Ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

FARG’ONA DAVLAT UNIVERSITETI

IJTIMOIY-IQTISODIY FAKULTETI

IJTIMOIY ISH YO’NALISHI

17.91-GURUH TALABASI Abdusamatov Muhammadali

Mustaqil ishi

MAVZU: Shaxs shakllanishida ijtimoiylashuv muammolari
FAN: Ijtimoiy ishda yoshlar muammosi

BAJARDI: Abdusamatov M
TEKSHIRDI: Yulbarsova X


Farg‘ona – 2020

Mavzu: Shaxs shakllanishida ijtimoiylashuv muammolari
Reja:

1. Ijtimoiylashuv universal va maxsus.

2. Ijtimoiy "men" ning shakllanishi.

3. Ijtimoiylashuv jarayoni.

4. Ijtimoiylashuv institutlari va agentlari.

5. Desotsializatsiya va resotsializatsiya.

Ijtimoiylashuv jarayoni asosiy xayotiy sikl boskichida o‘tadi. Bu bolalik, yoshlik, etuklik va qarilik. ijtimoiylashuv jarayonining natijasini biz boshlang‘ich sotsializatsiya ya’ni bolalik va yoshlikdagi qabul kilish davridagi va davom etuvchi yoki etuklik davridagi ijtimoiylashuvga ajratamiz. Ijtimoiylashuvdan moslashuv (adaptatsiya - ya’ni yangi sharoitlarni o‘rganish, yangi bilimlarni o‘zlashtirish, tarbiya), individning xatti-harakati yoki ijtimoiylashuv agentlarining maksadli yo‘naltirilgan ta’siri, etuklik yoshiga etish (katta bulish - insonning 10 yoshidan 20 yoshgacha bulgan tor yosh diapazonida ijtimoiy psixologik yuksalishlardan farklash kerak) .

2. ijtimoiylashuv universal va maxsus.

SHunday insonlar borki, ularni sotsiologlar deb ataydilar, ularning asosiy mashgulotlari insonlar va xayvonlar o‘rtasidagi o‘xshashliklarni izlashdan iborat. Ularning mehnatlari shunga olib keldiki, xayvonlarda yo‘q narsa insonlarda xam qolmadi. SHundan ma’lum bo‘ldiki, xayvonlar sevadilar, do‘stlashadilar, oila quradilar, bir-birlariga yordam beradilar, jamoalar tashkil etadilar, alturist bo‘ladilar, asabiylashadilar, ularda faqat ijtimoiylashuv yo‘q, (xayotiy qonuniyat)larning tug‘ma shakli fakat maymunlar va bo‘rilar to‘dasida mavjud, lekin xatti-harakatning, ijtimoiy me’yorlarning va kadriyatlarning ijtimoiy rollarning uzlashtirilib borilishining mazmun va moxiyati xayvonlar orasida bir-biriga utmaydi. Ba’zi xollarda turli xil xayvonlar urtasidagi bogliklikni aytmasa, masalan, mushuklar va jujalarni aytmasa fakatgina bir turga mansub xayvonlargina bir-birlariga xayot konun-koidalarini urgata oladilar. Lekin odam bolasining xayvonlar orasida tarbiya topganini kup xollarda uchtaramiz. Ularning obrazlari R.Kiplingning (maugli) asarida uz aksini topgan. Ularni topishganida ular ya’ni "djungli farzandlari" firklay olmasdilar, gapira olmasdilar va ijtimoiy munosabatlarda xam katnasha olmasdilar. Jamiyatga kaytgach ular xisoblanmay 30 suzdan iborat bulgan ogzaki nutkni uzlashtirganlar va agar, insonning insonlarga xos bulgan urganish instinki bulmaganda bu natija amalga oshmasdi. Uzok yillar davomida "jungli"da yashagan bolalar dustlashishni jilmayishni, keng kamrovda fikrlashni, suxbat kurishni baribir urgana olmadilar. Ular insoniyat jamiyatida 10 yildan ortik yashamadilar. ularni fsral odamlar deb ataydilar. Ular ijtimoiy izolyasiyaning maxsulotidir. biologik mavjudotlarni jamiyat a’zolariga aylantirishda asosiy rol uynovchi ijtimoiy muxit rivojolanishning ilk boskichlaridayok ijtimoiylashuv jarayonidan tushib kolgan. Fsral odamlar jamiyatning tulik a’zolari bula olmadilar. CHunki ularda ijtimoiylashuv juda kech boshlangan. Burilar tudasida usgan inson bolalari "fsral" odamlar ularning ba’zi xatti-xarakatlarini uzlashtirib oladilar: turt oyoklab tez xarakatlanish, gushtga yakinlashgach ularni oldindan xidlab kurish, chankokni xis kilganlar, tishlarini yalaganlar, birok ular ijtimoiy xayot konuniyatlarini uzlashtira olmadilar. Ular jamiyatga kaytgach ijtimoiy maxssulotga aylana olmadilar. turlararo urganishning ya’ni bir uziga xosligi mavjud. Inson bolasi burilar orasida katta bulgan bulsa xam evolyusiya zinapoyasining yukori pogonasida turadi. SHundan kelib chikib aytish mumkinmikin kuyi tur vakillari yukori tur vakillarini kayta tarbiyalay oladimi? Aksinchachi, olimlar kancha urganishmasin maymunlarga 5 yosh bola xam bajara oladigan ishlarga urgata olmadilar: kulishga, suzlarning mazmun-moxiyatini tushunishga, keng kamrovli fikrlashga, suzlar bilan gaplashishga va xokazolarga.

Ma’lumki, urganish ijtimoiylashuvning oddiy elementi - evolyusion yunalishga ega. ushbu jarayonning yana bir xususiyati bor (xayot konunlarini) fakat kattalar kichkinalarga urgatadilar. Xayvonlarda xam shu xolat kuzatiladi. lekin insonlarda buning aksi xolini kurishimiz mumkin. Butun tarix davomida urganish bir yunalishda davom etgan, lekin zamonaviy jamiyatlarda bilimlar tez suratlarda yangilanib bormokda. insonning jismoniy xususiyatlari sekilik bilan uzgarishi natijasida urganish 2 yunalishli jarayonga aylandi. Aslini olganda xozirgi kunda kattalar kichiklardan kup narsalarni urganmokdalar. Mamlakatimiz bozor iktisodiyotiga utgan bulsa xam, bizdan katta bulgan avlod vakillari eskichasiga yashashga urganib kolganlar. Ularga yangi kadriyatlarni xarakat konunlarini uzlashtirish ancha kiyin. odamt bulib kolgan, tuplangan bilimlar eskirgan. yosh avlod esa narsalarga, goyalarga "yolgon nazar bilan karash" yukidan xalos bulib yangi xayotga tez moslashdilar. endi ular ota-onalarga "kanday pul topishni" va "xayotda kanday aylanishni" urgatadilar. SHulardan ma’lumki urganish jarayonini ijtimoiylashuvning rivojlanmagan formasi bulib uzida universal evolyusion sifatlarni mujassamlashtiradi. Lekin xayvonlarga karaganda odamlarda urganishning uziga xos maxsus tomonlari bor. U uzlashtiriladigan materialning tarkibida uz aksini topadi.

