Ii bob. Dinamika


Download 269.51 Kb.
Pdf ko'rish
bet3/3
Sana26.09.2017
Hajmi269.51 Kb.
#16543
1   2   3

Sinov  savollari

1. Jismlarning suyuqliklarda  va  gazlarda  harakatini  o‘rganishning

ahamiyati nimada? 2. Suyuqliklarda va gazlarda harakatlanayotgan jismga

ta’sir etuvchi kuchlarni chizib ko‘rsating. 3. Peshana qarshilik harakat

yo‘nalishiga nisbatan qanday yo‘nalgan? 4. Peshana qarshilik nimaga

teng? 5. Ko‘tarish kuchi harakat yo‘nalishiga nisbatan qanday yo‘nal-

gan?  6. Ko‘tarish  kuchi  nimaga  teng?  7. Hujum  burchagining  nima

ahamiyati bor? 8. Qanotning sifatini ko‘rsatuvchi koeffitsiyent nimaga

teng va uning nima ahamiyati bor?


62

Masala yechish namunalari

1 -   m a s a l a .   60 N kuch jismga 0,8 m/s

2

 tezlanish beradi.



Qanday kuch bu jismga 2 m/s

2

 tezlanish beradi?



Berilgan:

F

1

= 60  N;



a

1

= 0,8 m/s



2

;

a

2

= 2 m/s


2

;

m

1

m



2

        F

2

= ?



Yechish.  Ikkinchi  hol  uchun  Nyutonning

ikkinchi qonunini yozib olamiz.



F

2

m





à

2



2

.

Ushbu ifodadan foydalanish uchun massa-



sining qiymati yetishmaydi va shuning uchun

ham birinchi hol uchun Nyutonning ikkinchi

qonunini yozamiz:

F

1

m



1

a

1

ma



1

.

Ushbu ifodadan m ni aniqlab 



1

1

,



F

a

m

=

 uni dastlabki formulaga



qo‘yamiz 

1

2



2

1

.



F a

a

F

×

=



Berilganlardan foydalansak:

×

=



=

2

60 2



0, 8

150 .


N

F

N

J a v o b :  F

2

  =150  N.



2-  m a s a l a .  Òortishish  maydonining  Yer  sirtidan  1000  km

balandlikdagi kuchlanganligi g aniqlansin. Yerning radiusi va Yer

sirtidagi erkin tushish tezlanishi ma’lum deb olinsin.

Berilgan:

Yechish. Yerning tortishish maydoni

= 1000  km = 10

6

  m;



kuchlanganligi 

F

m

=

 ifoda bilan



g

Yer

= 9,8 m/s

2

;

  aniqlanadi. Bu yerda m Yer sirtidan



R

Yer

= 6,37 · 10

6

 m.


 h balandlikda, sinalayotgan jism-

—————————

ning massasi. Shu jism va Yer orasi-

= ?

dagi tortishish  kuchi

(

)

+



=

2

.



Yer

Yer

mM

R

h

F

G

63

Kuch uchun topilgan ifodani o‘rniga qo‘ysak,

(

)

(



)

(

)



+

+

+



æ

ö

=



=

=

ç



÷

è

ø



2

2

2



2

.

Yer



Yer

Yer

Yer

Yer

Yer

Yer

Yer

Yer

M

M

R

R

G

R

R

h

R

h

R

h

g

G

g

Bu yerda 

=

2

Yer



Yer

Yer

M

R

g

G

 ekanligi e’tiborga olindi.

Berilganlar yordamida

×

×



+

=

×



=

6 2


6

6

2



(6, 37 10 )

(6, 37 10

10 )

N

N



9,8

7,3


kg

kg

g

J a v o b :  g = 7,3 N/kg

3- m a s a l a .  Yerning radiusi Oyning radiusidan 3,66 marta,

Yerning  zichligi  Oyning  zichligidan  1,66  marta  katta.  Agar  Yer

sirtidagi erkin tushish tezlanishi g ni ma’lum deb hisoblasak, Oy

sirtidan erkin tushish tezlanishi g

Oy

 aniqlansin.



Berilgan:

R

Yer

/R

Oy

= 3,66;


=r

Yer

/r

Oy



= 1,66;

= 9,8 m/s

2

.



————————

          g

Oy

= ?



Shuningdek, Oy sirtidagi erkin tushish tezlanishi:

=

2



Oy

Oy

Oy

M

R

g

G

.

Agar  topilgan  ifodalarni  hadma-had  bo‘lsak  va  · r =



= 4/3 · pR

3

· r ekanligini nazarda tutsak,



p

r

×



=

=

=



=

×

p



× r

r

r



æ

ö æ


ö

ç

÷ ç



÷

è

ø è



ø

3

2



2

2

2



3

4

1



1

3

4



3

Oy Oy

Oy

Oy

Yer

Yer

Yer

Yer

Yer

Oy

Oy

Yer

Yer

Oy

Oy

R

g

M

R

R

g

n k

M

R

R

R

R

R

.

