Ii bob. Axborotlarni him oyalashning klassik
Download 203,64 Kb. Pdf ko'rish
|
Axborotlarni himoyalashning klassik usullari
Sodda kriptografiya
(XV asr boshlarigacha) uchun shifrlangan matn mazmuniga nisbatan dushmanni chalkashtiruvchi ixtiyoriy, odatda sodda usullarning qoMlanilishi xosdir. Dastlabki bosqichda axborotni himovalash uchun kodlashtirish va steganografiya usullari qoMlanildi. QoMlaniladigan shifrlaming aksariyati joyini
o ‘zgartirish va
bir alfavitli o ‘rin almashtirishga kelar edi. Birinchi boMib qayd qilingan shifrlardan biri berilgan matndagi har bir harfni alfavit b o ‘yicha aniqlangan sondagi o ‘ringa siljitish asosida ishlovchi almashtirish Sezar shifridir. Boshqa shifr, .grek yozuvchisi Polibian muallifligiga tegishli Polibian kvadratidir. Bu usulda alfavitning kvadrat jadvali (grek alfaviti 5x5 oMchamda boMadi) yordamida tasodifiy ravishda toMdirilgan. Joriy tekstdagi har bir harf kvadratda undan pastda turgan harf bilan almashtiriladi. Rasmiy kriptografiya (XV asr oxiridan XX asr boshlarigacha) bosqichi rasmiylashgan va qoMda bajariluvchi shifr kriptotahlilini paydo boMishi bilan bogMiq. Yevropa davlatlarida bu Tiklanish davriga to ‘g ‘ri keldi. Bunda fan va savdoni rivojlanishi axborotni himoyalashni ishonchli usuliga boMgan talabni oshirdi. Bu bosqichdagi muhim rol birinchilardan 14 b o‘lib, ko‘p alfavitli almashtirishni taklif etgan italiyalik arxitektor Leon Batista Albertiga tegishlidir. XVI asr diplomati Blez Vijiner nomidan olingan joriy shifr joriy matn harflarini kalit (bu protsedurani maxsus jadvallar yordamida osonlashtirish mumkin) bilan ketma-ket «qo‘shish» dan tashkil topgan. Uning «Shifr haqida traktat» nomli ishi kriptologiyada birinchi ilmiy ish hisoblanadi. Dastlabki chop etilgan ishlardan biri o‘sha vaqtda taniqli boMgan shifrlash algoritmini umumlashtirgan va ta’riflagan nemis abbati Iogann Trisemusga tegishlidir. U ikkita uncha katta boMmagan, lekin juda muhim boMgan polibian kvadratini toMdirish usuli (kvadratning birinchi pozitsiyalari kalit so‘zlar, qolganlari esa alfavitning boshqa harflari bilan toMdiriladi) va hafrlar juftligi (bigramma) orqali shifrlash usullarini yaratdi. K o‘p alfavitli almashtirishni oddiy, lekin chidamli boMgan usuli boMgan Pleyfer shifri XIX asr boshlarida Charlz Uitston tomonidan yaratildi. Uistonga yana «Ikkilik kvadrat» nomli takomillashgan shifrlash usuli ham tegishlidir. Pleyfer va Uiston shifrlari birinchi jahon urushiga qadar ishlatildi. Chunki ular qoM orqali bajariladigan kriptotahlilga yetarlicha qiyinchilik tug‘dirar edi. XIX asrda gollandiyalik Kerkxoff kriptografik tizimlar uchun hozirgacha dolzarb boMgan, «shifrlaming maxfiyligi algoritmlaming maxfiyligiga emas, balki kalitning maxfiyligiga asoslanishi kerak» degan bosh talabni shakllantirdi. Natijada yaratilgan usullar nisbatan yuqori kriptobardoshlilikni ta ’minladi va shifrlash jarayonini avtomatlashtiruvchi (mexanizatsiyalash m a’nosida) rotorli kriptotizimlami yaratilishiga olib keldi. Yana shunga o ‘xshash tizimlardan biri 1790 yilda AQSh ning boMg‘usi prezidenti Tomas Jeferson tomonidan yaratildi. Bunda rotorli mashina yordamida k o ‘p alfavitli almashtirish amalga oshirilar edi. Rotorli mashinalar XX asming boshlaridagina amaliyotga keng tarqaldi. Dastlabki amaliyotda qoMlanilgan mashinalardan biri nemis «Enigma»si boMib, u 1917 yilda Edvard Xebern tomonidan ishlab chiqilgan va Artur Kirx tomonidan takomillashtirilgan. Tuzilishiga ko ‘ra
“Enigma” oddiy
avtomobil odometrini eslatardi: uchta rotordan (shifrdisk) iborat boMib, elektr moslamalar yordamida oldinma keyin joylashgan edi. Operator ochiq tekstdagi biror bir harfni qurilmaga yozmoqchi boMsa, qurilmadagi mos klavishani bosishi kerak boMar edi. Klavisha bosilganidan so ‘ng signal uchta shifrdiskda joylashgan aloqa tugmalaridan o ‘tadi. Shundan so ‘ng hosil boMgan maMumot reflektor boMimiga o ‘tar, undan esa boshqa yoM “elekt yoM” orqali ortga qaytar edi. Shundan so‘ng birinchi disk bir pozitsiyaga o ‘zgarar edi. Shu sababdan kiritilayotgan keyingi harfning shifri butunlay boshqa qoidaga asosan hosil boMar edi. Operator 26 ta harfni kiritganidan so ‘ng birinchi disk o ‘zining boshlangMch holiga qaytar, 15 ammo ikkinchi disk bir pozitsiya o ‘zgarar edi. “Enigm a” qurilmasi yordamida m a ’lumotni tezda shifrlash uchun to ‘rt kishidan iborat brigada guruhi zarur edi: birinchisi ochiq tekstni o ‘qib turgan, ikkinchisi tekstni klaviatura yordam ida terib turgan, uchinchisi indikatordan chiqqan shifrlangan m a’lumotni o ‘qib turgan, to ‘rtinchisi esa o ‘qilayotgan shifrtekstni telefon yoki boshqa qurilmalar orqali uzatib turgan. “Enigma” shifr tekstlarining kalitlari bo ‘lib rotorlam ing boshlangMch holi va elektron kommutatsiya zanjirlari keltirilar edi. Kalitlami topish kombinatsiyasining ehtimoli 92 ta nollardan iborat b o ‘lgan raqam edi. Rotor mashinalar ikkinchi jahon urushi vaqtida faol ishlatildi. Enigma nemis mashinasidan tashqari Sigaba (AQSh), Typex (Buyuk Britaniya), Red, Orangle va Purple (Yaponiya) kabi qurilmalar ham amaliyotda keng qoMIanildi. Rotorli tizimlar - formal kriptografiyaning cho‘qqisi edi. Bunda ju d a chidamli shifrlar oson amalga oshirilgan edi. Rotorli tizimlarga 40-yillarda EHM lam ing paydo boMishi bilan muvaffaqqiyatli kriptografik hujum qilish imkoni paydo boMdi.
Download 203,64 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling