Ijtimoii pedagogika

Spirtli ichimliklarga tez o‘rganib qolish. Agar kattalar da ichkilikbozlikdan alkogolizmgacha bo‘lgan davr 5-10 yil bo‘lsa, bolalarda surunkali alkogolizmga o‘tish 3-4 marta tezroq yuz berishi mumkin. Bu bolalar organizmining anotomik-fiziologik tuzilmasiga bog‘liq. Bolalar miyasi kattalardan farqti ravishda, suvga boy, oqsilning kamligi, suvda esa alkogol yaxshi erishi va organizmga tez singishi, upish 7 % foizi fakщtina o‘pka va jigarda qolishiga olib keladi. qolgan 93 % barcha organ va tizimlarni ishdan chiqaruvchi zahar sifatida tarqaladi. Bola bu zaharga tezda o‘rganib qolishiga olib keladi.
Kasallikning ogir kechipsh. Bu bola organizmining shakllanish bosqichida turganligi bilan organizmning asab tizimi alkogol ta’siriga qarshi kurasha olmasligi natijasida organizm va asab tizimini buzuvchi, ogir tuzatib bo‘lmaydigan jarayonga sabab bo‘lishi bilan ifodalanadi.
Bola tomonidan alkogolni (katga) kup miqdorda iste’mol qilish. Bu bolalarning alkogolni iste’mol qilishi jamiyat tomonidan nazorat qilinadi, shu sababli ham bolalar yashirincha, birdaniga ko‘p miqsorda iste’mol qilishga harakat qiladilar.
Ichkilikbozlikning tez rivojpanipsh. O‘smirlar istagan bo‘lar- bo‘lmas sabablar tufayli ichishni me’yoriy odat qilib oladilar, yengil mastlik holatidayoq ular o‘zlaricha ishonchsizlik holatini sezadilar. Shu sababli ular to‘liq mastlik holatigacha ichishga intiladilar. Shundagina ichimlikni muvaffaqiyatli, to‘liq darajali hisoblaydilar.
Davolashning kam samaraliligi. Voyaga yetmaganlar o‘rtasidagi ichkilikbozlik xulqiy ogishganlik bilan uzviy bogliqsir. o‘smir uchup alkogolizmning eng asosiy xavfliligi shundaki, u o‘z-o‘zini nazorat qilish xususiyatini bo‘shashtiradi. Ichkilikbozlik va jinoyatchilik o‘rtasidagi o‘zaro aloqadorlik bir qator illatlarga sabab bo‘ladi:
Voyaga yetmaganlar ko‘pgina jinoyatlarni maet holatda sodir etadilar (22 % o‘g‘rilik, 76 % bezorilik, 6 % zo‘ravonlik, 56% bosqinchilik). Ko‘pgina zo‘ravonlik holatlari (agressiv) mastlikda sodir etiladi. Bu holat — mastlik odatiy sharoitdagi ijtimoiy hulq-atvor ko‘nikmalarining yo‘qolishiga sabab bo‘ladi;
ko‘pgina jinoyatlar spirtli ichimliklar sotib o lit uchup mablag‘ga ega bo‘lish maqsadida sodir etiladi;
ichkilikbozlik voyaga yetmaganlarda ko‘pgina jinoyatlarni sodir etishga intilish (kriminologiyada «maet motivatsiya» atamasi mavjud);
ichkilikbozlik (kriminal) jinoyatchilik holatlarining vujudga kelishiga sabab bo‘ladi;
ichkilikbozlik voyaga yetmaganlarning jamiyatdan xulqiy og‘ishgan tengdoshlari guruhtariga qo‘shilishlarida vosita sifatida namoyon bo‘ladi;
ichkilikbozlik voyaga yetmaganlarni jinoyatchilik faoliyatiga qo‘shilib qolishlariga sabab bo‘lib, uni ko‘pincha katta yoshdagilar tashkil etadi.
Bolalarni ma’naviy tarbiyalash va rivojlantirishning muhim shartlari oilaviy munosabatlarning ma’naviy-emotsional tomonlari hisoblanadi. Boshqa oilalarga nisbatan bolalar ko‘proq spirtli ichimlik iste’mol qilishni boshlaydigan oilalarning bir necha turlari mavjud:
Janjalkash oilalar, bupla oilaviy munosabatlar dushmanlik, raqiblik, yakkalanish, oila a’zolari orasida keskinlik ko‘rinishida mavjud bo‘ladi. Oila a’zolari bir-birlarini yomon xususiyatlarini ko‘rsatib ayblaydilar va bir-birilariga yomon niyatda bo‘ladilar. kщщaydir bir yon bosishga erishish uchup bolalar spirtli ichimliklar iste’mol qila boshlaydilar.
Alkogol o‘zini namoyon qilittg vositasi sifatida. o‘smirlar ichkilikbozliklarining sabablaridan biri — bu kattalarga o‘xshashni istagsdir. Spirtli ichimlik ichishni bunday o‘smirlar mardlik va dovyuraklik, mustaqillikdan belgi deb hisoblaydilar. Ma’naviy cheklanganligi, maktab jamoasida o‘zini namoyon eta bilmaslik bunday o‘smirlarni spitli ichimlik ichishga, ko‘chadagi o‘rtoqtari orasida o‘zini ko‘rsatishga majbur etadi.
Alkolog reklama sifatida. Spirtli ichimliklarni ichishni kino, televidenie, reklamalarda ommalashtirish spirtli ichimliklarni iste’mol qilishga o‘smirlarni qiziqgiradi. AQD1 lik sotsiologlar spirtli ichimlik ichadigan kinoqahramonlar pamupasi (ular asosan ijobiy rollarni o‘ynaydilar) o‘smirlarni ichkilikbozlikka jalb etishning eng ta’sirli usulidir.
Alkogol vaqgni o‘tkazish vositasi sifatida. Maktabdan tashkeri bolalar va o‘smirlar muassasalari sonining kengayib ketishi turli xil ta’lim xizmatlari uchup to‘lanadigan narxlarning qimmatligi (musiqa, raqs va boshqalarga o‘rgatish) ko‘pchilik o‘smirlarning bo‘sh vaqglari ko‘p bo‘ladi. Foydali ish bilan shug‘ullanmaydigan o‘smirlar ko‘chalarda to‘dalarga qo‘shilib odatda spirtli ichimliklari icha boshlaydilar.
Alkogol me’yordagidan psixik kamchiliklari o‘rnini cho‘ldiruvchi vosita sifati. Bolalarda alkoshlizmini rivojlanishiga ko‘pincha psixik sog‘lomligidan kamchiliklari yoki ijtmoiy moslashishiga xalaqit qiluvchi jismoniy sog‘lig‘idagi kamchiliklar sabab bo‘ladi. Nuqsonning paydo bo‘lishi sababidan qat’iy nazar (tug‘ma kamchilikmi, psixik kasallanishmi) bolada atrofdagilar bilan munosabatlar buziladi, o‘ziga noto‘g‘ri baho berish yuzaga keladi. Bunday hollarda alkoshl bola shaxsidagi mavjud moslasha olmaslikni silliqlashga imkon beruvchi, o‘rnini cho‘ldiruvchi omil hisoblanadi, uning tengdoshlari orasiga qiynalmasdan kirib borishini ta’minlaydi.
Alkogol hayoliy haqik?p sifatida. Ba’zi bir o‘smirlar o‘zidagi mavjud keskinlikni yo‘qotish, yomon tashvishlardan ozod bo‘lish maqsadida spirtli ichimlik iste’mol qiladilar. Keskin vaziyatlar oilada yoki maktab jamoasida begonalashib qolishi sababli yuzaga kelishi mumkip.
o‘smirda lupyolagi hamma hayotiy tashvshplarni spirtli ichimlik ichib hal qilish mumkin degan fikr paydo bo‘ladi.
/V i ko gol iz^1 m i m g oqnbatlari
Itimoiy-iqgisodiy (o‘qipgni tashlab ketish, ishlab chiqarish mahsuldorligini keskin pasayishi, ishlab-chiqarish va maishiy jarohatlar sonining oshib borishi, turli xil alkogolizmga qarshi chora-tadbirga harajatlar sarflash).
Ijtimoiy-psixologik (oilaviy, maktab, mehnat yoki boshqa ijtimoiy-ijobiy aloqalarining uzilishi, shaxsning ma’naviy va ruhiy barbod bo‘lishi, mikromuhitda ma’naviy-psixologik vaziyatning yomonlashishi).
Kriminal (jinoyatlar sodir etish, boshqa odamlar bilan jinoiy faoliyatlarga qo‘shilib ketish, kriminalizitsiya va viktilizatsiya yuzaga kelishi uchup qulay vaziyatlar yaratilishi).
Jismoniy (alkogol iste’mol qilgan aniq bir shaxsning o‘zigina emas, balki kelajak avlod sog‘lig‘i uchup ham zarar keltiriladi).