Bundan



.

Oy

g

n k

g

×

=



Yechish.  Ma’lumki, Yer sirtidagi erkin

tushish tezlanishi quyidagi ifoda bilan

aniqlanadi:

=

2



Yer

Yer

M

R

g

G

64

Berilganlar yordamida topamiz:

2

2

9, 8



m

3, 66 1, 66 s

1,61m/s .

Oy

g

×

=



=

J a v o b : g



Oy

= 1,61 m/s

2

.

4- m a s a l a .  Stakandagi suv ustunining balandligi 8 sm. Suv



stakan  tubiga  qanday bosim  ko‘rsatadi? Suvning  o‘rnida    simob

bo‘lganida-chi?



Berilgan:

= 0,08 m;

r

1



= 1000 kg/m

3

;



r

1

= 13,6 · 10



3

kg/m


3

;

= 9,8 m/s

2

.

p



1

=?,  p

2

=?

Berilganlarni yozilgan ifodalarga qo‘ysak,



p

1

=1000 · 9,8 · 0,08 Pa = 784 Pa;



p

1

= 13,6 · 10



3

· 9,8 · 0,08 Pa = 10662,4 Pa = 10,66 kPa.

J a v o b :  p

1

= 784 Pa;     p



2

= 10,66 kPa.



5- m a s a l a .   Kesimi  o‘zgaruvchan,  gorizontal  joylashgan

quvurdan  suv  oqadi.  Quvurning  diametri  keng  qismida  suvning

tezligi 20 sm/s bo‘lsa, diametri undan 1, 5 marta kichik bo‘lgan

tor qismida suvning tezligi aniqlansin.



Berilgan:

=

=



=

=

d



d

1

1



2

2

sm



m

;

s



s

20

0,2



1,5.

?

v



v

Yechish. Quvurdagi suv oqimi uchun uz-

luksizlik tenglamasini yozamiz.  v

1

S

1

=v





S

2

.



Bundan quvurning tor qismidagi oqim

tezligini topsak,

=

S

S

1

.



2

1

2



v

v

Yechish. Suvning stakan tubidagi ko‘r-

satadigan gidrostatik bosimi 



ð

1

r

1

gh

ifoda bilan aniqlanadi. Simob bo‘lgan

hol uchun p

2

= r



2

gh.

65

Agar  quvurning  ko‘ndalang  kesim  yuzalarini 

æ

ö

= p ç ÷



è

ø

d



S

2

1



1

,

2



æ

ö

= p ç ÷



è

ø

d



S

2

2



2

,

2



 ko‘rinishda aniqlanishini e’tiborga olsak:

p

p



æ ö

ç ÷


æ

ö

è ø



ç

÷

ç



÷

è

ø



æ

ö

ç



÷

è

ø



=

=

×



d

d

d

d

2

1



2

1

2



2

1

2



2

2

2



2

v

v

v

ifodani hosil qilamiz. Berilganlardan foydalanib quyidagini olamiz.



v

2

= (1,5)



2

· 0,20


m

s

= 0,45 



m

s

.



J a v o b :  v

2

= 0,45



m

s

.



Mustaqil yechish uchun masalalar

1. Dvigatelining tortish kuchi 90 kN bo‘lgan 60 t massali samolyot

qanday tezlanish olishi mumkin? (=1,5 m/s

2

)



2. Massasi 0,5 kg bo‘lgan koptokka 0,02 s davomida zarb berilgandan

keyin u 10 m/s tezlik oladi. Zarbning o‘rtacha kuchini toping.

(F

o‘r


= 250  N)

3. Kosmik kema Yer sirtidan qancha masofaga uzoqlashganda Yerga

tortilish kuchi Yer sirtidagiga qaraganda 100 marta kichik bo‘la-

di?  (= 9  R



Yer

)

4. Yer radiusining yarmiga teng balandlikda erkin tushish tezlanishi



qanday bo‘ladi? (g

h

= 4,4 m/s



2

)

5. Ostankino teleminorasidagi lift 15 s davomida 7 m/s tezlikka



erishadi. Liftning to‘xtashiga ham shuncha vaqt ketadi. Massasi

80 kg bo‘lgan odamning vazni harakat boshida va oxirida qancha

o‘zgaradi? 

(

)



D= ±37N

6. Oy sirti yaqinidagi birinchi va ikkinchi kosmik tezliklarning qiymatlari

hisoblansin. (v

1

= 1,68 km/s;  v



2

= 2,37 km/s).

7. Balandligi 0,5 m bo‘lgan kerosin qatlami idish tubiga qanday

bosim ko‘rsatadi? (= 4 kPa.)

