Iii. Xulosa IV. Foydalanilgan adabiyotlar Kirish

III. Tajriba qism
2.1. Fosfor kislotalari ionlariga sifat reaksiyalar¹⁰
1-tajriba. Natriy gidrofosfat eritmasiga AgNO₃ eritmasidan soling. Qanday cho‘kma hosil bo‘ladi? Ranggi qanaqa? Cho‘kmani nitrat kislota eritmasiga munosabatini sinab ko‘ring. Mos reaksiya tenglamalarini yozing.
2-tajriba. HNO₃ eritmasi qo‘shilgan ammoniy molibdat eritmasiga H₃PO₄ yoki uning tuzi eritmasidan bir necha tomchi qo‘shing. aralashmani qizdiring. Nima kuzatiladi? Cho‘kmaning ko‘rinishi va rangi qanday? Bu reaksiyaning tenglamasi:
H₃PO₄ + 12(NH₄)2MoO₄ + 21HNO₃ * (NH₄)3H₄[P(Mo₂O₇)₆]* +21NH₄NO₃ + 10H₂O
3-tajriba. Alohida probirkalardagi natriy meta- va pirofosfat eritmalariga AgNO₃ eritmasidan qo‘shing. Hosil bo‘lgan cho‘kmalar rangi qanday? Ularni HNO₃ eritmasiga munosabatini sinab ko‘ring. Reaksiya tenglamasini yozing. Metal va pirofosfat kislotalarining kumush tuzlari qanday muhitda cho‘kadi?
4-tajriba. Ikkita probirkaga oqsilning suvdagi eritmasidan ozgina soling. Birinchi probirkaga natriy metafosfat, ikkinchisiga natriy pirofosfat eritmasidan qo‘shing. So‘ng ikkala probirkaga sirka kislotasi eritmasidan soling. Natriy metafosfat va sirka kislotasi qo‘shilgan probirkadagi oqsil bilan qanday hodisa kuzatiladi?
Yuqoridagi 1-, 2-, 3-, 4- tajribalar asosida eritmada PO₃-, P₂O₇₄-, PO₄₃- ionlari mavjudligini qanday aniqlash haqida xulosa chiqaring.
IV. Xulosa
Fosfor faqat bog‘langan holda organizmlarda va minerallarda uchraydi. Tirik organizmlarda fosfor fosfolipidlar shaklida (masalan, lesitin nerv va miya moddalarida) fosfoproteidlar (fermentlar) ortofosfat kislotaning har xil efirlari va kalsiy fosfatlar (suyak va tishda) holida uchraydi. Qushlarning tezaklari tabiiy fosfor tutgan modda guanoni hosil qiladi.
Minerallari:
3Ca₃(PO₄)₂ ∙ Ca(OH)₂ – fosforit;
Ca₃(PO₄)₂ ∙ Ca(Cl,OH,F)₂- apatit yoki Ca₅X(PO₄)₃ – X- =F-,Cl- OH-;
CepO₄ – monasit.
Fosfatlar ayrim temir ma’danlari tarkibiga ham kiradi. Fosfatlar tabiatda tarqalishi bо‘yicha (8∙10-2 massa %), azot, oltingugurt va xromdan oldinda turadi.
Fosfor – hamma tirik organizmlar uchun hayotiy zarur element. U oqsil moddalar tarkibiga kiradi, о‘simliklarda, hayvonlar va insonlar organizmida uchraydi.
Fosforning olinishi
Fosfor–tabiiy fosforli birikmalarni yuqori temperaturada (1500⁰S) qum (SiO2) ishtirokida koks bilan qaytarib olinadi. Qum kalsiy oksidni shlak–kalsiy silikatga bog‘laydi. Qaytarish uchun fosforit olinganda summar reaksiya tenglamasi quyidagicha ifodalanadi:
Ca₃(PO₄)₂ + 5C + 3SiO₂ = 3CaSiO₃ + P₂ + 2CO
Gazsimon aralashmani (fosfor bug‘lari va is gazi) sovuq suvdan о‘tkaziladi, bunda oq fosfor kondensasiyalanadi.
Aslida bu jarayon borishini quyidagicha tassavvur qilish mumkin:
A) dastlab koks fosforitni kalsiy fosforidgacha qaytaradi.
Sa₃(RO₄)₂ + 8S = Sa₃R₂ + 8SO
B) hosil bо‘lgan Sa₃R₂ fosforit bilan oksidlanish – qaytarilish reaksiyasiga kirishadi.
5Sa₃R₂ + 3Sa₃(RO₄)₂ = 24SaO + 4R₄
V) hosil bо‘lgan SaO qum bilan bog‘lanib shlak hosil qiladi:
Bu jarayonlarni soddalashtirilgan yig‘ma reaksiyasi yuqorida keltirilgan