Ikki qutbli generator

1.4.2. Bir fazali sinusoidal o‘zgaruvchan tok

O‘zgaruvchan tokning eng ko‘p tarqalgan manbalaridan biri mexanikaviy energiyani elektr energiyasiga aylantirib beruvchi sinxron generatordir. Generatorning qo‘zg‘almas qismini stator deyiladi. Harakatlanuvchi o‘zgarmas magnitli qismini rotor deb ataladi. Statorda chuqur ariq- chalarga o'rnatilgan o'ramlar bo‘lib, ularning uchlaridan o't- kazgichlar (simlar orqali) elektr toki iste’molchilarga uzatiladi. Generatorning magnitli rotori mexanikaviy kuch bilan aylan- tirilganda generatorning o‘ram- larida elektr hosil bo‘ladi. Eng sodda bir fazali o‘zgaruvchan elektr toki generatori 1.23-rasmda ko‘rsatilgan. Tok chastotasi qu- yidagicha aniqlanadi:


1.23-rasm. Ikki qutbli generator.
P ■ n _TT ——, Hz.

60

1.24-rasmda generatorning stator va rotori yoyib ko‘rsatilgan.

Magnitli rotor aylanganida qo‘zg‘almas statordagi izolatsiyali o'tkazgichlarni (simlarni) magnit maydoni kesib o‘tadi, mashi- nada o‘zgaruvchan tok hosil bo‘ladi. Bunday elektr mashinani bir fazali o‘zgaruvchan tok generatori deyiladi. O‘zgaruvchan tok manbalari har xil bo'lishi mumkin.

O‘zgaruvchan tok generatorining rotoriga o‘tkazgich o'ramlari joylashtirilgan bo‘lsa, u holda rotordagi o‘ramlarga o‘zgarmas elektr toki ulanib, unda elektr magnit hosil qilinadi. Bu o‘ramlar o‘z- garuvchan tok generatorining qo‘zg‘atuvchan chulg‘amlari deb ataladi. Bunday generatorlarda miqdori va yo‘nalishi o‘zgaruvchan tok hosil bo‘ladi.

1.24-rasm. Stator bilan rotor oralig'idagi magnit induksiyasining taqsimlanish egri chizig‘i.

Yuqorida ko‘rsatilganidek, o‘zgaruvchan tokning burchak chastotasini quyidagicha yozish mumkin:

® = — = 2k/.

Bu ifoda o'zgaruvchan tok fazasining 1 sekundda radian o‘zgarishini ko'rsatadi. Masalan,/= 50 Hz chastota uchun burchak chastota

(d ga ko‘ra elektr yurituvchi kuch, kuchlanish va toklar eng yuqori qiymatlarining vaqt t (1.25-rasm) bo‘yicha emas, balki coZ (rad) burilish burchagi (fazasi) bo‘yicha eng yuqori miqdoriga bog‘liq ravishda grafigini (diagrammalarini) chizish mumkin.



1.25-rasm. Sinusoidal kuchlanish va tokning vaqt bo‘yicha o'zgarish diagrammasi.