Ижтимоий прогнозлаштириш муаммолари

Ғарб мамлакатларида ижтимоий прогноз қилиш илмий башоратнинг турии
сифатида «футурология» (лот. futurum – келажак ва юнон. logos –
таълимот) деган ном билан вужудга келган.
Бу атамани илк бор Ғарбий Берлин Эркин университети ҳузуридаги
Отто Зур номидаги институт профессори О.Флехтгайм ишлатган.
Шуни қайд этиш лозимки, «футурология» атамас
умумий эътироф этилгани йўқ. Мисол учун, башорат муаммолари
бўйича француз мутахассисларинингаксарияти футурология
инсоннинг келажакни ишонч билан башорат
қилиш қобилияти ҳақида хом хаёлқилиш учун асос бўлади, деб ҳисоблайди.
Футурология ўрнига «фютюрибли» атамаси таклиф қилинган бўлиб, у
«эҳтимол тутилганкелажак» деган маънони англатади. Бунда келажакнинг
шартлилиги, кўп вариантлилигига урғу беради.
Ижтимоий
прогноз
қилишга
нималар хос?
Ижтимоий
прогноз
қилиш
асосан
қуйидаги
илмий-
назарий
хусусиятлар
билан
тавсифла-
нади:

Прогноз қилиш жараёни объектив ва субъектив
асосларга эга. Прогноз илишнинг объектив асоси
ўтмиш, ҳозирги замонва келажакнинг қонуний
алоқаси билан белгиланади. Келажак ҳозирги замонда
бўлғуси оқибатни вужудга келтирувчи сабаб кўринишида;
муайян шароитларда муқаррар тарзда воқеликка
айланувчи
имконият кўринишида; ҳозирги даврнинг келажакда янги
сифат пайдо бўлишига олиб келиши муқаррар бўлган
ҳодисаларидаги муайян миқдорий ва таркибий ўзгаришлар
кўринишидазоҳирдир. Келажак ҳозирги замонда
ҳодисаларнинг улар мавжудлигининг муайян
шароитларидаги
муҳим алоқаларини очиб берувчи қонунлар кўринишида
зоҳирдир. Буларнинг барчаси билиш жараёнидамаълумдан
номаълумга, ўтмиш ва ҳозирги замондан келажакка ўтиш
имконини беради. Агар бирон-бир ҳодисанинг (жараённинг)
ривожланиш қонуни маълум бўлса, бу ҳодисани (жараённи
) ўрганиш орқали биз унинг ҳозирги ҳолатини
қайд этибгина
қолмасдан, балки юз бериши мумкин бўлган ўзгаришларнинг
йўналиши ва хусусияти ҳақида хулосалар чиқаришимиз ҳам
мумкин. Шундай қилиб, келажакни прогноз қилиш учун
реал воқеликни билишдан, аниқроқ айтганда,
тизимнинг ҳозирги ҳолатида зоҳир бўлган имкониятлар,
тенденциялар, қонуниятларни англаб
етишдан бошқа йўл йўқ.