Ijtimoiy antropologiya

Munozara uchun savollar. 
1. Oila nima?
2. Nikox turlari?
3. Zamonaviy oila?
Adabiyotlar. 
1.
Belik A.A. Kulturnaya(sotsialnaya)antropologiya. – M., 2009.
2.
Madaniy va ma’rifiy ishlar. Lug’at. T., 1996.
3. Ashirov.A. O’zbek xalqining qadimiy e’tiqod va marosimlari. –
Toshkent ., 2007.
4. Teylor E. Pervobo’tnaya kultura. M., 1999
5. Kulturologiya. XX vek: antologiya. Filosofiya i sotsiologiya kulturo’.
– M.: INION,1994
6. Girtts K. Interpretatsiya kultur. – M.:2004.
Elektron resurslar. 
http:G’G’www.isea.ruG’russianG’structureG’acadG’philG’kursG’phil04.htm
http:G’G’scvr.sarnode.ruG’eduG’distG’socio_workG’market.html
http:G’G’www.cep.tomsk.ruG’sir1.html
http:G’G’www.sinor.ruG’~rangerG’Socis.html


11-mavzu: Sotsial makon va urbanizatsiya (2 soat) 
Reja: 
1. 
Virtual reallik inson sotsiomadaniy hayotining shakli sifatida.
2. 
Sinergetika inson virtual olamlarining rivojlanish energiyasi 
xaqida.
3. 
Tafakkur virtuallashuvning asosiy faktori sifatida. Internet 
tarmoqlaridagi ko‘payib borayotgan virtual olamlarning insonga pozitiv va 
negativ ta’sirlari. 
4. 
Axborotlashgan jamiyat nazarnyasi (M.Kastel’s, E.Toffler, 
D.Bell). 
Urbanizatsiya (frans. urbanisation, ing . urbanization, lot. urbanus —
shaharga mansub, urbs — shahar) — jamiyat hayotida shaharlar rolining ortib
borishi; ishlab chiqaruvchi kuchlarning joylashuvi, aholining ijtimoiy,
demografik tarkibi, turmush tarzi va madaniyatidagi oʻzgarishlar bilan bogʻliq.
U. — tarixiy rivojlanish asosida shakllangan jamiyat bosqichlari va hududiy
mehnat taqsimoti natijasida sodir boʻlgan koʻp qirrali geografik, ijtimoiy-
iqtisodiy va demografik jarayondir. U.ning torroq doiradagi demografikstatistik
tushunchasi dunyoda, alohida hududlarda, mamlakatlarda shaharlarning
(ayniqsa, katta shaharlarning) va shahar aholisi salmogʻining koʻpayib borishini
anglatadi. Dastlabki shaharlar mil. av. 3—1ming yilliklarda Misrda,
Mesopotamiya, Suriya, Hindiston, Kichik Osiyo, Xitoy, Hindixitoy, shuningdek,
Yevropa va Afrikaning Oʻrta dengiz sohillarida vujudga kelgan. Yunonrim
dunyosida esa Rim va Karfagen sh.larining mavqei yuqori boʻlgan. Oʻrta asrlar

