Ii-bob. Chizmachilik fanini o’qitishda o’quvchilar ijodkorlik faoliyatini rivojlantirsh metodikasi

II-BOB. CHIZMACHILIK FANINI O’QITISHDA O’QUVCHILAR IJODKORLIK FAOLIYATINI RIVOJLANTIRSH METODIKASI


2.1. Chizmachilik darslarida o’quvchilarni ijodiy topshiriq ishlariga yo’naltirish.
Hozirgi zamon yoshlarini milliy, sharqona hamda tarixiy qadriyatlarni hisobga olgan holda, zamonaviy ruhda tarbiyalash hamda ijobiy, insoniy fazilatlarga ega bo’lgan kasb sohiblarini tayyorlash masalasi davlat miqiyosidagi dolzarb masalalardan hisoblanadi.
Bugungi kunda respublika hukumatining qaror hujjatlari Vatanimizning har tomonlama jahon andozalari talablari asosida rivojlanishga qaratilmoqda. Jumladan, yoshlarga ta`lim-tarbiya berishda madaniyat, qadriyat, milliy san`at namunalaridan, ota-bobolar tomonidan yaratilgan va butun jahonga mashhur bo’lgan ajoyib san`at na`munalari va ularni yaratilish tarixidan keng foydalanishga katta ahamiyat berilmoqda. Ta`lim-tarbiya ishlarini yangilash to’g`risida olib borilayotgan islohatlarning asosiy yo’nalishi ushbu tizimni ham mazmunan, ham shaklan yangilash jaxonning ilg`or davlatlari erishgan yutug`lari bilan tenglashadigan ammo o’ziga xos jihatdan farq qiladigan, mukamallashgan ta`lim-tarbiya tizimiga aylantirish ishi hozirda dolzarb masala bo’lib qolmoqda.
Ilmiy-texnika taraqqiyotining hozirgi zamon talablariga mos keladigan shaxsni kamol toptirish, ularda «grafik savodxonlik»ni va ijodkorlikni tarbiyalash hamda yaxshilash bugungi va ertangi kunning dolzarb muammolaridan biri bo’lib qoldi. Bular qatoriga yoshlarda loyihalash ishlariga yo’naltirish masalalari ham kiradi.
Loyihalash bilan bog`liq bo’lgan har qanday yangilik (moslama, mashina v/b.) ijodiy fikrlash ya`ni yangilik yaratish bilan bog`liq bo’ladi.
Texnik ijodiyot doirasida iste`dodli noyob muhandislik fikriga ega bo’lgan yoshlarni kamayib borish jarayoni ham bir tashvishli holdir. O’ziga xos noyob fikrlovchi konstruktorlar, ixtirochilar, loyihachilar bo’lmasa raqobatbardosh texnikani yaratish mushkuldir. Bunday yoshlarni maktab bo’sag`asidan tarbiyalash zarur bo’lib, bu jarayonga umumta`lim maktablaridan barcha fanlar jalb qilinsa, ularning ichida chizmachilik fanining imkoniyatlari nihoyatda kengdir. Chunki, har qanday oddiydan tortib buyuk ixtirochilar haqidagi fikrlar ham hayoldan birinchi navbatda qog`ozga chizma ko’rinishida ko’chiriladi.
Ijod deganda ma`lum vaqtda va vaziyatda zarur va foydali yangilik yaratish tushuniladi. Umuman olganda ma`lum narsani ijod mahsuli deyish mumkin, o’z navbatida yangilik deyilganda, ilgari shunday shaklda bo’lmagan, ayni vaqtda tarkibida ilgari ma`lum bo’lmagan element kiritilgan texnik fikrlash mahsuloti tushuniladi.
Yangilik ob`ektiv va su`bektiv bo’lishi mumkin.
Ob`ektiv yangilik - shu paytgacha o’ziga o’xshashi mavjud bo’lmagan yangilikdir.
Sub`ektiv yangilik - bu aslida mavjud, Lekin ayni vaqtda u yaratuvchi uchungina yangilik hisoblangan yangilikdir.
Loyihalash masalalari deyilganda u yoki bu detalning, moslamaning, mashina hamda inshooatlarning shaklan va mazmunan o’zgarishi nazarda tutiladi. Bu o’zgarishda detallar, mexanizmlar, moslama va mashinalar tarkibiga yangi konstruktiv elementlar kiritish; qismlarini rekonstruktsiyalash, oldingisidan unumli, arzon va qulaylikka egaligini ta`minlaydigan turini barpo qilish talab qilinadi.
Moslamani qayta loyihalash uchun nazarda tutilgan asosiy masala nimada ekanligini, uning natijasi oldingisidan yaxshiroq, unumli ekanligi bilan takomillashtiriladi. Yangi g`oya shu moslamaning ish funktsiyasiga asoslanadi. Moslamaning ishlash jarayonini yutuq va kamchiliklariga muvofiq moslamaning yangi g`oya bilan takomillashgan varianti o’ylab topiladi. Bu o’z-o’zidan ma`lumki, natija bir xil emas, aksincha turli xil bo’lishi mumkin.
Loyihalash ishlari amalda grafik savodxonlik, texnologik bilimlar, konstruktsiyalash malakalariga tayanadi. Yangi loyiha dastlab fikran yaratilib, uning chizmasi konstruktorning g`oyasini ifodalovchi vosita bo’lib hizmat qiladi. Yangi buyumning obrazini fikran miyada yaratib, uni ong orqali grafik tasvirlash usuli bilan bera olishdir. Loyihalash jarayonidagi loyihachilik faoliyatining muvaffaqiyatli tomoni ham ana shundadir. O’quvchini loyihalash ishlariga yo’naltirish faoliyatida grafik tasvir ya`ni chizma o’zaro bog`langan ikki vazifani bajaradi. Birinchidan, chizma fikrlashning o’ziga xos quroli, ikkinchidan fikr(g`oya)ni beruvchi vositadir. Shuning uchun ham loyihachilik faoliyatida asosan grafik jihatlarni ajratib o’rganamiz. Bu jarayonni amalga oshirishda mashina detallarining shakli, og`irligi va o’lchamlarining o’zgarishi tabiiy. Loyihalash jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat:

