Ilmiy rahbari: Pardabayev Jasur

3. Ijodiy o‘yinlar turlari
Ijodiy o‘yinlarda bolalarning tevarak-atrofdan olgan tasurotlari aks ettiriladi. Ijodiy o‘yin bolalarning mustaqil o‘yini bo‘lib, o‘yinning mazmunini ular o‘zlari o‘ylab topadilar. Bu o‘yinda bolalarning erkinligi, mustaqilligi, tashqilotchilik va ijodqorlik qobiliyatlari to‘laligicha namoyon bo‘ladi. Ammo o‘yinda hayotiy taassurotlar aynan aks ettirilmaydi, balki bolalar ongida qayta ishlab chiqiladi. Bu bolalarning o‘yin g’oyasini yaratishlarida, uning mazmunini to‘zib, tasvirlovchi vositalarni tanlashlarida va shunga o‘xshashlarda namoyon bo‘ladi.

Syujetli-rolli o‘yin – maktabgacha yoshdagi bolalarning asosiy o‘yin turlaridir.
Syujetli-rolli o‘yin o‘z xususiyatiga ko‘ra aks ettiruvchi faoliyatdir. Tevarak-atorfdagi kattalar va tengdoshlarining hayoti va faoliyati bu o‘yin mazmuniga manba bo‘lib xizmat qiladi.
Bolalarning tevarak-atorfdagi hayotdan, tengdoshlari, kattalar faoliyatidan olgan taassurotlari ijodiy o‘yinda qayta ishlanadi, to‘ldiriladi, sifat jihatidan o‘zgartiriladi. Bolalarning bunday o‘yinlari tevarak-atrofdagi borliqni bilishning amaliy shaklidir.
Bolalar o‘yinining o‘ziga xos tomoni unda tasvirlovchi vaziyatlarning mavjudligidir. Tasvirlovchi vaziyat bolalarga o‘yin jarayonida yuklangan rol va o‘yin syujetidan tashqil topadi va har xil buyumlardan foydalanishni ham o‘z ichiga oladi.
O‘yinning syujeti – bir-biriga hayotiy aloqador bo‘lgan qator voqea- hodisalar yig’indisidir.
Rol syujetli-rolli o‘yinning asosiy zanjiri hisoblanadi. O‘yin bolada qanoatlanish, xursandchilik hissini paydo qiladi, shuning uchun bolani qiziqtirib, unda yaxshi kayfiyat uyg’otadi, bola organizmidagi hayotiy faoliyatni yaxshilaydi.
Bola o‘ynayotganda har hil harakatlar qiladi: yuguradi, sakraydi, tor joydan, ingichka taxta ustidan o‘tadi, engashdi, yuqoriga tirmashib chiqadi va hakozo.
Bu harakatlarning hammasini bola bemalol, o‘z xoxishi bilan bajaradi, natijada bolaning muskullari pishiydi, u harakatni engilroq, chaqqonroq bajaradigan bo‘lib qoladi.
Bolaning aqliy tomondan rivojlanishi uchun ham o‘yin katta ahamiyatga ega. O‘yin natijasida bolaning bilimi kengayib boradi. Rolli o‘yinlar bolaning kuzatuvchanligini, qiziquvchanligini , bilish doirasini rivojlantiradi, boyitadi.
O‘yinda bola o‘z oldiga maqsad qo‘yadi, bu boladan aql, idrok ishlatishni talab qiladi, topag’onlikka o‘rgatadi. O‘yin jarayonida juda ko‘p gaplashishga, tortishishga, baxslashishga, aytib beirshga to‘g’ri keladi. Bolalar o‘zi yasayotgan narsalarini yaxshiroq yasash, qurish uchun juda ko‘p o‘ylab, fikrlashishlariga to‘g’ri keladi. Bular hammasi bola tafakquri va xayolining rivojlanishida muhim ahamiyatga egadir.
Bola o‘z o‘yinida borliqni aks ettirib, olgan rolining mazmuni bilan bog’liq bo‘lgan u yoki bu hissiyotni boshdan kechiradi. Masalan, Dilnoza ona-bola o‘yinida ona rolini o‘ynayotib, bolalarini ovqatlantiradi, kiyintiradi, ular bilan yaxshi munosabatda bo‘lib erkalaydi, ular bilan gaplashadi, kitoblar o‘qib beradi. Bu o‘yin bolada muloyililik, g’amxo‘rlik, e`tiborlilik kabi yaxshi hislarni uyg’otadi.
Rolli-syujetli o‘yinlarning o‘ziga xos xususiyati. Rolli o‘yinlarning boshqa o‘yinlarga nisbatan o‘ziga xos xususiyatga egaligi ularda syujet, rol va xayol qilingan vaziyatning mavjud bo‘lishidir.
Bolalar biror narsa yoki voqea to‘g’risida etarlicha tasavvurga ega bo‘lgandagina syujet, fikr, yuzaga keladi. Masalan bolalar “paroxod” o‘yinini o‘ynamoqchi bo‘lishdi. Bunga o‘yinning qanday borishi to‘g’risida syujet kerak. Syujet bolalarning bilimiga bog’liq bo‘ladi. Bolalarda avval g’oya paydo bo‘ladi, keyin mazmun rivojlanadi. Ba`zan bolalar o‘yinning qanday borishini oldindan belgilab oladilar. Masalan, Afrikaga “bormoqchi” bo‘lsalar, sayyohat vaqtida qilinadigan ishlarni oldindan belgilab oladilar.