---

va Uygʻonish davrida kapitalistik i.ch. unsurlari shakllana boshladi. Bu jarayon

shaharlarda aholi sonining oʻsib borishiga, konsentratsiyalashuviga olib keldi.
Iqtisodiy rivojlangan davlatlarda yirik shaharlar paydo boʻla boshladi.
U.jarayonining rivojlanishi shaharlarning oʻsishi va shahar axrlisining
shakllanishi, shahar aholisining tabiiy oʻsishi, shahar atrofi hududlarining
maʼmuriy jihatdan shaharga qoʻshilib borishi, qishloq aholi manzilgohlarining
shahar maqomini olishi bilan bogʻliqdir. Shaharlarning oʻsishida shahar atrofi
zonalarida shahar turmush tarzining shakllanib borishi, yaʼni U. jarayonining
kuchayishi ham ahamiyatlidir. Katta shahar atrofida kichik shaharlar paydo
boʻlib, katta shaharlarga qoʻshilib boradi va shaharlar aglomeratsiyassh hosil
boʻladi. Rivojlangan mamlakatlarda aglomeratsiya jarayoni avj olgan, alohida
aglomeratsiyalarning qoʻshilib ketishi natijasida megapolislar vujudga
kelmoqda. U.ning asosiy koʻrsatkichi shaharliklar sonining oʻsishi va jami aholi
tarkibida shahar aholisi salmogʻining ortib borishidir. 20-asrning oxiri va 21-asr
boshlarida dunyoda shahar turmush tarzining qishloq joylariga tarqalishi, yaʼin
U. jarayoni kuzatilmoqda. Bu esa shahar aholisi salmogʻining ortib borishiga
olib kelmokda. 1950 y. dunyo aholisining 28,9% shaharlarda yashagan. 1960 y.
bu koʻrsatkich 33,9% ni, 1970 y. 37,4%, 1980 y. 41,1%, 1990 y. 45,8% va 2000
y. 51,2% ni tashkil etdi. Shahar aholisining salmogʻi rivojlangan mamlakatlarda
ancha yuqori (2000 yilda AQSH, Buyuk Britaniya, Yaponiya, Shvetsiyada 75%
va Germaniyada 94%, Rossiyada 73% boʻlgan). Osiyo va Afrikadagi
rivojlanayotgan mamlakatlarda U. jarayoni dunyoning oʻrtacha koʻrsatkichidan
ancha past. 2000 yilda shahar aholisining salmogʻi Afgʻoniston va Efiopiyada
11 — 14% ni, Miyer va Turkiyada 45% ni tashkil etdi. U.ning hozirgi
bosqichida katta shaharlarda aholi konsentratsiyalashuvining oʻsishi
kuzatilmoqda. Bu jarayonda millioner (1 mln. va undan ortiq aholi yashaydigan)
shaharlar alohida oʻrin egallaydi. 1900 yilda dunyo boʻyicha millioner shaharlar
soni oʻnta boʻlgan boʻlsa, 21-asrga kelib bu koʻrsatkich 200 dan oshdi. Dunyoda
aholisi 10 mln.dan ortiq yirik shaharlar [Mexiko (25 mln.), Tokio (20 mln.),
Seul (13 mln.), Pekin (11 mln.), Parij, Qohira, BuenosAyres va London (10
mln.)] mavjud. Oʻzbekistonda U. jarayoni oʻz tarixiy rivojlanish bosqichlariga
ega. Uning rivojlanishi oʻlkaning ijtimoiyiqtisodiy rivojlanishi va demografik
xususiyatlari bilan bogʻliq. Oʻzbekistonda eng qad. shaharlar bilan birga 20-
asrning 2yarmida vujudga kelgan shaharlar xam mavjud. 1913—80 yillarda
Oʻzbekiston shaharlari soni va shahar aholisi salmogʻi oʻsdi. Oʻzbekistonda 120
ta shahar boʻlib, ularda 8249,3 ming kishi yashaydi (2003). Ularning 38 tasida
aholi soni 20 minggacha boʻlgan kichikroq shaharlar, 65 tasi 20 mingdan 100
minggacha boʻlgan oʻrta shaharlar, 16 tasi aholisi 100 mingdan 500 minggacha
boʻlgan yirik shaharlar va Toshkent millioner shahardir. 19-asrning oxiridan
boshlab Oʻzbekistonda U. jarayoni rivojlanib kelmokda. Oʻzbekistonda keyingi
yillarda U. koʻlamiga, asosan, shahar aholisining tabiiy oʻsish jarayoni kamayib
borishi taʼsir etmokda. 1991 y. Oʻzbekistonda har 1000 aholiga nisbatan tabiiy
oʻsish 19,9 kishini tashkil etgan boʻlsa, 2002 yilda bu koʻrsatkich 10,8 kishini
tashkil etdi.

---

yigirma yillik ijtimoiy o'zgarish jamiyatni o'zgartirdi: yoting yangi ijtimoiy

tabaqalanish sodir bo'ldi; hokimiyat alyanslari paydo bo'ldi oligarxik qatlamlar
ushbu
alyanslar
intelidan
chiqarildi
ziyolilar,
boshqaruv
tizimining
byurokratizatsiyasining kuchayishi, gullab-yashnashi poraxo'rlik eriyapti.
Mamlakat ham o'rta sinfni shakllantirmoqda mamlakatda qolishni istagan holda,
barqarorlashgan massa yomon moslashadi past va o'rta malakali qatlamlar
joylashgan nafaqaxo'rlar omon qolish arafasida, jamiyatda ichki tajovuz
kuchaymoqda, sotsializatsiya jarayonida oila funktsiyalari va ta'lim tizimlarini
buzdi yoshlar. Va nihoyat, ziddiyatlarning butun spektri Sovet davrida o'zingiz
uchun hatto qiyin bo'lgan turmush tarzi topshirish Va bularning barchasi
nisbatan qisqa vaqt ichida sodir bo'ldi. vaqt jamiyatda keskin tanglikni keltirib
chiqaradigan vaqt ba'zan turli xil noroziliklarga to'kiladi, lekin ko'pincha
to'planib boradi ichkariga kirib, har kuni barqarorlik haqida noaniqliklar keltirib
chiqaradi hayot va doimiy tahdid hissi. Buni qanday o'rganish mumkin
jamiyatning holati? Alohida nazariyalar bu erda ishlatilishi mumkin. ammo ular
ushbu muammolarni har tomonlama ko'rib chiqishga imkon bermaydilar va
Natijada, bu sabab bo'lgan ob'ektiv sabablarga qarang holati. Ushbu muammoni
metodologik va uslubiy echish, mening fikrimcha, siz zamonaviy narsalarga
murojaat qilishingiz mumkin
ijtimoiy makonning gumanitar bilimlari nazariyalari.