Ilm-fan va ta’lim

 
TRANSFORMATORNING TRANFORMATSIYALASH KOEFFITSIENTINI VA F.I.K. 
ANIQLASH 
Kerakli asbob va materiallar: 1. Transformator. 2. Voltmetr 2ta. 3. Ampermetr 
2ta. 4. Reostat. 5. Kalitlar. 6. Avtotransformator (LATR). 7. Surgichli geoxord. 8. 
Kichik qarshilikka ega boʻlgan telefon. 
Ishning maqsadi: Transformatorning transformatsiyalash koeffitsientini va F.I.K. 
ni aniqlash. 
NAZARIY MUQADDIMA 
Transformator deb, bir kuchlanishdagi oʻzgaruvchan tokni, ikkinchi xil 
kuchlanishli oʻzgaruvchan tokka aylantirib beruvchi asbobga aytiladi. 

---

“Ilm-fan va ta’lim” ilmiy jurnali
2181-4325 
| 
https://ilmfanvatalim.uz/ 
| 
№ 6
~ 111 ~ 
1-rasm 
Transformator elektromagnit induksiya hodisasiga asoslangan holda ishlaydi. 
Transformator temir oʻzakdan va unga joylashtirilgan oʻramlar soni n1, boʻlgan 
birlamchi va oʻramlar soni n2 boʻlgan ikkilamchi gʻaltakdan iboratdir. Temir oʻzak 
bir-biridan izolyatsiyalangan elektrotexnik poʻlat plastinkalaridan yasalgan. Ikki 
chulgʻamli transformatorning sxemasi 2a-rasmda, shartli belgilashlari esa 2b-rasmda 
berilgan. 

---

“Ilm-fan va ta’lim” ilmiy jurnali
2181-4325 
| 
https://ilmfanvatalim.uz/ 
| 
№ 6
~ 112 ~ 
Transformatorning transformatsiyalash koeffitsientiniva F.I.K. ni aniqlash 
1. 2-rasmdagi sxema boʻyicha zanjirni tuzing. 
2. Ikkilamchi gʻaltakdagi kalitni uzib qoʻying. Birlamchi gʻaltakni oʻzgaruvchan 
tok manbaiga ulang va transformatorni salt ishlayotgan vaqtda oʻlchov asboblarini 
koʻrsatishini yozib oling. 
3. K = U
1
/U
2
formula yordamida transformatsiyalash koeffitsientini hisoblang. 
4. K – boʻyicha transformator kuchaytiruvchini yoki pasaytiruvchini aniqlang. 5. 
Reostatning surilgichini qarshilikning eng katta qiymatiga qoʻying. 
6. Kalit K bilan ikkilamchi gʻaltakni ulang. Asta-sekin ikkilamchi gʻaltakdagi 
tokni oshirib, voltmetr va ampermetr koʻrsatishini yozib boring. Oʻlchashlar natijasi 
jadvalga yoziladi va formula F.I.K. hisoblanadi. 
4-rasm. Ikki chulgʻamli transformatorning elektr sxemasi. 

---

“Ilm-fan va ta’lim” ilmiy jurnali
2181-4325 
| 
https://ilmfanvatalim.uz/ 
| 
№ 6
~ 113 ~ 
KUZATISH JADVALI 
Ikkilamchi gʻaltak 
Birlamchi gʻaltak 
F.I.K 
KUZATISH 
NATIJASI 
HISOBLASH 
NATIJASI 
KUZATISH NATIJASI
HISOBLASH 
NATIJASI
I
2 
U
2 
P
2 
I
1 
U
1 
P
1 
P
2/
P
1 
1. 
Olingan natijalar yordamida F.I.K. ning ikkilamchi gʻaltakdan oʻtuvchi 
tok kuchi 
(Y
2
) ga bogʻliq grafigini chizing. 
h = f (I 
2
) 
Nazorat savollar 
1. 
Transformatorning tuzilishi va ishlash prinsipi? 
2. 
Transformatorning koeffitsienti deb nimaga aytiladi? 
3. 
Transformatsiyalash koeffitsientini aniqlashda kompensasiya usulini maʻnosi 
nima? 
4.Trasformatorni salt ishlashi deb nimaga aytiladi? 
5. 
Trasformatorda qanday energiya yoʻqolishlari roʻy beradi? 
6. 
Transformatorning F.I.K. qanday topiladi?