Ijtimoyi va iqtisodiy fanlar” kafedrasi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI


MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI


JIZZAX FILIALI

“Psixologiya” FAKULTETI

“Ijtimoyi va iqtisodiy fanlar” KAFEDRASI

“Iqtisodiy tahlil” FANIDAN

MUSTAQIL ISHI


Mahsulot (ish, xizmatlar) ishlab chiqarish hajmini tahlili


Topshirdi: 140-20 -guruh talabasi: A.Aliyev
Qabul qildi: Yu.Azimov

Jizzax-2023

Mavzu : Mahsulot (ish, xizmatlar) ishlab chiqarish hajmini tahlili


Reja:
1. Mahsulot ishlab chiqarish rejasining bajarilishini baholash.
2. Bir necha yillar bo‘yicha mahsulot ishlab chiqarish dinamikasini tahlili.

Mahsulot ishlab chiqarish hajmini kompleks tahlili ikki yo‘nalishda olib boriladi:

a) mahsulot ishlab chiqarish rejasining bajarilishini baholash;
b) bir necha yillar bo‘yicha mahsulot ishlab chiqarish dinamikasini tahlili.
Hisobot davridagi mahsulot ishlab chiqarish hajmini reja ma’lumotlari bilan taqqoslash orqali rejaning bajarilishi, rejadan farqlanishi mutloq summada, o‘tgan yil bilan taqqoslash orqali esa mahsulot hajmini o‘sish sur’ati aniqlanadi.

Mahsulot ishlab chiqarish rejasining bajarilishi tahlili:

Ko‘rsatkichlar	Bazaviy bahodagi qiymati ming so‘m										Reja bajarilishi, %
	2015 y.			2016 y.			2017 y.			2015			2016		2017
	reja	xaqi	reja		xaqi	reja		xaqi
Ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi, ming so‘m	260050	282792	420600		442606	502600		532036	108.7			105.2		105.8

Korxonada mahsulot ishlab chiqrish rejasi:
2015 yilda 108.07 %ga;
2016 yilda 105.2 %ga;
2017 yil 105.8 % ga bajarilgan.
Kompleks iqtisodiy tahlilga oid ayrim manbalarda mahsulot hajmini o‘sishi mahsulot hajmini indeksi deb ham ataladi. Bu ko‘rsatkich korxonaning rivojlanish dinamikasini ifodalaydi.
Mahsulot ishlab chiqarish hajmining dinamik tahlili:

Ko‘rsatkichlar	Bazaviy bahoda qiymati				Mutlaq o‘zgarishi (+,-)
	2015 y.	2016 y.	2017 y.	2016 y. 2015 yilga nisbatan		2017 y. 2016 yilga nisbatan	2017 y. 2015 yilga nisbatan
Ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi, ming so‘m	282792	442606	532036	+159814		+89430	+249244

Korxonada mahsulot ishlab chiqarish hajmining dinamik o‘zgarishlari 2016-yil 2015-yilga nisbatan 159814 ming so‘mga o‘sgan, 2017-yil 2016-yilga nisbatan 89430 ming so‘mga, 2017-yil 2015-yilga nisbatan 249244 ming so‘mga ortgan. Mahsulot (ish, xizmat)lar hajmini o‘rganishda solishtirma, ulgurji baholarda hamda joriy yilning amaldagi baholarida aniqlangan ma’lumotlar tahlil qilinadi. Dinamikasini aniqlash uchun hisobot davrida ishlab chiqarilgan haqiqiy mahsulot hajmi o‘tgan yillardagisi bilan taqqoslanib ko‘rsatkichlarni o‘zgarishi mutloq va nisbiy (foiz)larda aniqlanishi lozim. Faoliyatning eng muhim samaradorlik ko‘rsatkichlaridan biri bo‘lib, ishlab chiqarilgan mahsulotning sifati hisoblanadi. Mahsulot sifatining oshishi o‘z navbatida sotilgan mahsulot hajmining oshishiga va foydaning ko‘payishiga, oqibatda rentabellik darajasining yuqori bo‘lishiga sababchi bo‘ladi. Mahsulot sifati navlar bo‘yicha belgilanadigan mahsulotlarni ikki kategoriya bo‘yicha tarkiblash mumkin:
- oliy sifat kategoriyasi;
- birinchi sifat kategoriyasi.
Mazkur sifat kategoriyalari orqali mahsulotning xalqaro va mamlakat standarti talablariga mosligi o‘rganiladi. Mahsulot sifatini oshirish realizatsiya jarayonini tezlashtiradi, mahsulotga bo‘lgan talabni to‘laroq qondiradi, tovar pul muomalasini tezlashtiradi, eksport imkoniyatlarini oshiradi. Mahsulot sifati qator ko‘rsatkichlar tizimi bilan baholanadi. Xarakterli xossalariga ko‘ra belgilangan belgilangan me’yorlarga (xalqaro va mamlakat standartlariga mosligi), pishiqligi, puxtaligi, chidamliligi, va h.k. ko‘rsatkichlari bilan farqlanadi.
Mahsulot sifatining tahlili:

Ko‘rsat-kichlar	Mahsulot birligini bahosi, so‘m	Ishlab chiqarilgan mahsulot, (dona)				Reja-ning bajarilishi, %			Jami mahsulotdagi ulushi, (%)				Ishlab chiqarilgan mahsulot qiymati (ming so‘m)
		biznes rejada	haqi-qatda	biznes rejada	haqi-qatda				biznes rejada		haqi-qatda
1	2	3	4	5			6			7	8			9
Oliy sifatdagi mahsulot	10000	5000	6000	120			45,4			43,0	50000			60000
Birinchi sifatdagimahsulot	6000	10000	15000	150			54,6			57,0	60000			80000
Jami	X	15000	21000	140			100,0			100,0	110000			140000

1. O‘rtacha nav (sort)lilik koeffitsiyenti:

rejada	haqiqatda
11000/(15000*10000/1000)=0,733	140000/(21000*10000/1000)=0,666

2. Mahsulot biriligining o‘rtacha sotish bahosi:

rejada	haqiqatda
(110000/15000)=7333 so‘m	(140000/21000)=6666 sum

Mahsulot sifatiga odatda quyidagi omillar ta’sir qiladi:

• 
  foydalanilayotgan xomashyo va materiallar sifati;
  
• 
  xodimlarning malakasi va texnik tayyorgarlik darajasi;
  
• 
  ishlab chiqarishda ishtirok etadigan texnika va texnologiyani holati va uning progressivligi;
  
• 
  ishchi va xodimlarning mahsulot sifatiga javobgarligi hamda ularning moddiy rag‘batlantirilishi va hokazo.
  

Mahsulot ishlab chiqarishda eng muhim masala bu innovatsion, yangidan yaratilgan mahsulotlar hajmining, eksportga yo‘naltirilgan mahsulotlarni ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yilganligiga baho berishdan iboratdir. Innovatsion mahsulot – yangi, takomillashtirilgan, texnologik o‘zgarishlar tufayli yaratilgan mahsulotdir. Oldingi mahsulotlardan sezilarli yoki tubdan farq etuvchi mahsulotlardir. Eksportga yo‘naltirilgan mahsulotlarning jami mahsulotlar tarkibidagi salmog‘iga baho berish orqali korxonaning joriy va istiqboldagi taktik strategiyalari ishlab chiqiladi.

Mahsulot ishlab chiqarish va sotishni dinamik tahlili:

Ko‘rsatkichlar	Bazaviy bahoda qiymati				Mutlaq o‘zgarishi (+,-)
	2015 y.	2016 y.	2017 y.	2016 y. 2015 yilga nisbatan		2017 y. 2016 yilga nisbatan	2017 y. 2015 yilga nisbatan
Jami mahsulot hajmi, ming so‘m	282792	442606	532036	+159814		+89430	+249244
Innovatsion mahsulot hajmi, ming so‘m	52300	85602	120400	+33302		+34798	+68100
Innovatsion mahsulotlar soni	3	5	8	+2		+3	+5
Innovatsion mahsulotlarning jami mahsulot tarkibidagi salmog‘i,%	18.4	19.3	22.6	+0.9		+3.3	+4.2

Korxonada innovatsion mahsulotlarning hajmi:
2016-yilda 2015- yilga qiyosan 33302.0 ming so‘mga,
2017-yil 2016-yilga qiyosan 34798 ming so‘mga,
2017-yil 2015-yilga qiyosan 68100 ming so‘mga ortgan.
Shu bilan birga jami mahsulotlar tarkibida innovatsion mahsulotlar hajmi:
2015-yilda 18.4 %ni,
2016-yilda 19.3 %ni,
2017-yilda 22.6 % ni tashkil etganligini ijobiy baholash mumkin.
Innovatsion mahsulotlarning soni ham mos ravishda 2, 3 va 5 taga ko‘paygan.


Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati

1.O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. -T.: O’zbekiston, 2008.

2.“Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to’g’risida”gi O‘zbekiston Respublikasining Qonuni Toshkent sh., 2012 yil 2 may, O’RQ-328-son.
3.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 7 maydagi “Iqtisodiyot tarmoqlari va sohalariga innovatsiyalarni joriy etish mexanizmlarini takomillashtirish bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi PQ-3698- sonli Qarori.
4.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 24 noyabrdagi “Tadbirkorlik va innovatsiyalar sohasidagi loyihalarni moliyalashtirish mexanizmlarini takomillashtirish bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi PF-5583- sonli Farmoni.
5.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Tadbirkorlik sub’ektlariga davlat xizmatlarini ko’rsatish mexanizmlarini takomillashtirishga doir qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi 01.02.2017 yildagi PQ-2750-sonli Qarori.