Ijtimoiy va siyosiy fanlar instituti

Abstraksiya

Abstraksiya

Shunday fikr tafakkur operasiyasidirki, bu operasiya yordami bilan moddiy dunyodagi narsa va hodisalarning muhim xususiyatlarini farqlab olib, ana shu xususiyatlardan narsa va hodisalarning muhim bolmagan ikkinchi darajali xususiyatlarini fikran ajratib tashlaymiz.

Umumlashtirish

Tafakkurda aks etgan bir turkum narsalarning, oxshash muhim belgilarning shu narsalar togrisidagi bitta tushuncha qilib, fikrda birlashtirish demakdir. Psixologiyada umumlashtirish muammosi boyicha yagona yonalishdagi nazariya mavjud emas. Shuning uchun psixologlar bu jarayonni turlicha talqin qiladilar, goho uni guruhlarga bolib organadilar.

Psixologiyada umumlashtirishning keng qollaniladigan ikki turi: tushunchali umumlashtirish va hisssiy-konkret umumlashtirish yuzasidan koproq fikr yuritiladi. Tushunchali umumlashtirishda predmetlar obyektiv muhim belgi asosida umumlashtiriladi. Hissiy-konkret umumlashtirishda esa predmetlar topshiriq talabiga binoan tashqi belgi bilan umumlashtiriladi. Psixologlar notogri umumlashtirishning hissiy-konkret umumlashtirishdan tafovuti borligini hamisha ta’kidlab kelmoqdalar. Oquvchi va o`quvchi ba’zan predmetlarni muhim bolmagan belgisiga asoslanib notogri umumlashtiradilar, vaholanki, topshiriq shartida bu talab ular oldiga mutlaqo qoyilmaydi. Lekin bu nazariyaning himoyachilari notogri umumlashtirishni alohida tur deb hisoblaydilar.

Konkretlashtirish

Konkretlashtirish

Hodisalarni ichki boglanish va munosabatlardan qat’iy nazar bir tomonlama ta’kidlashdan iborat fikr yuritish operasiyasidir. Umumiy mavhum belgi va xususiyatlarni yakka yolgiz obyektlarga tadbiq qilish bilan ifodalanadigan fikr yuritish operasiyasi insonning barcha faoliyatlarida faol ishtirok etadi. Voqelik qanchalik yaqqol shaklda ifodalansa, inson uni shunchalik oson anglab yetadi.

Klassifikasiyalash

Bir turkum ichidagi narsalarning bir-biriga oxshashligiga va boshqa turkumdagi narsalardan farq qilishiga qarab narsalarni turkumlarga ajratish tizimidir. D.I.Mendelevni “Elementlarning davriy tizimi” jadvali bunga yorqin misoldir. Bunda olim elementlarni atom ogirligi ortib borishiga, kimyoviy sifatlarning bir tipligiga va boshqa belgi va alomatlariga qarab tartib bilan joylashtirib chiqqan.