8. G‘avvos qattiq skafandrda 250 m chuqurlikka tushishi mumkin.

Mohir sho‘ng‘uvchi esa 20 m chuqurlikkacha sho‘ng‘ishi mum-

kin.  Dengizda  shu  chuqurliklardagi  suvning  bosimi  qancha?

(p

1

= 2500  kPa;  p



2

=  200  kPa.)

5  Fizika,  I  qism


66

9. Muz bo‘lagining yuzi 8 m

2

, qalinligi 25 sm. Agar uning ustiga



og‘irligi 600 N bo‘lgan odam chiqsa, muz chuchuk suvga butunlay

botadimi? (Botmaydi.)

10. Gorizontal joylashgan quvurning keng qismida neftning oqish

tezligi 2 m/s. Agar quvurning keng va tor qismlaridagi statik

bosimlar  farqi  6,65  kPa  bo‘lsa,  quvurning  tor  qismida  neft-

ning tezligi aniqlansin. (v

2

= 4,3 m/s.)



Òest  savollari

1. ... deb, jismning tinch yoki to‘g‘ri chiziqli, tekis harakat ho-

latini saqlashga intilish xususiyatiga aytiladi.

A. Massa.

B. Kuch.


C. Inertlik.   D. Bosim.  E. Invariant.

2. Kuch qanday kattalik?

A. Kuch vektor kattalik.   B. Kuch  jismga  boshqa  jismlar  va

maydonlar tomonidan ko‘rsatayotgan mexanik ta’sirning o‘lchovi

bo‘lib, jismga tezlanish beradi. C. Jismning shakli va o‘lchamlarini

o‘zgartiradi. D. To‘g‘ri javob A, B, C.

E. To‘g‘ri javob A va B.



3. Berilgan  tenglamalar  orasidan  butun  olam  tortishish

qonunini ifodalovchi tenglamani toping:

A.

=

1 2



2

.

Q Q



R

F

B. 


=

1

2



2

.

M M



R

F

G

C.

Mg.



= m

F

D. mv

2

/R.



E. mg.

4. Jismlarning o‘zaro tortishish kuchlari orqali aniqlanadigan

massaga ....  massa deyiladi.

A. Inert.

B. Gravitatsion.

C. Molekular.

D. Katta.

E. Kichik.

5. Jismning yerga tortilishi natijasida vujudga keladigan va uni

erkin tushishdan saqlab turgan tayanchga yoki ilgakka ko‘rsatadigan

bosim kuchiga nima deyiladi?

A. Vazni.

B. Massasi.

C. Erkin tushishi.

D. Og‘irlik kuchi.

E. Òezlanishi.



6. Raketaning tezligi nimalarga bog‘liq?

A. Raketaning massasiga.

B. Qizigan gaz massasiga.

C. Otilib chiqayotgan gazning tezligiga.



67

D. Qobiqning tezligiga.

E. Òo‘g‘ri javob A va C.

7. Berilgan  qiymatlar  orasidan  gravitatsion  doimiyning  son

qiymatini toping:

A.

-

×



×

2

13



2

N m


kg

6, 63 10


.

B.

×



23

1

mol



6, 02 10

.

C.



-

×

23



J

K

1,38 10



.

D.

-



×

×

2



11

2

N m



kg

6, 67 10


.

E. Òo‘g‘ri  javob  yo‘q.



8.  Harakatsiz  suyuqlikning  istalgan  joyidagi  bosim  hamma

yo‘nalishlarda bir xil va harakatsiz suyuqlik egallagan hajmi bo‘-

yicha o‘zgarishsiz uzatiladi. Bu kimning qonuni?

A. Arximed.

B. Paskal.

C. Bernulli.

D. Òorrichelli.

E. Stoks.



9. Suyuqliklardagi itarish kuchi qanday kattaliklarga bog‘liq?

A. Suyuqlik zichligiga.

B. Jism hajmiga.

C. Suyuqlik ustuni balandligiga.

D. Bosim kuchiga

E. Òo‘g‘ri javob A va B.



10.  Quyida  keltirilgan  formulalardan  qaysi  biri  Bernulli

tenglamasini ifodalaydi?

A.

=

=



1 1

2 2


const

S V

S V

.

B.



2

2

.



y

y

R

C

S

r

=



v

C.



+ r × + =

g h p

2

2



const.

v

D.

r



=

2

2



.

x

x

R

C

S

v

E. Òo‘g‘ri  javob  yo‘q.



11. Suyuqlik harakatining natijasida vujudga keladigan bosim

qanday bosim?

