Ижтимоий фалсафа – инсоният фалсафий маданиятининг маҳсули

Таянч тушунчалар:
Ёввойилик, варварлик, цивилизация, маданият, маданий тараққиёт, локал цивилизация, цивилизацияли ёндашув.


Назорат учун саволлар:
1. Цивилизация тушунчаси қандай маъноларда қўлланилади?
2. Цивилизация тушунчасининг мохияти.
3. Цивилизация ва маданиятнинг ўхшаш ва фарқли томонларини ихохланг.
4. Цивилизациялар турлари.
5. Ғарб цивилизациясининг ўзига хос томонлари нима?
6. Шарқ цивилизациясининг хусусияти.


Адабиётлар:
1. Фалсафа. Лотин алифбосида. – Т., 2006 йил, 448-464 бетлар.
2. Фалсафа. Ўқув қўлланма. Э.Юсупов тахрири остида. – Т., «Шарқ» 1999 й., 301-313 бетлар.
3. Фалсафа. Қомусий луғат. Т., «Шарқ» 2004 йил.
4. Ғарб фалсафаси. (Олимларнинг цивилизация муаммосига дахлдор қарашлари) – Т., «Шарқ» 2004 йил, 575-590 бетлар.
5. Қ.Хоназаров. Янги тараққиёт палласи. – Тафаккур журн., 2003 йил, 4-сон.
6. Шерали Ашур. Ғарб ва Шарқ: цивилизация ва маънавият – Мулоқот журн., 1994 йил, 1-2 сон.
17-мавзу ЖАҲОН ЦИВИЛИЗАЦИЯСИ ВА ЎЗБЕКИСТОН ИСТИҚБОЛИНИНГ ФАЛСАФИЙ МАСАЛАЛАРИ

1.Ҳозирги давр тараққиётининг қзига хос хусусиятлари

2. Интеграция тушунчаси. Жаҳон цивилизациясига интеграция.
2. Ўзбекистоннинг ташқи сиёсати ва унинг жаҳон мамлакатлари билан яқинлашувида тутган ўрни.

Ҳозирги пайтда инсоният ўз ривожланишида янги босқичга кўтарилди.У ўзида моддий ишлаб чиқариш ютуқларини инсоният томонидан ортирилган тажрибаларни, жаҳон миқиёсида пайдо бўлган муаммоларни оқилона ҳал этиш йўллари ва усулларни мужассамлаштирди. Жаҳон цивилизацияси деганда Шарқ ва Ғарб цивилизациялари, минтақавий ва худудий цивилизацияларнинг яхлит бир бутун социол организми бўлган умуминсоний жамият тушунилади. Бу тушунча умумий маънода, заминимизда яшаган барча одамларнинг умумий макони бўлган ер юзида хаетнинг пайдо бўлиши тарихнинг хамма даврларида мавжуд бўлган давлат, жамият, халқ ва миллатларнинг хаёт кечириши билан боғлиқ жараёнларни ўзида акс эттиради.

Бугунги тахликавий дунёда инсониятни эсон- омон сақлаб қолиш жаҳон цивилизациясининг асосий мақсади бўлиб қолди. Республикамизнинг бу соҳада амалга ошираётган ишлари бутун дунё хамжамиятининг фаолияти билан хамоханг бўлмоқца. Зеро, жаҳон цивилизацияси халқлар ва миллатлар, давлатлар ва турли худудий цивилизацияларнинг умумий системасидир.
Айримлик, ўзига хослик ва умумийлик ўртасидаги муносабатни теран англаш ҳозирги замон жаҳон цивилизациясининг шаклланиши ва ривожланиш хусусият-ларини фалсафий идрок этишга имкон беради.
Ер юзидаги ҳар бир мамалакат жаҳон цивилизацияси деб аталадиган яхлит системаси турли элементлари бўлиб, уларнинг ўзаро таъсири, хамкорлиги бу цивилизациянинг такомиллашувига имкон беради.
Тўғри бу система таркибига Америка, Россия, Хиой, Япония каби салмоқли элементлар ҳам бор. Улар кўп жихатдан жаҳон еистемасининг тараққиётига таъсир кўрсатади, муайян жараёнларнинг йўналиларини белгилайди. Аммо бу системада ҳар бир давлатнинг, кичгина Ватикал ёки Лихтенштейндан тортиб Германиягача, Андора ёки Монакодан токи Франциягча ўз- ўрни, ўзига хос таъсир кучи ва доираси бор. Шу маънода уларнинг ҳар бир, худди катта - кичиклиги, аҳолисининг сони қанчалигидан катъий назар, Бирлашган Миллатлар Ташкилотида тенг овозга эга. Демак, элементлар система таркибида муайян тарзда амал қилгани сингари ҳар бир мамлакат жаҳон цивилизациясига тенг ҳуқуқли аъзо ва муҳим элемент сифатида кириб боради.
Жаҳон хамжамияти ўзида умумийликни, ҳар бир мустақил мамлакат эса айримлик ва ўзига хосликни ифодалайди. Бу ҳолда Осиё ёки марказий Осиё мамлакатлари хусусийликни акс эттирса, Ўзбекистон алоҳидаликни ифодалайди. Ўзбекистон мустақилликка эришганига кўп бўлмаганлигига қарамасдан, жаҳон хамжамиятида ўз ўрнига эга. Унинг марказий Осиёдаги мавкеи эса бу минтақанинг асосий тараққиёт йўналишларининг кўп жиҳатдан белгилайди. Ҳар бир халқ, миллат ўзининг бетакрор, ноёб хусусиятларини сақлаган ҳолда мустақил ривожланади ва жаҳон хамжамиятига қўшилиб боради. Бундай қўшилиш кўп қиррали ранг баранг бўлиб, у иқтисодий, сиёсий, маънавий ҳуқуқий, ижтимоий, давлатлараро муносабатларни ўз ичига олади.
Жаҳон хамжамиятига қўшилиш табиий- қонуниятли жараён бўлиб, ҳар бир мамлакатнинг ҳар тамонлама тараққий этиши, ер юзида умумий хавфсизлик, тинчлик ва фаровонликни таъминлашга, табиий ресурслар, илм- фан ва техника ютуқларидан кенг фойдаланишга, экалогик хавфсизликни таъминлашга имкон беради. Мустақил тараққиёт йўлига ўтган халқларнинг жаҳон хамжамиятига қўшилиши, умуминсоний қадриятларнинг устуворлигини эътироф этиш, халқаро ҳуқуқ нормаларига амал қилиш, инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, демократик тамойилларига амал қилишда яққол намоён бўлади.
Жаҳон цивилизациясига қўшилиш натижасида нафақат иқтисодий соҳаларда, балки халқлар маънавияти, сиёсати ва дунёқрашида ҳам муҳим ижобий ўзгаришлар рўй беради. Бундай жараёнга торилган халқлар ўртасида бир- бирига ишонч, хамкорлик, ўзаро хурмат хамда конфликт, ихтилофларни ўзаро келишув , консенсус асосида ҳал қилишга интилиш вужудга келади. Бир- бирларининг маданий ютуқлари қадриятларидан, тажрибаларидан баҳраманд бўлиш, ҳоҳиш - истаги шаклланади. Ҳалқларнинг бир- бири билан жипслашиш тенденцияси яхлит, бир бутун цивилизацияни, планетар онгни шакллантиради. Яъни миллийлик ва умуминсонийликнинг уйғунлиги жаҳон цивилизациясида яққол намоён бўлади ва дунё ҳамжамиятининг ҳаракат дастурига айланади. Мустақил Ўзбекистоннинг жаҳон цивилизациясига қўшилиш йўлининг фалсафий- методологик муаммолари. Ўзбекистон ўзининг кўп асрлик тарихга эга бўлган миллий давлатчилиги, маданияти, илмлар фани, санъати, ўзига хос ва бетакрор ҳаёт фалсафаси билан жаҳон цивилизацияси ривожига катта ҳисса қўшди. Ўзбек ҳалқи жаҳонга фан, санъат, фалсафа , тиббиёт. Сиёсат ҳуқуқ тарих соҳаларида ўлмас асарлар яратган буюк алломаларни берди. Ҳалқимизнинг жаҳон цивилизациясига қўшилишига ҳалақит берган муаммолар:
- ўз миллий давлатчилига эга бўлмаганлигини
миллий маданиятнинг табиий ривожланиш имконияти чекланганлиги;

• 
  мустабид тузум мафкурасининг тазйиқи остида дунёдан узиб қўйилганлиги;
  
• 
  тарихи, она тили, маънавий меросидан бегоналашиш аломатлари пайдо бўлганлиги;
  
• 
  миллий қадриятлари, анъана ва урф- одатларининг йўқолиб борганлиги ва асраб- авайлаш имкониятининг камлиги ва бошқалар.
  

Миллий мустақиллик туфайли Ўзбекистон ўз тараққиёт йўлини эркин танлаш, миллий давлатчилик асосоларини яратиш ва жаҳон цивилизациясига қўшилиш имконига эга бўлди. Мамлакатимиз ўз мустақиллигининг дастлабки йилларданоқ жаҳон цивилизациясига қўшилиш йўлини танлади.
Жаҳон цивилизацияси ютуқларидан бахраманд бўлиш мустақил ривожланиш йўлига кирган давлатнинг дунё хамжамиятига қўйилишининг ўзига хос йўлини белгилайди. Бинобарин, ҳар бир халқ мустақил бўлганидан сўнг ўзининг иқтисодиёти, маданияти, миллий давлатчилик сиёсатини амалга оширади. У ўз имкониятига таяниб, жаҳон хамжамиятига кириб борар экан, бу жараён миллий фалсафада ҳам ўз ифодасини топади.
Мутақиллик миллий фалсафанинг асоси, унинг умумжахон фалсафий жараёни билан қўшилиши ва уйғунлашувининг энг асосий шартидир. Мустақилликка халқ миллийлигини, ўзига хос қадриятлари, урф- одатлари ва дунёқараши ўз фалсафасида тўла- тўкис акс эттира олмайди.
Мустақил бўлмаган ҳалқнинг фалсафасида доимо
мустамлакачиларнинг ғоялари устивор бўлади. Фақат мустақиллигина ижтимоий онгнинг ҳамма соҳаларида, дунёқараш барча жабҳаларида миллийликнинг тўла- тўкис номоён бўлиши учун замин яратади.
Тарихнинг сабоқ беришича, ҳеч қандай давлат бошқа бир давлатга, халққа ўз манфаатларини кўзламасдан беғараз ёрдам кўрсатмайди. Жаҳон цивилизациясига қўшилиш ҳар бир мустақил ривожланаётган давлатнинг тараққиётига ўз кучига, имкониятига илғор анъаналарига, қадриятларига миллий давлатчилик тажрибаларига интелектуал салохиятига, табиий бойликларига таянишини инкор этмайди, балки уларнинг кенг ривожланиши тақозо этади.
Эркинлик, мустақиллик ҳамиша заруриятни, маъсулиятни англашни тақозо этади: Эркинлик ва мустақиллик жамиятнинг ҳар бир аъзоси олдига «Биз ким эдик? Хозир қандай аҳволдамиз ва қандай бўлишимиз керак?», сингари саволларга виждонан жавоб беришни талаб этади. Мустақиллик йилларида фаровон ва бахтли хаётни бизга кимдир яратиб бермаслигини, балки ўз ақлимиз, кучимиз билан яратишимиз лозимлигини англаш муҳим ахамиятга эгадир. Бошқа мамлакатлардан, яхлит ва бир бутун жаҳон системасидан ажралиб қолиш бу борада ҳам тараққиётга имкон бермайди.