Ii bob. Mustabid sovet matbuoti: illatlar va

5-jadval
Kitob mahsulotlarining turlarga bo’linishi¹

Sohalar bo’yicha	Chiqarilgan kitoblar soni	Adadi (ming nusxa xisobida)	Bosma taboq, (ming list hisobida)
Ijtimoiy-siyosiy adabiyot Ilmiy adabiyotlar Shu jumladan, ommabop ilmiy asarlar Qishloq xujaligi adabiyoti Maktablar uchun darsliklar Badiiy adabiyot Bolalar adabiyoti Meditsina adabiyoti	591 506 305 522 450 350 117 173	11675,0 7253,0 6717,0 5928,0 19487,5 3485,2 1793,5 2087,0	33019,2 13453,0 6331,0 11569,4 229191,0 19997,4 6120,0 3510,3

O`rta Osiyoda milliy davlat chegaralanishi natijasida “Turkdavnashr’ qayta tashkil qilinib, uning negizida 1925 yil fevralda O’zbekiston davlat nashriyoti (“Uzdavnashr”) tashkil topdi.

“Uzdavnashr” tashkil topgan rasmiy sana 1924 yil 25 noyabr, ya`ni O’zbekiston Maorif Xalq Komissarligi tuzilgan kun hisoblanadi. 1925 yil 3 fevralda esa O’zbekiston Inqilobiy qo`mitasi “Uzdavnashr” Nizomini tasdiqladi. Shu bilan nashriyot tuzilgani qonuniy kuchga ega bo`ldi<sup>1</sup>.
Ma`lumki, 1920-yillarning ohiri va 1930-yillarda o`zbek badiiy adabiyoti shakllanib, rivojlanib bordi. Fitrat, elbek, Cho’lpon, Xurshid, Abdulla Qodiriy, Oltoy, Botu singari o’zbekyozuvchilarining davr jarayonlarini madx etgan xiQoya, qissa, romanlari, hikoya va ocherklar to`plamlari nashr qilindi.
Birinchi o’zbekromani 1925 yilda nashr etilgan. Bu atoqli o’zbek yozuvchisi Abdulla Qodiriyning O`tgan kunlar romani bo`lib, uni “Uzdavnashr” bosib chiqargan. 1929 yilda esa yozuvchining “Mexrobdan chayon” romani chop etildi.
1931 yilda G’afur G’ulomning ikkita hikoyalar to`plami nashrdan chiqdi. Sadriddin Ayniy asarlari “Odina” (1927), “Qulbobo” (1929), “Doxunda” (1930)
birin-ketin kitobxonlarga tortiq qilindi. Kitobxonlar 1929 yilda Oybekning “Ko`ngil naylari”, Hamid Olimjonning “Ko’klam”, Uyg’unning “Bahor sevinchlari”, 1930 yilda Komil Yashinning “Quyosh” she`riy to’plamlarini o`qishga muyassar bo`ldilar. Shuningdek, 1930— 1940 yillar oralig’ida Sadriddin Ayniyning “Gullar”, Abdulla Qodiriyning “Obid ketmon”, Abdulla Qahxorning “Sarob”, G’afur G’ulomning “Yodgor”, Xusayn Shamsning “Dushman” singari qissa va romanlari nashrdan chiqarildi va o’zbek kitobxonlari javonidan o`rin oldi. Yosh avlodga bagishlangan “Bolalar hikoyalari” to’plamlari chiqdi¹.
1925—1940 yillarda badiiy tarjimaga katta e`tibor berildi. Jahon badiiy adabiyotining eng yaxshi namunalari o’zbek kitobi oltin fondidan munosib o`rin oldi. O’zbek kitobxonlari rus va xorij mumtoz adabiyot durdonalarini o`z ona tilida o’qishga muyassar bo`ldilar. Ular orasida A.Chexovning “Van’ka”, A.Fadeyevning “Tor-mor”, A.Serafimovichning “Temir oqim”, F.Gladkovning “Sement», M.Gorisiyning “Mening dorilfununlarim”, “Bolalik”, “Artamonovlar ishi”, A.Pushkinning “Evgeniy Onegin”, “Kapitan qizi”, V.Shekspirning “Gamlet”, “Otello”, E.Voynichning “Suna”, G.Bicher-Stouning “Tom tog’aning kulbasi” singari ko`pdan-ko`p asarlari bor.
6-jadval

1925—1935 yillarda “Uzdavnashr” chop etgan kitoblar

Yillar	Nashrlar soni	Hajmi	Nusxasi, MISH	Bosma tabot ming
1925 1928 1930 1934 1935	189 212 737 863 1140	874 1083 2272 3442 4950	1074 1296 6060 7839,5 7507	499,8 7258 26856 34192,3 41000