Alkogol iste’mol qnlishga odatlangan bolalar bilan ijtimoiy- pedagogik faoliyatning mazmuni
Spirtli ichimlik ichishga oatlangan bola bilan ishlashda ijtimoiy pedagogning faoliyatida asosiy yo‘nalishlarini ko‘rsatish mumkin:
Bolaning ijtimoiy mosla shishi darajasini oshirish bo‘yicha faoliyat.
Alkogolizmni oldini olish bo‘yicha faoliyat.
Ota-onalarga bilim berish bo‘yicha faoliyat
Bolalar ijtimoiy reabilitatsiya qilittg bo‘yicha faoliyat
Muhitga moslashtirishga to‘siq bo‘lgan vaziyatlarni yo‘qotish bo‘yicha bola va upish atrof-muhiti o‘rtasidagi vositachilik faoliyati.
Ijtimoiy-pedagogik faoliyat ijtimoiy pedagog tomonidan quyidagi asosiy vazifalarni bajarishini ko‘zda tutadi.
Birinchi vazifasi — diagnostika qilish. Bu faoliyat bolalarni spirtli ichimliklarga o‘rganishlari xavfi omillarini yo‘qotishga qaratilgan. Bu vazifa spirtli ichimlik iste’mol qilishga odatlangan bola haqida ma’lumotlar to‘plash yo‘li bilan amalga oshiriladi. Pedagog bolaning xususiyatlarini o‘rganadi, upish oilasi haqida ma’lumotlar to‘playdi, bolaga yomon ta’sir ko‘rsatish manbalarini o‘rganadi, spirtli ichimlik ichishga o‘rgatuvchilarni aniqtaydi, mikromuhitning bolaga ta’sirini o‘rganadi.
Ma’lumotlar to‘plash bolaning o‘zi bilan. Uning ota-onalari. Sinf rahbari bilan suhbatlar, so‘rovlar (og‘zaki yoki yozma ravishda) amalga oshiriladi. Bupla i tashqari standartlashtirilgan intervyu olish, kuzatish, oila va bolaning hujjatlarini o‘rganish usullarini ham qo‘llaniladi.
Ikkinchi vazifasi — taxmin qilittg, uning mazmuni pedagog birinchi vazifasi asosida pedagog alkogolizmga berilgan bolalar bilan ijtimoiy-pedagogik faoliyat dasturini ishlab chiqishdan iborat bo‘ladi.
Uchinchi vazifasi — ta’lim-tarbiyaviy. Bu faoliyat ijtimoiy- pedagogik faoliyat mazmunini hamdaupi amalga oshirish metodlarini tanlashni ko‘zda tutadi. Pedagog bolaning ijtimoiy-reabilitatsiyasi jarayonida uning qaysi sifatlari tarbiyalanishi kerakligini ashщnvdi, bolaning ta’lim va tarbiyasidagi kamchiliklarini yo‘qotadi.
To‘rtinchi vazifasi — huquqni himoya qilish. Pedagogik o‘z faoliyatini huquqiy asosda qurishi kerak, bu bolaning huqukdarini himoya qilishni hamda ularga rioya qilishni bildiradi.
Beshinchi vazifasi — tashkilotchilik. Bu bola bilan ijtimoiy- pedagogik faoliyat olib borigsda turli mugaxassislarning ishtiroki va birgalikda ishlarni olib borishlarini talab etadi.
Oltinchi vazifasi — kommunikativ. Uning mazmuni ijtimoiy- pedagogik faoliyatni amalga oshirishda ma’lumotlar almashish maqsadida upish ishtiroklari o‘rtasida ko‘plab aloqalar o‘rnatilishi zaruriyati yuzaga kelishidan iborat bo‘ladi.
Yettinchi vazifasi — oldini olish — profilaktik, bu faoliyat olingan yaxshi natijalarni mustahkamlash va ichkilikbozlik va alkogolizmning takrorlanishi mumkinligini yo‘qotishni ta’minlaydi.
o‘zining faoliyatida ijtimoiy pedagog uchta asosiy rollarda ishtirok etadi:
maslahatchi sifatida, u ota-onalar va bolalar o‘rtasida janjalsiz, tortishuvsiz, kelishib munosabatlarda bo‘lish muhimligi va mumkinligi haqida oilaga ma’lumotlar beradi.
konsultant rolida, oilaviy, mehnat, boshqaruv va jinoiy qonunchilikni hamda psixologik, pedagogik, ijtimoiy pedagogik masalalarini tushuntiradi.
ota-onalar yoki yaqin atrofidagilari tomonidan bolaning xuqukdari buzilgan hollarda himoyachi sifatida harakat qiladi.