Fil, buri, it yoki mushuklar kanday sharoitlarda tarbiyalanganliklaridan kat’iy nazar uzlarining turlari, vakillari sifatida kolaveradilar. Insonda esa aksincha, u insoniy maxlukot bulgani uchun emas, balki, uziga uxshagan insonlar bilan munosabatda bulgani uchun insondir. Fsralla uzlari singarilar bilan alokada bulmagani uchun xayvonliklaricha kolganlar. inson uzinikilar orasida tilga urganadi. Xatti-xarakat konunlarini odatlarga, maxsus bilimlarga, keng kamrovli fikrlashga va boshkalarga urganadi. Aynan shular ijtimoiylashuv xom-ashyosining tarkibiga kiradilar. Bu aynan xayvonlarda yuk narsa. ushbu materialning umumiy nomlanishi inson madaniyati. Madaniyat - bu ijtimoiylashuv jarayonida inson tomonidan uzlashtiriladi. ijtimoiylashuv - bu inson tomonidan madaniyatning kanday uzlashtirilishi. ijtimoiylashuv - u xam mexanizm xam jarayon.

3. ijtimoiy "men" ning shakllanishi.

Ijtimoiylashuv jarayonida uzi singarilar bilan munosabatda bulish bir ijtimoiy gurux boshka guruxni "xayot konuniyatlari"ga urgansa, u xolda, bu jarayon ijtimoiy "men"ning shakllanishi deyiladi. Inson bolasi xayvonlarga karaganda etuk bulmagan boskichda tugiladi va u murakkab dunyoda yashashga majbur (ijtimoiy tuzilmaga ega bulgan real xayot).Tabiat insonga tugri keladigan mos xayot tarzi tugrisida kaygurmagan. SHuning uchun inson uz xayoti davomida ijtimoiy boshpana kidiradi. Lekin bu jismoniy nukta nazardan emas, albatta, balki, ijtimoiy muxit, joy izlaydi. Ijtimoiylashuv ijtimoiy muxitga karab butun xayot davomida chuziladigan urganish jarayoniga aylanadi. Kattalarning kupchiligida uzlarining "ijtimoiy uy"lari bor - mexnat taksimoti sistemasida mustaxkam joylar, uni status yoki soxa boshkacha kilib aytsa xam buladi. Lekin eng muximi ushbu muxit bokadi. mustakillik boradi, ertangi kunga ishonch uygotadi, lekin bolada uzining ijtimoiy joyi yuk. 15 yildan ortik u uz ota-onasiga karam xolda yashaydi. Siyosiy (pasport olish, ovoz berishga xukukli bulish, tanlangan bulish), iktisodiy (ishga joylashish), ijtimoiy (oila kurish, ota-onadan ajralib ota-ona statusiga ega bulish) mustakillikni kulga kiritish ijtimoiylashuvning 2 boshlangich (ertangi) va davom etuvchi (kechki) boskichlarining chegarasi xisoblanadi. Ammo ijtimoiylashuv - bu ijtimoiy va iktisodiy mustakillikka erishish emas, balki, shaxsning shakllanishi xamdir. individ - jarayonning boshlangich nuktasi, etuk individ - bu tugallangan nuktadir.

YAngi tugilgan chakalok shaxs bula olmaydi, chakalok shaxsiy "men"ini ajrata olmaydi, chunki unda "men" degan tushuncha xali paydo bulmagan buladi. 2 yoshdan 5 yoshgacha bulgan davrda tugri yurishni, gapirishni, fikrlashni va anglashni urganadi. Keyinchalik murakkabrok faoliyatni uzlashtirish (rasm chizish, mexnat) va nixoyat urta va kechki bolalikda maktabda urganish bular xammasi bir jarayon, ya’ni uzini "men"ini anglash jarayonining bosikchlari xisoblanadi. Bola kuloksizlik kilib, mumkin bulmagan chegaralarga teginib utadi. Bu "ijtimoiy mumkin bulgan" xatti-xarakat chegarasi bulibgina kolmay balki, uzining "men"ini boshkalarga ta’sir kiluvchi kadriyatlar chegarasidir. "Men" uz ota-onamga kadriyatlarni takdim kilaman, dustlarim ukituvchilarimgachi? ular nimalarga majburlar va nimalarga aralasha olmaydilar? men uz shaxsiy fikrimni bildirishga xakkim-bormi, yukmi? ularga dustlarim kanday karaydilar? kanday sifatlarim uchun ular meni kadrlaydilar? kay darajada ular meni yaxshi kuradilar? ota-ona muxabbati kanday buladi? tengdoshlarning dustligi va sotkinligi nima? men abadiy yashaymanmi va xayotning ma’nosi nimada? usmir kachonki shunday savollar berar ekan, ijtimoiy "men"ning shakllanish jarayonining poyoni xisoblanadi. individuallikdan shaxsiylikka utiladi. Rivojlangan individuallik rivojlanmagan shaxsiylikni keltirib chikaradi. SHaxsiylikning keyinchalikdagi rivojlanishi uzok davom etishi mumkin.

