Ilmiy rahbar: aytimbetov n. Bajardi: tojiboyeva z

2-rasm. Lebedev tajribasi sxematik tasviri
U tomonidan 1899-yilda o'tkazilgan tajriba Maksvellning qattiq moddalarga yengil bosim borligi haqidagi taxminini tasdiqladi.

O'z tajribasini amalga oshirish uchun Lebedev shisha idish bo'lgan maxsus moslama yaratdi (2-rasm). Idishning ichiga ingichka shisha ipga yengil novda qo'yilgan. Ushbu tayoqning chetlariga turli xil metall va mlyukadan yasalgan yupqa, yengil qanotlari biriktirilgan. Kema ichidan havo chiqarildi. Yorug'lik manbai hamda nometalldan iborat maxsus optik tizimlar yordamida yorug'lik nurlari novdaning bir tomonida joylashgan qanotlarga yo'naltirildi. Yengil bosim ta'sirida novda burilib, ipni biron bir burchakka burishdi. Ushbu burchakning qiymati yorug'lik bosimining qiymatini aniqlash uchun ishlatilgan.
3-rasm. Lebedevning qurilmasi
Ammo bu tajriba aniq natijalarni bermadi. Uni amalga oshirishda qiyinchiliklar bo'lgan. Vakuum nasoslari o'sha paytda mavjud bo'lmaganligi sababli ular odatdagi mexanik nasoslardan foydalanganlar. Va ularning yordami bilan idishda mutlaq vakuum hosil qilish mumkin emas edi. Nasos chiqarilgandan keyin ham uning ichida bir oz havo qoldi. Idishning qanotlari va devorlari boshqacha isitilgan. Yorug'lik nuriga qaragan tomon tezroq isiydi. Va bu havo molekulalarining harakatlanishiga sabab bo'ldi. Issiq havo oqimlari yuqoriga ko'tarildi. Qanotlarni mutlaqo vertikal ravishda o'rnatib bo'lmaydiganligi sababli, bu oqimlar qo'shimcha momentlarni yaratdi. Bundan tashqari, qanotlarning o'zi notekis qizib ketgan. Yorug'lik manbasiga qaragan tomon qiziydi. Natijada, ipning burilish burchagiga qo'shimcha ta'sir ko'rsatildi (3-rasm).
Tajribani yanada aniqroq qilish uchun Lebedev juda katta kemani oldi. U ikki juft juda nozik platina doiralardan qanot yasadi. Bundan tashqari, bir juft doiralarning qalinligi boshqa juft doiralarning qalinligidan farq qilar edi. Tayoqning bir tomonida aylanalar ikkala tomonida yaltiroq, boshqa tomonida bir tomoni platina qora bilan qoplangan. Qanotlarga ta'sir qiluvchi kuchlarni muvozanatlash uchun ularga bir tomondan yoki boshqa tomondan yorug'lik nurlari yo'naltirildi. Natijada nurning qanotlarga bosimi o'lchandi. Eksperimental natijalar Maksvellning yorug'lik bosimi mavjudligi haqidagi nazariy taxminlarini tasdiqladi. Va uning qiymati Maksvell bashorat qilgan bilan deyarli bir xil edi. 1907-1910 yillarda aniqroq tajribalar yordamida Lebedev yorug'likning gazlarga bosimini o'lchadi.Yorug'lik, har qanday elektromagnit nurlanish kabi, energiyaga ega E .Uning impulsi p , v - elektromagnit nurlanish tezligi, c bu yorug'lik tezligi. Kvant nazariyasining paydo bo'lishi bilan yorug'lik fotonlar oqimi sifatida qaraldi - elementar zarralar, yorug'lik kvantalari. Fotonlar tanaga zarba berib, o'zlarining impulslarini unga o'tkazadilar, ya'ni bosim o'tkazadilar. Lebedev o’lchashlari yorug’lik bosimining Maksvell hisoblab topgan qiymatiga to’gri keladigan natijalar berdi. Ko’p yillardan so’ng Gerlax vakuum olishning mukamalroq usullaridan foydalanib Lebedevning tajribalarini takrorladi. Natijada tajriba o’tkazish yengillashibgina qolmay, balki natijalar nazariyaga yaxshiroq to’g’ri keladigan bo’lib chiqdi. Xulosa o’rnida aytish mumkinki, Lebedev o’z tajriblarining natijalari bilan yorug’likning gazlarga ko’rsatadigan bosimini topish hamda o’lchash kabi yana boshqa, juda ham qiyin masalani hal qildi [12].