• 
  Birinchi boqich – tayyorgarlik bosqichi bo’lib, unda texnik ehtiyojlar aniqlanadi;
  
• 
  Ikkinchi bosqich – fikrlash bosqichi bo’lib, shu sohadagi ilmiy axborotlar tahlil qilinib masalani echish bosqichlarida echish vositalari va variantlari tanlanadi;
  
• 
  Uchinchi bosqich – izlanish bosqichi bo’lib, tug`ilgan g`oyalar solishtirilib chiqiladi, hamda ulardan eng maqbuli tanlab olinadi;
  
• 
  To’rtinchi bosqich – amalga oshirish bosqichi hisoblanib, loyiha axborotlarining grafik vosita bilan rasmiylashtiriladi, hamda echim tekshirilib chiqiladi;
  

Yangi konstruktsiyani joriy qilish yoki amaldagisi modernizatsiya-langanda turli texnik ishlab chiqarish, texnologik, iqtisodiy va shunga o’xshash talablar bajariladi. Bu talablar quyidagicha:

• 
  amaldagi konstruktsiyani soddalashtirish;
  
• 
  materiallarning mustaxkamlik xususiyatlaridan to’liq foydalanish;
  
• 
  buyumga ishlov berishda chiqindilarni kamaytirish maqsadida detalning shaklini to’g`ri tanlash hamda chiqindisiz texnologiyani ishlab chiqish;
  
• 
  pardozlash ishlarida qo’l mehnatini kamaytirish, materalni tejash;
  
• 
  detallarni xizmat muddatini oshirish va hakazo.;
  

Loyihalashga oid masalalarni echishning boshqalardan farq qiladigan asosiy xususiyati shundan iboratki, ularning echimi ko’p variantli bo’lishiga qaramay, masalaning sharti bo’yicha muayyan texnik-texnologik, iqtisodiy talablarning bajarilishi bilan xarakterlanadi.