¹ Абдуазизова Н.А. Миллий журналистика тарихи ( Генезис ва эволюция ). Биринчи жилд, – Т.: Шарқ, 2008.
– Б. 96.
Avval aytib o`tganimizdek, “Uzdavrnashr” ko`p sohali nashriyot edi. Kitoblar ijtimoiy-iqtisodiy adabiyot bo`limi (mudiri ustoz noshir, moxir tarjimon, muxarrir Naim Said), badiiy adabiyot bo`limi (mudiri avval shoir Uyg’un, Qeyinroq shoir Xasan Po`lat), bolalar va o`smirlar adabiyoti bo`limi (mudiri ustoz noshir, yozuvchi Nasrullo Oxundiy), o`quv-pedagogika, QISHLOQ ho`jalik, tibbiyotga oid, ma`lumotnoma xarakteridagi va boshqa xil adabiyotlar chiqaruvchi bo`lim va taxririyatlarda tayyorlanar edi.
Keksa noshir Zaynab opa Tincherovaning eslashicha, o`sha yillarda mualliflardan qabul qilib olingan qo`lyozmalarni taxrir qilib, pirovardida kitob holiga keltiruvchi “muxarrir” lar “siyosiy muxarrir” va “adabiy muxarrir” lar deb atalardi. Ulardan birinchisi asarni G’OYAVIY, tarbiyaviy va siyosiy jihatdan ko`rib chiqib, unga baxo berar edi. Adabiy muxarrir esa undan keyin qo’lyozmani adabiy-badiiy jihatdan ishlab chiqib, mantiqiy, uslubiy, tili va imlosi jihatdan sayqallashtirardi. Nashriyot kitoblari Shukur Sa`dullaev, Malik Raxmonov, Sharif Bulatov, Usmon Nosir, Zulfiya Isroilova, Axad Qosimov, Oydin Sobirova, Sobir Ibroximov, Abdulla Xo`jaxonov, Meli Jo`ra, Ilyos Muslim, Vali Raximov, Nurmat Otajonov singari usta noshir, moxir muxarrirlar qo`lidan chiqqan. Aziz Burnashev, Raxim Aliev, Buri Voxidov, Sanjar Siddiq, Nabi Alimuxamedov singari faollar tarjimachilikda yaxshi nom chiqardilar. Shuningdek, nashriyotda mashhur mo`yqalam ustasi Iskandar Ikromov singari usta rassom xam faoliyat ko`rsatgandi¹.
Mahalliy millat vakillaridan bo`lgan, nashriyot ishini puxta egallagan, muxarrirlik, tarjimonlik maktabini o`tagan moxir tashkilotchilar, garchi kuchli nazorat o`rnatiltan bo’lsa-da, milliy qadriyatlarini uning tazyiqlaridan asrashga, madaniy an`analarni zamonaviy buxronlaridan olib o`tishga intilib, chuqur mazmunli, sifati yaxshi, chiroyli bezalgan bosma maxsulotlar chiqarishdan iborat nashriyot oldida turgan murakkab vazifalarni xal etish yo`lida sidqidildan




¹ Абдуазизова Н.А. Миллий журналистика тарихи ( Генезис ва эволюция ). Биринчи жилд, – Т.: Шарқ, 2008.
– Б. 85.
mexnat qilganlar, o`z burchlarini halol va vijdonan bajarishga harakat qilganlar, kitobat ishini yanada rivojlantirishga munosib hissa qo`shganlar.
Kitob har bir inson hayotiga o`ziga xos betakrorlik bilan kirib keladi. Garchi XIX asrning ikkinchi yarmida va XX asrning birinchi choragida qayta- qayta mustamlakachilik domiga tortilgan bo`lsa-da, o’zbek xalqi o`zining ma`rifatga intilishi va ilm-fanni sevishini namoyon etdi.
O’zbek matbaachiligini shunchaki bo`ysunuvchan taqlidchi deya ta`riflash noo`rin. Aytish kerakki, O`rta Osiyodagi ilk nashriyotlar tarixi ularning paydo bo’lishiga oid ma`lumotlarda xam ba`zan soxtalashtirishlarga duch kelish mumkin. Mustaqilligimiz boshlaridayoq milliy tarixni qaytadan, haqqoniy yozilishiga ehtiyoj sezildi. Prezident Islom Karimov millatning asl tarixini dalillar asosida yaratishga olimlarimizni ilhomlantirdi, ularni aniq misollar bilan qurollantirdi. Bu tarixiy madaniy burilish unutilmas voqea bo`lib millat tarixida, xar bir g’ururli o’zbek qalbida abadiy qolishiga ishonch uyg’otdi. Bu xaqiqat, so`zsiz, istiqlol tufayligina qaror topdi.
XX asr tufonlarida uning milliyligi, o`ziga xosligi toptalgan, rangsizlantirilgan bo`lishiga qaramay, ”Biz tariximizni va madaniyatimizni o`zimiz uchun va butun dunyo uchun qayta tiklayapmiz. Darhaqiqat, bu yakunni buyuk yutuq deb dadil aytish mumkin”¹.