Ijtimoiy madaniy faoliyat

 

 

---

 

14 

 

 

 

Mavzu: Rim adabiyoti. Respublika davri Rim adabiyoti 

Reja: 

1.  Mil.av.gi III – II asrlarda Rim jamiyati. 

2.  Dastlabka Rim shoirlari.Plavt va Terentsiya komediografyasi 

3.   Notiqlik san`ati va tarixiy proza taraqqiyoti. 

4.  Lukretsiyning “Buyumlar xislati” falsafiy dostoni. 

5.  Neoteriklar va Katull lirikasi. 

Rim  adabiyoti  antik  adabiyot  tarixidagi  yangi  bosqich  hisoblanadi.  Rim  asosiy  belgilariga 

ko`ra  qadimgi Yunoniston  qanday  taraqqiyot  yo`lini  bosib  o`tgan  bo`lsa,  ana  shunday  yo`lni  bosib 

o`tdi.  Bu  yo`l  ibtidoiy  urug‟chilik  tuzumidan  quldorlik,  shahar  –  davlatiga,  undan  so`ng  esa 

keyinchalik ichki qarama-qarshiliklar tufayli emirilib, o`z o`rnini yangi ijtimoiy-iqtisodiy, formatsiya 

– feodalizmga bo`shatib bergan ulkan imperiya tuzilmasigacha bo`lgan  yo`ldir. Yunoniston va Rim 

ijtimoiy-iqtisodiy  taraqqiyotidagi  bunday  bir  xillik  ular  mafkurasidagi  umumiylikni  ham  belgilab 

berdi. Yunon madaniyati Rim madaniyatiga din, falsafa, san`at va adabiyot sohasida juda katta ta`sir 

ko`rsatdi.  SHunga  muvofiq  Rimda  adabiyot  nisbatan  keyinroq  –  milod.av.gi  III  asrda,  uning 

o`rtalarida rivojlana boshladi. Xolbuki, bu paytda Yunoniston uchun tanazzul chuqurlashayotgan bir 

payt  edi.  Bu  tadrijiylik  rimliklar  uchun  o`tmish  Yunon  adabiyotida  yutuqlaridan  keng  foydalanish 

imkoniyatini  berdi,  biroq  bu  narsa  Rim  adabiyotining  o`ziga  xosligiga  va  badiiy  qimmatiga  putur 

etkazmadi.  CHunki,  Yunon  adabiyoti  an`analari  Rimning  milliy  zaminiga,  g‟oyaviy  talablariga, 

tarixiy sharoitlariga moslashtirib qabul qilindi. Tekshirishlar shuni ko`rsatmoqdaki, ayni chog‟da bir 

qator adabiy janrlar va badiiy usullar rimliklarda Yunon manbalariga bog‟liq bo`lmagan holda yuzaga 

kelgan.  

 

Rim  adabiyoti  Evropa  xalqlarining  keyingi  adabiy  rivojida  juda  katta  rol  o`ynaydi.  Bu 

adabiyot  uchun  XVII  asrga  qadar  antik  madaniyatdan  bahramand  etuvchi  asosiy  manbaa  bo`lib 

qoladi. Bunga sabab, birinchidan, - G‟arbiy Evropa madaniyati bevosita Rim madaniyatining vorisi, 

ikkinchidan, lotin tili katolik cherkovining rasmiy tili bo`lib, u jiddiy o`rgatilar va har bir ma`lumotli 

odam  uchun  tanish  edi.  Vaholanki,  ayni  paytda  Yunon  tili  unutilib  qo`yilgan  bo`lib,  bu  jarayon 

Renessans,  ya`ni  XVI  asrgacha  davom  etadi.  Mana  shu  davrga  kelibgina  antik  Yunon  madaniyati 

insoniyat oldida qayta yuz ko`rsatadi va Yunon tilini o`rganish mayli qayta tiklanadi. SHunday qilib, 

Renessans  klassitsizm  adabiyotiga  Yunoniston  adabiyoti  ta`siri  Rim  adabiyoti  ta`siridan  kuchliroq 

bo`lgan. 

 

Rim  adabiyotini  tushunishda  shak-shubhasiz  uning  mifologiyasi  muhim  o`rin  tutadi.  Bu 

o`rinda  ham  qadimgi  Yunon  mifologiyasidan,  o`z  ehtiyojlaridan  kelib  chiqqan  holda  idrok  etilib, 

foydalanildi. Vaqtlar o`tdiyu asosiy Yunon xudolari Rim tuprog‟ida quyidagi nomlar bilan qaror topib 

qoladilar:  Yupiter  (Zevs),  Yunona  (Hera),  Neptun  (Poseydon),  Pluton  (Aid),  TSetsera  (Demetra), 

Minerva  (Afina),  Venera  (Afrodita),  Kupidon  yoki  Amur  (Erot),  Vulkan  (Hefest),  Mars  (Ares), 

Apollon yoki Feb (Apollon), Diana (Artemida), Merkuriy (Hermes), Vakx yoki Liber (Dionis), Favn 

(Pan, Satir) va hokazolar. 

 

Shuni alohida ta`kidlash kerakki, Rim shoirlari uchun Yunon mifologiyasida birinchi planga 

xuddi Yunon adabiyotining ibtidoiy va mumtoz davridagidek uning dunyoqarash  funktsiyasi  emas,  

balki  yozuvchining  g‟oyaviy  maqsadidan  kelib  chiqib,  mifologik  obraz  va  rivoyatlarni  badiiy  – 

estetik talqin qilish chiqadi. 

 

Rim adabiyoti quyidagicha davrlashtiriladi: 1. Yozma adabiyotgacha bo`lgan (fol‟klor) davr. 

Bu davr quldorlik tuzumining yuzaga kelishi – milod.av.gi VIII asr o`rtalaridan III asr o`rtalarigacha 

bo`lgan  davrni  qamrab  oladi.  2.  Respublika  davri  adabiyoti.  a)  Ilk  Rim  adabiyoti  (Rimning  Italiya 

janubiga va O`rta er dengizi havzasiga bosqinchilik yurishi, quldorlik respublikasining yuksalishi)  – 

mil.av.gi III asr o`rtalaridan II asr o`rtalarigacha. b) fuqarolar urushi va respublika halokati bosqichi – 

mil.av.gi  II  asr  o`rtalaridan  I  asrning  40  –  yillarigacha.  3.  Avgust  imperiyasi  va  printsipiat  davri 

adabiyoti  –  mil.av.gi  I  asrning  40  -  yillaridan  milodiy  14  yilgacha.  4.  Imperiya  davri  adabiyoti.  a) 

Kumush  asr  ––  I  asr  va  II  asr  boshlari  adabiyoti.  b)  So`nggi  Rim  adabiyoti  –  II  asr  o`rtalaridan  V 

asrgacha. 

 

Mil.av.gi III – II asrlar Rim tarixi Rim tomonidan dastlab Italiyaning, so`ngra avval O`rta er 

---

 

15 

dengizi havzasining g‟arbiy, keyin Sharqiy katta qismi, shu jumladan, Yunonistonning istilo etilishi 

bilan  bog‟liqdir.  Uzluksiz  yurishlar  natijasida  Rim  madaniyatining  nisbatan  yuksak  taraqqiy  etgan 

Yunon  madaniyati  bilan  to`qnash  kelishi  yuz  beradi.  Natijada  Rim  va  Yunoniston  madaniyati 

elementlarining  bir-biriga  munosabati  masalasida  ikki  yo`nalish  tarkib  topadi:  1.  ellinlashtirishni 

yoqlovchilar. 2. ellinlashtirishga qarshilar.