Ilmiy-metodik jurnali scientific-methodical journal ministry of public education of the

“XALQ TA’LIMI” ilmiy-metodik jurnali. 2018. № 5.   www.xtjurnali.zn.uz
Bizningcha, biron bir fan yo‘nalishida iqtidorli o‘quvchilarning faqat dars jarayo-
nidagina  mukammal  bilim  va  ko‘nikmalarni  egallashiga  erishib  bo‘lmaydi.  Chunki, 
dars jarayonida ishtirok etayotgan barcha o‘quvchilarga fan yo‘nalishida iqtidorli va 
qobiliyatli bo‘lishi yoki bo‘lmasligidan qat’i nazar bir xil uslubda yondashiladi. Buning 
natijasida  iste’dodli  o‘quvchilarning  qiziqadigan  fanlari  bo‘yicha  bilim  va  ko‘nikma-
larni  o‘rtamiyona  tarzda  egallashiga,  maktabni  bitirganidan  keyin  kasb  tanlashida 
ikkilanishlariga va ma’lum bir kasbni tanlay olmaganliklari  uchun o‘zlari qiziqmagan 
kasb yo‘nalishidagi oliy ta’lim muassasasiga (OTM) o‘qishga kirishga harakat qilishi-
ga sabab bo‘lmoqda. 
Zero, o‘quvchilar maktabdagi 1-sinfdan 11-sinfgacha bo‘lgan ta’lim-tarbiya jara-
yonining o‘zidayoq o‘zlari qiziqadigan fanlar bo‘yicha kasblarni tanlay olishini hamda 
tanlagan kasblari bo‘yicha OTMda tahsil olib, faoliyat yuritish maqsadida zaruriy bo‘l-
gan bilim va ko‘nikmalarni mukammal egallab borishiga harakat qilishini ta’minlash 
maktabdagi har bir fan o‘qituvchisining o‘z oldiga qo‘ygan asosiy talabi va maqsadi 
bo‘lishi kerak. Buni amalga oshirish uchun darsdan va sinfdan tashqari mashg‘ulot-
larni zamonaviy talablar asosida tashkil etish zarur. Sinfdan tashqari ishlarning afzal-
ligi shundaki, o‘qituvchilar uchun iqtidorli o‘quvchilar bilan alohida ishlash imkoniyati 
paydo bo‘ladi.    
ijodiy-pedagogik faoliyatimizning dastlabki kunlaridayoq har bir iqtidorli va qobi-
liyatli o‘quvchi maktabni bitirgandan keyin emas, balki aynan maktabda o‘qish davri-
ning 5-sinfidayoq ma’lum bir kasbni tanlay olishini hamda maktabni bitirguniga qadar 
tanlagan kasblari bo‘yicha zaruriy bilim va ko‘nikmalarni mukammal egallashga ha-
rakat qilib borishini ta’minlashni o‘z oldimizga asosiy talab va maqsad qilib, ijodiy-us-
lubiy izlanishlar olib bordik. 
izlanishlar  va  tajribalar  natijasida  ishtirok  etayotgan  o‘quvchilarga  bir  xil  yon-
dashib, bilim va ko‘nikmalarni singdirib borish ko‘zlanganligi sababli dars jarayoni-
da oldimizga qo‘ygan talab, maqsadni amalga oshirib bo‘lmasligi aniqlandi. Qo‘yil-
gan talab va maqsadlarga maxsus ishlab chiqilgan dastur-rejalar asosidagi sinfdan 
tashqa ri ishlarni amalga oshirish orqali erishish mumkin degan qarorga kelib, tasviriy 
san’at  va  chizmachilik  fanining  barcha  turdagi  sinfdan  tashqari  ishlarini  o‘z  ichiga 
qamragan  “Maktab  badiiy  markazi”ning  dasturini  va  o‘quv  mashg‘ulotlari  rejalarini 
tayyorlab, shu asosida izlanishlar olib bordik. 
“Maktab  badiiy  markazi”ga  1-10-sinflardagi  barcha  iste’dodli  o‘quvchilar  jalb 
etilib,  ularning  tashabbusi  bilan  zamon  talablarida  jihozlangan  “Tasviriy  san’at  va 
chizmachilik  kabineti”,  “Tasviriy  san’at  muzeyi”,  “kamalak”  qo‘g‘irchoq  teatri,  yosh 
rassomlar ko‘rgazmasi, jahon klassik va o‘zbek rassomlari, o‘zbek milliy-ma’naviy 
meroslari ko‘rgazmasi, tanlov va ko‘riklar devoriy jihozlarini qamragan “Maktab ba-
diiy markazi burchagi”, “kasbga yo‘naltirish” to‘garagi tashkil etilib, bugungi kunda 
ularning samarali faoliyat ko‘rsatishiga erishildi. 
Xalq ta’limidagi ijobiy islohotlar, iqtidorli o‘quvchilarga yaratilayotgan sharoit ham-
da hayotimizga kirib kelgan akT imkoniyatidan unumli foydalanish, iqtidorli o‘quvchi-
larning mukammal bilim va ko‘nikmalarni egallab borishini, shuningdek, o‘quvchilar 
o‘z bilimini respublika va xalqaro miqyosida o‘tkazilayotgan tanlov, ko‘rgazmalarda 
sinovdan  o‘tkazib,  ijodiy  qobiliyatini  rivojlantirishini  ta’minlash  maqsadida  “iqtidorli 
o‘quvchi yoshlarni kasbga yo‘naltirish” yakka tartibdagi tayyorlash mashg‘ulotlarining 

---

77
yo‘riqnomasi ishlab chiqilib, shu asosda iqtidorli o‘quvchilarni yakka tartibda kasbga 
yo‘naltirish mashg‘ulotlari olib borilmoqda. 
Mashg‘ulotlarda o‘quvchilar zaruriy bilim va ko‘nikmalarni mukammal egal lashi 
qatorida o‘zlaridagi bilim va ko‘nikmalarni respublika, xalqaro miqyosdagi tanlov va 
ko‘rgazmalarda  sinovdan  o‘tkazib,  Vatanimiz  sharafini  munosib  himoya  qilishga, 
shuningdek, oliy ta’lim muassasalariga imtiyozli ravishda o‘qishga kirish imkoniya-
tiga erishmoqda.
Tasviriy san’at fanidan “Iqtidorli o‘quvchi yoshlarni kasbga yo‘naltirish” yakka tar-
tibda tayyorlash mashg‘ulotlarini tashkil qilish bo‘yicha metodik tavsiyalar:
1. Erkinlik mezonlari.
Mashg‘ulotlarni tashkillashtirish jarayonida maktabdagi sharoit va imkoniyatlar 
inobatga olinib, har bir o‘qituvchiga to‘garaklar faoliyatiga ijodiy yondashish, mustaqil 
ravishda mashg‘ulotlar yo‘riqnomasi, o‘quv rejalarini ishlab chiqish va soatlarini reja-
lashtirishlariga imkoniyat yaratilishi mashg‘ulotlar faoliyatining samarali hamda sifatli 
bo‘lishini ta’minlaydi. 
2. yakka tartibdagi mashg‘ulot guruhlari.
yakka tartibda tayyorlash mashg‘ulotlari quyidagi ikkita guruhda olib boriladi:
1-guruh.  iqtidorli  va  qobiliyatli  o‘quvchilarni  sinovlardan  o‘tkazish  va  aniqlash 
guruhi.
Bu guruh to‘garak mashg‘ulotlari ko‘rinishida haftasiga 2 soatdan 4 soatgacha 
rejalashtirilib olinadi. Ular asosan 1-4-sinfga mo‘ljallangan bo‘lib, o‘qituvchilar tomo-
nidan boshlang‘ich sinfda o‘tiladigan dars jarayonida iqtidorli va qobiliyatli o‘quvchilar 
aniqlanib, ularning va ota-onalarining xohishi va roziligi asosida 1-guruh mashg‘ulot-
lariga qabul qilinadi hamda ularni ma’lum muddat davomida mashg‘ulotlar jarayoni-
da sinovdan o‘tkaziladi. 
To‘garak ishtirokchilari orasidan iqtidorli bo‘lgan, kelajakda mazkur fan yo‘nalishi-
da kasb tanlashga moyilligi mavjud bo‘lgan o‘quvchilar aniqlanadi. Ularning hamda 
ota-onalarining xohishi va roziligi asosida 2-asosiy guruh mashg‘ulotlariga qabul qi-
linadi. Sinovdan o‘tmagan o‘quvchilar, ya’ni fan yo‘nalishida qobiliyati bo‘lsa-da, bi-
roq kelajakda mazkur fan yo‘nalishida kasb tanlashga moyilligi bo‘lmagan o‘quvchi-
larning  fan  bo‘yicha  bilim  va  ko‘nikmalarni  egallashga  bo‘lgan  ehtiyojini  qondirish 
maqsadida mashg‘ulotlar davom ettirilib boriladi.
2-guruh.  O‘quvchilarni  yakka  tartibda  kasbga  yo‘naltirish  guruhi.  1-guruh 
mashg‘u lotlarida sinovdan o‘tkazib va kelajakda mazkur fan yo‘nalishida kasb tan-
lashga moyilligi bo‘lgan o‘quvchilar ishtirok etadilar. 
Mashg‘ulotlar uchun haftasiga 6 soatdan 12 soatgacha vaqt ajratilishi mumkin. 
guruh mashg‘ulotlari to‘garak ko‘rinishidagi mashg‘ulotlardan umumiy va yakka tar-
tibda tayyorlash va kasbga yo‘naltirishga mo‘ljallanganligi bilan farq qiladi. Har bir 
mashg‘ulot  jarayonida  o‘quvchilarga  umumiy  tartibda  mavzular  bo‘yicha  topshiriq-
larni bajartirish hamda har bir o‘quvchining bir-biridan farq qiladigan individual xu-
susiyatlari: o‘zlashtirish darajasi e’tiborga olinib, har bir o‘quvchi bilan yakka tartibda 
ishlash orqali bilim va ko‘nikmalarni mukammal tarzda singdirib borilishiga alohida 
e’tibor qilinadi. 
yakka tartibda ishlash jarayonida boshqa o‘quvchilarga xalaqit bermaslik maq-
sadida o‘quvchiga alohida xonada bajarayotgan sinf topshirig‘idagi kamchilik va xa-

---

78