Uzining "men"ini anglash va ukish - 2 turli xil vaziyatdir. uzining "men"ini ukish falsafiy savollar bilan boglik. uzining "men"ini anglash esa ancha avvalrok sodir buladi. ma’lumki bola kichkinaligida uzini ismi bilan chakiradi (kolya chankadi) va kiyinchilik bilan shaxsiy nomlanishni ayta olmaydi (men chankadim) bolada uzining "men" tushunchasi buladi, boshkalarni anglash yordamida rivojlanadi.boshkalarni anglash natijasida bola uzining "men"ini shakllantiradi. Birinchi bulib bu jarayonni ch.kuli tasvirlab beradi. Gap shundaki, boshkalar, (ota-onalar, tengdoshlar, begonalar) bola uchun kuzgu vazifasini utaydi. oddiy kuzguga biz tashki kurinishimizni (soch turmagini, galstukni, kuylakni tugirlash) uchun karaymiz. Boshkalarga esa uzimizni ichki dunyoimiz, xatti-xarakatlarimizni tugirlash uchun karaymiz. ushbu kuzguda kurgan narsalarimizni bizning xatti-xarakatlarimizga boshkalarning reaksiyasidir. Biz xar doim biz tugrimizda boshkalar kanday fikrdalar, tashkaridan kanday kurinaman, mening biror-bir xarakatlarimni boshkalar kanday kabul kiladilar kabi msuuammolar tugrisida uylaymiz. Albatta, ba’zi xarakatlarimizni tugirlaymiz. ushbu fikrlar bizni xayotimiz davomida tark etmaydi.

4. ijtimoiylashuv jarayoni.