A. Dinamik.

B. Statik.

C. Gidrostatik.

D. Òashqi bosim.

E. Òo‘g‘ri javob B va C.


68

Asosiy  xulosalar

Nyutonning birinchi qonuni: Har qanday jism, boshqa jismlar

ta’siri boshlang‘ich holatini o‘zgartirishga majbur etmaguncha, o‘zining

tinch  yoki  to‘g‘ri  chiziqli  tekis  harakati  holatini  saqlaydi.

Inertlik deb, jismning tinch yoki to‘g‘ri chiziqli tekis harakat

holatini saqlash xususiyatiga aytiladi.



Inersiyal  sanoq  sistemasi  deb,  Nyutonning  birinchi  qonuni

bajariladigan sanoq sistemasiga aytiladi.



Jismning massasi materiyaning asosiy xarakteristikalaridan biri

bo‘lib, uning inertligining miqdoriy o‘lchovidir. Massaning SI dagi

birligi  1  kg.

Kuch — vektor kattalik bo‘lib, jismga boshqa jismlar va may-

donlar  tomonidan  ko‘rsatiladigan  mexanik  ta’sirning  o‘lchovi

hisoblanadi,  bu  ta’sir  natijasida  jism  yoki  tezlanish  oladi,  yoki

o‘zining  shakli  va  o‘lchamlarini  o‘zgartiradi.  Kuchning  SI  dagi

birligi 1 N.

Nyutonning ikkinchi qonuni: jism oladigan tezlanish unga ta’sir

etayotgan kuchga to‘g‘ri, massasiga esa teskari proporsional bo‘lib,

yo‘nalishi  ta’sir  kuchining  yo‘nalishi  bilan  mos  keladi:   

.

F



a

m

=

uur



Nyutonning  uchinchi  qonuni:  moddiy  nuqtalarning  bir-biriga

har qanday ta’siri o‘zaro ta’sir xarakteriga egadir. Moddiy nuqtalar

ta’sir  kuchlarining  kattaliklari  doimo  bir-biriga  teng,  yo‘nalishlari

qarama-qarshi va ularni tutashtiruvchi to‘g‘ri chiziq bo‘ylab yo‘nalgan:

12

21



.

= -


r

r

F



F

Butun  olam  tortishish  qonuni:  Ikkita  istalgan  moddiy  nuqta

bir-birini massalarining ko‘paytmasiga to‘g‘ri va orasidagi masofaning

kvadratiga  teskari  proporsional  kuch  bilan  tortadi:

Gravitatsion  doimiy  —  son    jihatdan

=

1 2



2

m m

r

F

G

massalari 1 kg, oralaridagi  masofa 1 m bo‘lgan ikkita moddiy nuqta

orasidagi tortishish kuchiga teng:

2

11



2

N m


kg

6,67 10


.

G

-

×



=

×

Har  qanday  m  massali  jismga 



=

r

r



P

mg

  og‘irlik  kuchi  ta’sir

qiladi.


69

Jismning vazni. Jismning vazni deb, yerga tortilishi natijasida

vujudga keladigan va uni erkin tushishdan saqlab turgan tayanchga

yoki ilgakka ko‘rsatiladigan bosim kuchiga aytiladi.

Jismning vaznsizlik holati deb, uning faqatgina og‘irlik kuchi

ta’siridagi harakat holatiga aytiladi.

Birinchi kosmik tezlik: 

1

7,9 km/s.



gR

=

=



v

Ikkinchi kosmik tezlik: 

2

2

11,2 km/s.



gR

=

=



v

Uchinchi kosmik tezlik: 

3

16,7 km/s.



=

v

Suyuqlikning  bosimi.  Birlik  yuzaga  suyuqlik  tomonidan  ta’sir

etuvchi normal kuch bilan aniqlanuvchi fizik kattalikka suyuqlikning

bosimi  deyiladi:

D

D



=

F

S

p

. Uning  SI dagi  birligi: 

Pa

N

2



1

1

m



.

=

Paskal qonuni: harakatsiz suyuqlikning istalgan joyidagi bosim



hamma  yo‘nalishlarda  bir  xil  va  harakatsiz  suyuqlik  egallagan

hajm  bo‘yicha  o‘zgarishsiz  uzatiladi.

Suyuqlikning gidrostatik bosimi: 

.

= r



P

gh

Arximed  kuchi.  Suyuqlikka  botirilgan  jismga  shu  suyuqlik

tomonidan  yuqoriga  yo‘nalgan  va  jism  siqib  chiqargan  suyuqlik

vazniga teng  bo‘lgan itaruvchi  kuch ta’sir  etadi. 

= r


s

.

A



F

gV

Uzluksizlik  tenglamasi 

1 1


2 2

.

const



S

S

=

=



v

v

  Suyuqlik  oqim

tezligining oqim ko‘ndalang kesimiga ko‘paytmasi o‘zgarmas katta-

likdir.


Bernulli tenglamasi:

r

+r + =



2

2

.



const

gh p

v

Download 269.51 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling