Ijtimoii pedagogika

Insonparvarlik — bolani Shaxssifatida tan oluvchi, uning qadri va erkinligini himoya etish bilan ifodalangan, insonning baxtini ijtimoiy institutlarning ijtimoiy bahosi asosiy mezonlari deguvchi tenglik va adolatlilikni esa insonlar o‘rtasidagi munosabatlar kaligi deb hisoblovchi dunyoqarashlar sistemasidir.
Insonparvarlikka asoslangan ta’lim — ijtimoiy fanlar va yondosh fanlarning funksiyalarini kengaytiradi, ta’lim jarayonini, mutaxassis Shaxsi va upish dunyoqarashi yaxlitligini ta’minlaydi.
Ta’limni insonparvarlashtirishdan ko‘zlangan asosiy maqsad yoshlarga tegishli bilim, ko‘nikma, malaka, malaka berish, ularning insoniy dunyosarashini shakllantirishdan iborat. U bo‘lajak fuqarolar tomonidan insonlar faoliyatining turli sohalarida insonparvarlik goyasi va qadriyatlarini amalga oshirishning asosi bo‘lib xizmat qiladi.
Ta’limni insonparvarlashtirishdan ko‘zlangan asosiy maqsad yoshlarga tegishli bilim, ko‘nikma, malaka berish, ularning insoniy dunyoqarashini shakllantirishdan iborat. U bo‘lajak fuqarolar tomonidan insonlar faoliyatining turli sohalarida inson­parvarlik goyasi va qadriyatlarini amalga oshirishning asosi bo‘lib xizmat qiladi.
Insonparvarlik tarbiya goyalari rivojlanishi SharqUyg‘onish davri va G‘arb Uyg‘onish davrida o‘z cho‘qqisiga yetdi. Inson­parvarlik tarbiya ideali bo‘lib, erkin, har taraflama rivoj- langan Shaxshisoblanadi. Insonparvarlikning mohiyati va qadr- qimmatiga oid bilimlarsiz hech kim insonparvar bo‘lolmaydi. Boshqacha aytganda, insonparvarlik ijtimoiylashtirish bilan sinxron tarzda inson bilimini oshirishni taqozo etadi. Inson­parvarlikning mohiyatini tushunmasdan, amalga oshirish yo‘llari va harakat maqsadini aniqtamay natija olinmaydi. Forobiy, Beruniy, Ibn Sino, A. Navoiy, Tomas Mor, Fransua Roble, Mishel Monten, Jaloliddin Davoniy va keyingi asr allomalari tomonidan tarbiya mazmuni ochib berilgan va gumanistik tarbiya mohiyati va vositalarini tahlil qilishga urinishlar bo‘lgan edi. Mutafakkir va pedagog — insonparvarlik uchup insonga tabiati va tarbiyasiga qarashi umumiy hisoblanadi. Insonparvarlik — insonga nisbatan izzat-hurmatli munosabatni uni eng oliy qadriyat deb tan o lishni ko‘zda tutadi. Insonparvarlik asosan bolalarga bo‘lgan muhabbatni tarbiyalashda namoyon bo‘ladi.
Insonparvarlik, insonning axloqiy kamoloti yuyalari kdsimgi Xitoyning mashhur mutafakkiri Konfutsiy ta’limotining ham asosini tashkil etgan. Inson o‘zining ijtimoiy kelib chiqishi yoki jamiyatdagi mavqeiga ko‘ra emas, balki to‘g‘ri, halol, adolatli bo‘lishga intilishi, o‘zidan kattalarga hurmat tuytusini tarbiyalashi evaziga barkamol inson bo‘lib yetishadi, deydi donishmand.
Zamonaviy ijtimoiy tarbiya insonparvarligi bola (o‘smir) va tarbiyachi munosabatlarini bosim ostida emas, balki dialog va o‘zaro tushunish asosida, ziddiyatli holatda emas, balki bir-biriga g‘amxo‘r bo‘lish asosida qurishdan iborat. Ijtimoiy xodimning vazifasi bolaning jismoniy, ma’naviy va ruhiy quvvatini ragbatlantirish, uning o‘zi jamiyat uchup qoniqarli fazilatlarni o‘zida kamol toptirishi, mugtasil o‘zini barkamollashtirishiga ko‘maklashigsdan iborat.
Ibn Sino insonparvarlik pozitsiyasida turib, «Tadbir-e maozil» risolasida shunday yozadi: «...xizmatkorlarnio‘zingga nqin tut, ularni siltab taiыama, ularning ehtiyojlari xaqida g‘amxo‘rlik qil, ularga nisbatan sahr-g‘azabli bo‘lma, ular bilan go‘yo do‘sting kabi munosabatda bo‘l, ularni baxtsizlik onlarida yolg‘iz qoldirma, chunki, ular ham insonlardir».
Bugungi kunda ko‘pchilik mamlakatlarda shaxsni inson­parvarlik goyalari asosida ijtimoiylashtirish konsepsiyasi asosida faoliyat yuritayotgan maktablar mavjud. Germaniyadagi xolistik maktablarning pedagogik konsepsiyasi, Shvesiya va Amerikadagi hamda Rossiyadagi «Kichik tumanlar maktabi» («Maktab mikrorayon») shular jumlasidandir.
Bunday maktablar ko‘p qirrali vazifalarni bajarib, kun davomida bolalar va kattalar uchup faoliyat ko‘rsatadi. Ular xoxdagan vaqglarida bu maktabga kelishlari mumkin. Bu maktablar oila, ma’naviy-ma’rifiy tashkilotlar, ish joylari, mahalliy hokimliklar, jamiyat tashkilotlari kabi ijtimoiy institutlar bilan hamkorlik qiladi. Eng asosiysi ularda bolaning ta’lim va tarbiyasi ijodiy faoliyat asosida olib boriladi: maktab bolaning rivojlanishi uchup barcha sharoitlarni yaratib beradi. Ochiq maktablar strukturasida tarbiyachi — ijtimoiy pedagoglar faoliyat ko‘rsatadi. U Shaxsva jamiyat o‘rtasidagi «vositachi» rolini bajaradi.