Mustakil xayotga tayyorlanish an’naviy jamiyatlarda bugungi kunda nafakat davom etuvchi, balki, kimmatli marosimdir. Barchaga ya’ni ijtimoiy katlamlarga tulik bilim berish inson jamiyatida XX asrda muvaffak buldi. 10 ming yillab buning uchun moddiy resurs tuplaganlar. Umumiy urta ta’lim xozirgi davrning jiddiy yutugidir. Xamma xarajatlarni xisobga olganda rivojlangan mamlakatlarda ta’lim uchun davlat milliy davromadning 3 dan bir kismini sarf kiladi. Avvallari an’naviy jamiyatlarda urganish stixiyali tusda bulgan (kattalar oilada kichiklarga bilim berganlar) fakat, sanoklilargina maxsus tashkilotlarga (maktab, litseylar, gimnaziyalar, universitetlarga bora olganlar), ba’zi fikrlar shundayki, ijtimoiylashuv fakat kuyidagilar bilangina chegaralangan: bolalarni urgatish, kattalar xayotiga tayyorlanish, jamoat xayotidagi oddiy konuniyatlarni kabul kilish. Sotsiologlar bunga kengrok tushuncha beradilar. Ijtimoiylashuv chakaloklikdan boshlanib to kariguncha ijtimoiy rollarni va madaniy me’yorlarni kabul kilish jarayonidir. Nima uchun sotsiologlar ijtimoiylashuv tushunchasining tor kurinishi bilan konikmaydilar. Gap shundaki, maktab, universitet, ishlab chikaruvchi yoki, boshka bilimlar - bilimlarni urganish uchun muljallangan texnik tashkilortlardir. yosh yigit ma’ruza tinglaydi, kitob ukiydi, uy va seminar vazifalarini bajaradi, amaliyot davrini utaydi va imtxon topshiradi. Oxirida unga biroln bir bilim doirasidagi kvalifikatsiyasini belgilochi sertifikat beriladi. Bunday bilim berish (urganish) 5 yil yoki 2 oy davom etishi mumkin, lekin fanni urganish va xayotni urganish boshka-boshka narsalar. Xech kanday ukituvchi yoki maktablar insonni yaxshi turmush urtok, oila boshligi, uy bekasi, yozuvchi, uzining ishining professionali kilib tarbiyalay olmaydi. Buning uchun u butun xayoti davomida urganishi kerak. Xatolarga yul kuyib ularni tuzatishi kerak va bularni u laboratoriya sharoitida emas, real xayoti davomida bajarishi kerak. Sotsial rolni kitoblarga karab yoki biror ishning metodiga karab ijro etib bulmaydi. Sarbon yoki kirol yollanma odamlarni atrofdagilar boshkaruv kouniyatlari yordamida uzok yillar tarbiyalaydilar. Xar bir ijtimoiy rol uzida madaniy me’yorlar, xatti-xarakat konuniyatlari ijtimoiy ipga tizilgan - xak-xukuk, majburiyatlar munosabatlarni mujassamlashtiradi va bularni xammasini kabul kilish kerak. SHuning uchun ijtimoiylashuvda "kabul kilish" termini "urganish termin"iga karaganda kuprok kullaniladi. ijtimoiylashuv bolalikdan insonning shaxsi 70 foizga shakllanganda boshlanishi kerak. Jamiyatdan saklangan bolalar ijtimoiy planda xalok buladilar, lekin ba’zi xollarda kattalar yolgizlikni izlaydilar (uzok bulmagan vaktga) chunki ularga fikrlarini chukurlashtirish kerak buladi. Xatto shunday vaziyatlarda jamiyatdan uzok vaktga xam chetlatilsalar ular xam ruxiy xam ijtimoiy bardosh bera oladilar. Ba’zida esa kiyinchiliklarni engish natijasida uzlarining xali ochilmagan kirralarini topishi mumkin. masalan, Robinzon Kruzo.

5. ijtimoiylashuv institutlari va agentlari.

Ijtimoiy nukta nazardan ijtimoiylashuv - bu inson shaxsining shakllanishini chegaralovchi, yunaltiruvchi, kolipga soluvchi agentlar va institular birlashmasidir. Bolaning yordamga muxtojiligi va atrofdagilarga to’beligida ijtimoiylashuv jarayoni tashkaridagi kimdirning yordami bilan amalga oshishini kuramiz. yordamchilar - odamlar va idoralar. ularni ijtimoiylashuv agentlari deb ataydilar. Ijtimoiylashuv agentlari - ijtimoiy rollarni uzlashtirishda va madaniy me’yorlarga urgatishdagi mas’ul odamlar. Ijtimoiylashuv institutlari ijtimoiylashuv jarayoniga ta’sir etuvchi va uni yunaltiruvchi idoralar. Ijtimoiylashuv birlamchi va ikkilamchi kurinishga bulinsa, agent va institlar xam birlamchi va ikkilamchilarga ajratiladi. Birlamchi ijtimoiylashuv agentlari - ota-onalar, aka-ukalar, opa-singillar, bobo-buvilar, uzok-yakin karindoshlar, yollanma enagalar, oila dustlari, tengdoshlar, ukituvchilar, trenerlar, vrachlar, yoshlar ijtimoiy gurux liderlari.

