Ikki fazali kotishmalarni korroziyalanishi

Elektrokimyoviy korroziyalanishga turli omillarning ta’siri

Ilgari aytib utganimizdek korroziyalanishga ta’sir etuvchi omillar shartli ravishda ikki turga, ya’ni tashki (muxit tabiati uning kimyoviy tarkibi, korroziyalanishni tezlashtiruvchi yoki sekinlashtiruvchi kushimchalarni eritmada ishtirok etishi) xamda ichki omillar (metallning tarkibi, tuzilishi, strukturasi, kuchlanishi, yuzining xolati va boshkalar) ga bulinadi. SHulardan eng asosiysi muxitning vodorod kursatkichi rN dir. SHularga ayrim misollarni keltiramiz.

Agar muxit (eritma) da oksidlovchi bulmay, fakatgina xavo kislorodi bulsa Au va Pt ni korroziyalanishi birinchi rasmdagidek buladi. Ikkinchi rasmdan kurinib turibtiki, bu metallarning oksidlari ishkoriy va kislotali muxitda eriydi. Bu metallarning gidrat oksidlari amfoter oksidlardir.

ZnO kislotali muxitda tegishlicha tuz xosil kilib, ishkoriy muxitda tsinkatlarni - Na₂ZnO₂ - xosil kiladi.

SHunday kilib bu metallar kislotali va ishkoriy muxitlarda ximoya pardadan maxrum bulganliklari uchun bunday muxitlarda korroziyalanadi. Xar bir metall uchun uzining korroziyalanish tezligini muxitga nisbatan egri chizigi bor. Biz bu erda ularni xammasi uchun bunday egri chizikni bir kurinishda ifodaladik. Keltirilgan misoldagi metallar ishkoriy muxitda erimaydigan parda xosil kilgani sababli, bu parda metallni ishkoriy muxitda korroziyalanishdan saklaydi. Ammo bu pardalar kislotali muxitda eriydi, ya’ni metallar - Fe, Ni, Sd, Mq - korroziyalanadi. Ta, Mo, W esa, aksincha, ishkoriy muxitda korroziyalanib kislotali muxitga turgun buladi. Kuyida ayrim metallarni xar xil muxit ta’siriga bulgan munosabati keltirilgan:

Metall Al Pb Sn Zn Fe

rN 7 8 9 10 14
Bunday muxitda metallar juda xam oz mikdorda emiriladi.

Metallarning korroziyalanishiga rN kursatkichdan tashkari neytral tuzlarning anion va kationlarning xarakteri, ularning kontsentratsiyasi, xarorat, bosim, eritmani elektroditga nisbatan tezligi va kupgina omillar ta’sir etadi.

Temir va uning kotishmalari ishkoriy muxitda eriydigan kompleks birikmalar xosil kilmagani sababli, uning sirtidagi parda metallni korroziyalanishidan saklaydi. Muxitning rN kiymati ortib borishi bilan temir (gg) -gidroksidni eruvchanligi kamaya boradi va rN kiymati kamayishi bilan uning eruvchanligi ortib boradi.

Temir va uning kotishmalari kuchli oksidlovchilar, masalan HNO₃, ta’sirida passiv xolatga utadi, ya’ni bu kislota ta’siriga bardosh beraoladigan buladi. Kontsentratsiyalari 35% dan yukori bulgan HNO₃ yoki kontsentratsiyasi 60% dan yukori bulgan H₂SO₄ kislotalarning korroziyalash ta’siri, ular ta’sirida temir va uning kotishmalari passiv xolatga utganligi sababli, keskin kamayib boradi. SHuning uchun bu kislotalarni kontsentrlangan eritmalarini temir tsisternalarda (idishlarda) saklash va tashish mumkin. Ammo Hl, H₃PO₄, SH₃SOOH, HSOOH va boshka kislotalar (ayrimlari) temir kotishmalarini xar kanday sharoitda xam emiradi, ya’ni temir va uning kotishmalari bu kislotalar ta’siriga bardosh beraolmaydi.

Atmosfera ta’siri natijasida temir va uning kotishmalari sirtini avvaliga govvak chukma tarzida temir (gg) - oksidi, sung esa temir (ggg) - oksidi, umumiy nomi zang deb ataluvchi va kuyidagi tarkibga -xFeO^. uFe₂O₃ ^. zH₂O - ega bulgan chukma koplaydi. Bunday chukma temir va uning kotishmalarini korroziyalanishdan saklay olmaydi.

Ikki va undan ortiq elementlarni (metallarni metallar bilan yoki metallarni metalloidlar bilan) birga suyuqlantirish, qizdirib qovushtirish va boshqa yo‘llar bilan olingan murakkab birikmaga qotishma deyiladi. Kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki, ular tarkibiga kiruvchi elementlar xiliga, miqdoriga va boshqa ko‘rsatkichlariga ko‘ra, ularda quyidagi birikmalar uchraydi:

1. Mexanik aralashma. Agar qotishma tarkibiga kiruvchi elementlarning atomlari birlamchi kristal-lanish jarayonida bir-biriga tortilmay, balki qochsa, bunday qotishmaga kiruvchi har bir element atomlari kristallanishida mustaqil kristallar hosil qiladi va ularning donachalari ayrim-ayrim mexanik aralash-mani beradi.

2. Qattiq eritma. Agar qotishma tarkibiga kiruvchi elementlarning atomlari bir-birida to‘la yoki cheklangan holda erisa bunday qotishmalarga qattiq eritmalar deyiladi. Bu xususiyat qattiq holatda ham saqlanadi.

3. Kimyoviy birikma. Birlamchi kristallanish jarayonida elementlarning o‘zaro kimyoviy reaksiyaga kirishuvi natijasida hosil bo‘lgan birikmalarga kimyoviy birikma deyiladi. Bu birikmalar kristall panjaralari ularnikidan o‘zgacha bo‘ladi.