Birlamchi atamasi sotsiologiyada insonni urab turgan va ajralmas narsalarga aytiladi. SHuning uchun sotsiologlar kichik guruxlarni birlamchi gurux sifatida talkin kilganlar. Birlamchi muxit insonga yakin bulibgina kolmay, uning shakllanishida asosiy rol uynaydi. Ikkilamchi ijtimoiylashuv agentlari - maktab, administratsiya xodimlari, universitet, tashkilot, armiya, politsiya, cherkov, davlat, televidenie xodimlari, radio, nashriyot, partiya, sud xodimlari. Ikkilamchi atamasi ta’sir kursatuvchi kuchlarning 2 chi "vagon"i xisoblanadi va u insonga muxim bulmagan ta’sir kursatadi. ushbu agentlar bilan aloka kam buladi. Ular davomiy emas. ularning ta’siri birlamchi agentlarga karganda chukur emas. Ikkilamchi guruxlarni sotsiologlar rasmiy tashkilot idoralar deb ataydilar. Ijtimoiylashuv institutiga aynan ular mansubdirlar. oila xakida umumiy fikr bildirilganda, uni birlamchi sotsiologiya instituti sifatida kabul kiladilar. Oila a’zolari va karindoshlarni esga oladigan bulsalar, ularni agentlar deb atashadi. Birlamchi ijtimoiylashuv agentlarining funksiyasi uzaro boglik va uzgaruvchan, ikkilamchi ijtimoiylashuvda esa yuk. Birlamchi ijtimoiylashuv universal 2 chisi esa maxsus. masalan, tengdoshlar va ota-onalar funksiyalari uzaro boglik va uzgaruvchan. Tengdoshlar tez-tez ota-onalarning urnini egallab ularning ijtimoiylashuv funksiyasini bajaradi va aksincha. Lekin ikkilamchi ijtimoiylashuv agentlarini tor maxsuslashgan bulgani uchun ularni bunday deyish bulmaydi: sudya, brigadir yoki ukituvchining urnini bosa olmaydi. Birlamchi ijtimoiylashuv agentlari universaldirlar. Kadriyatlar birlashmasi xisoblangan ota-onalardan farkli ravishda tengdoshlar bir laxza "men" xarakatga tashki kurinishga kuprok ta’sir kursatadilar. Birlamchi ijtimoiylashuv agentlari va ikkilamchi ijtimoiylashuv agentlari urtasidagi yana bir fark bu ikkinchi ijtimoiylashuv agentlari uzlarining vazifalarini bajarganliklari uchun pul oladilar. Birlamchi ijtimoiylashuv agentlari esa yuk.

6. desotsializatsiya va resotsializatsiya.

Ijtimoiylashuv xayot sikli bilan mos tushadigan boskichlarni bosib utadi. Insonlarni uzining "men"ini shakllanishida rol uynaydi: oliy ukuv yurtiga kirish (talabalik xayotining sikli), oila kurish (oilaviy xayot sikli), kasb tanlash (mexnat sikli), armiyada xizmat kilish (armiya sikli), nafakaga chikish (nafaka sikli). Xayotiy sikl ijtimoiy rollarning urin almashishi bilan boglik. yangi statusga erishish oldingi odatlardan voz kechish, atrofdagilar, dustona munosabatlarni uzlashtirish bilan boglik. Inson yangi xayot sikliga kadam kuyar ekan, u kup narsalarni kayta urganib chikishga tugri keladi. Ushbu jarayon sotsiologiyada 2 bosikchda namoyon buladi. Eski kadriyatlardan, me’yorlardan, rol va xatti-xarakat konuniyatlaridan voz kechish, desotsializatsiya deyiladi. YAngi kadriyatlarni, me’yorlarni, rollar va xatti-xarakat konun-koidalarini kabul kilish, resotsializatsiya deyiladi. desotsializatsiya va resotsializatsiya - bu davomiy yoki kattalar ijtimoiylashuvining 2 tomoni xisoblanadi. Bolalik yoki usmirlik davrida individ oilada, maktabda tarbiyalanar ekan, uning xayotida jiddiy burilish bulmaydi. Ota-onalarning ajralishi tarbiyaning internatda yoki bolalar uyida tarbiyalanishini xisobga olmaganda. Uning ijtimoiylashuvi bir maromda utadi va uzida yangi bilimlar va kadriyatlar me’yorlarini tuplaydi. bolaning xayotidagi yirik uzgarish u kattalar xayotiga kadam kuyishida ruy beradi. Ushbu yoshda xam ijtimoiylashuv bulsa xam ularning moxiyati tubdan uzgaradi. SHunda desotsializatsiyaning birinchi bosikichi namoyon buladi. (eskilardan tonish) va resotsializatsiya sodir buladi(yangilarini topish). Ba’zida inson shunday vaziyatlarga tushib koladiki, desotsializatsiya chukur asorat koldiradi va natijada insonning shaxsiy xususiyatlari xam vayron buladi va resotsializatsiya ustun keladi, lekin u yukotilgan kadriyatlar, me’yorlar va rollarni tiklay olmaydi. SHunday vaziyatlarga kamoklarda, lagerlarda, ruxiy kasalliklar shifoxonasida, ba’zi xollarni armiyada muddat utaganlar tushib koladilar. Mashxur amerikalik sotsiolog Irving Goffmon ekstremal sharoitlardagi resotsializatsiyani "tuban institular" deb ataydi va xususiyatlarini belgilab beradi.Tashki dunyodan ajratish (baland devor, kafas, maxsus propusk);

-bir xil odamlar bilan ya’ni birga ishlovchi, dam oluvchi insonlar bilan doimiy aloka;

- ismni urganish, ya’ni ismni urniga nomer olish, statusga erishish;

- askar, kasal, kamokdagi odam;

- eski kadriyatlar, me’yorlar, urf-odatlardan voz kechib yangilarini kabul kilish;

- xarakat erkinligini yukotish.

Bunday xollarda individ yunalishini uzgartirib kolmay, uning xususiyatlari buziladi. bolalarning ijtimoiylashuvi boshka sharoitlarda yuz beradi:

- tashki dunyodan ajralib kolishining yukligi;

- turli xil odamlar bilan mulokotda bulish;

- avvalgi agentifikatsiyaning tiklanishi;

- ismni, kiyimni uzgartirish yukligi;

- xarakat erkinligining kengligi.

Sotsializatsiya so‘zi ijtimoiylashuv ma’nosini anglatadi. Sotsializatsiya jarayoni insonning jamiyatga qo‘shilishi uchun jamiyatda mavjud bo‘lgan va shakllangan hatti-xarakatlar, me’yorlar,qadriyatlar,madaniyat,din,tarbiya,bilim va malakalarni, urf-odatlarni o‘ziga singdirib borishi va o‘zlashtirishiga aytiladi. Sotsializatsiya murakkab jarayon hisoblanadi va insonning butun umri davomida sodir bo‘ladi.Bu jarayon 2 davrga bo‘linadi:

1.Adaptatsiya-shaxsning jamiyatda mavjud bo‘lgan voqelikka ko‘nikishi yoki moslashishi;

2.Interiorizatsiya-shaxsning o‘z hoxishi, intilishi va irodasi orqali jamiyatga qo‘shilishi.

Sotsiologiyada sotsializatsiya davrlariga yana 2 yondoshuv mavjud.

1-yo.sotsializatsiya jarayoni 3 davrga bo‘linadi:

1.mehnatgacha bo‘lgan davr

2.mehnat davri

3.mehnatdan keyingi davr.

2-yo.Sotsializatsiya jarayoni quyidagi davrlarga bo‘linadi:

1-davr-go‘daklik davri(1 yoshdan 4 yoshgacha)

2-davr-bolalik davri(4 yoshdan 10 yoshgacha)

3-davr-o‘spirinlik davri(10 yoshdan 13 yoshgacha)

4-davr-o‘smirlik davri(13 yoshdan 18 yoshgacha)

5-davr-mehnat davri

6-davr-mehnatdan keyingi-nafaqa davri