Bundan ko‘rinib turibdiki, rolli o‘yin jamoatchilik xususiyatiga ega, chunki bolalar bir-birlari bilan o‘zaro munosabatda bo‘ladilar.
Rolli o‘yinda har bir bola o‘ziga olgan rolni bajaradi masalan, ona, shafyor, tarbiyachi, enaga, artist va h.
Rolli o‘yinlarda didaktik, qoidali – harakatli o‘yinlardagi singari qat`iy o‘rnatilgan qoida bo‘lmaydi. Bunda ko‘pincha bolalar o‘z xayol qilgan narsalari bo‘yicha harakat qiladilar. Masalan, “raketa tushib oyga uchadilar”, “paroxodda so‘zadilar”, “kasalni davolaydilar”...
Ammo, bolalarning xayollari bilan o‘ynashlari ularni real voqealikdan uzoqlashtirib yubormaydimi degan savol tug’iladi, yo‘q, bolalar o‘zlari buning o‘yinligini yaxshi biladilar.
SHu bilan birga bolalarning kechinmalari, hayajonlari, qilgan harakatlari hammasi rostakam, sidqidildan bo‘ladi. Masalan “doktor” rolidaga bola kasal to‘g’risida qayg’uradi .
O‘yin mavzui bolalar olgan taassurotning kuchli, bolalarning qiziqishlari bilan belgilanadi. O‘yinda bolalar aks ettiradigan ijtimoiy-siyosiy voqealar bolalarning bilim doirasi va hayotiy tajribasining kengayib borishiga bog’liq bo‘ladi.
Rolli o‘yinlarining mazmuni va mavzusi o‘zgarishi bilan bir qatorda uning tuzilishi va o‘yin shakllari o‘zgaradi, bolalarning mustaqilligi va tashabbusqorligi ham o‘sib boradi.
Avvalgi bolalar o‘z-o‘zicha alohida-alohida o‘ynaydilar. Sekin-asta rolli o‘yinlarning paydo bo‘lishi, o‘yinda qishilar o‘rtasidagi munosabatni aks ettirish birgalikda bajariladigan o‘yinni keltirib chiqaradi. Avvaliga katta bo‘lmagan guruhchalar 2-3 qishidan bo‘lib o‘ynashadi, katta va tayyorlov guruhlariga kelib kattaroq jamoaga birlashadilar.
O‘yinda har xil rollar orqali o‘zaro munosabatda bo‘lish bolalarda o‘rtoqlik munosabatlarini shakllantirishga yordam beradi.
O‘yinning to‘zilishi va mazmuni o‘zgarishi bilan o‘yinchoqning roli va bolalarning unga nisbatan talabi ham o‘zgarib boradi va x.k.
Bog’cha yoshidagi bolalarda ijodiy o‘yinning rivojlanib borishi. Uch yoshdagi bolalarning o‘yinlari yangi tus oladi: bola qo‘g’irchoqni va o‘zini qishilarning nomi bilan atay boshlaydi: masalan, bola mashina yasab uni boshqara boshlaydi. Kattalar undan sen kimsan?- deb so‘rasa, “Haydovchiman” deb javob beradi. YOki qizcha qo‘g’richog’iga ovqat pishirayapti. “Sen kimsan?”- degan savolga “Men oshpazman” deb javob beradi.
Bolalar o‘z o‘yinlarida sekin-asta murakkab bo‘lmagan syujetli o‘yinlarni o‘ynay boshlaydilar. Bunda asosan kundalik turmushda takrorlanib turadigan voqealar aks etadi. Bolaga ovqat berishadi, uxlashga yotqizishadi, mashinada tortishadi. YAna ovqat berishadi va uxlatishadi. YOki qo‘g’richoq kasal bo‘lib qolsa, darrov uning qo‘li, oyog’i bog’lanadi, yolg’ondakam dori beriladi.
Uchinchi yoshning oxiriga kelib bola rol tanlay boshlaydi. “Men oyisiman”, “Men - vrachman” lekin bo‘lar birdaniga enaga, tarbiyachi, doktor bo‘lib qolishi mumkin. So'nggi yillarda umuminsoniy qadriyatlarga, har bir bolaning o'zini o'zi qadrlashiga jiddiy burilish bo'ldi. Bunga bizning davrimizning ajoyib hujjati - Bola huquqlari to'g'risidagi konventsiya guvohlik beradi, unda davlat bolaning dam olish va hordiq chiqarish huquqini, bolalarning uning yoshiga mos keladigan o'yin va ko'ngilochar tadbirlarda qatnashish huquqini tan oladi. Ammo ta'lim sohasida hamma pedagogik manbalardan foydalanilmaydi. Bunday kam qo'llaniladigan ta'lim usullari o'yinni o'z ichiga oladi. Bola ilm-fanining zamonaviy ichki amaliyoti darsdan tashqari jarayonda o'ynash fenomenini o'z ichiga oladi, bolalik davrini kengaytirish va bolalar hayotining ma'naviy farovonligi uchun sharoit yaratish maqsadida o'yinning boy imkoniyatlaridan unchalik foydalanmaydi. Natijada, odamlarning dam olish va o'yin faoliyatining an'anaviy shakllari. O'tmishda tarqalgan madaniyatlar deyarli buzilib ketgan, bu esa aloqa, ijtimoiy va psixologik jarayonlarning yomonlashuvi, odamlarning begonalashuvi, shafqatsizlikka olib keldi. Isbotlashga hojat yo'q, ko'plab maktab o'quvchilari do'stlar, tadbirlar, ko'ngilochar o'yinlar, o'yinlarni tanlashning iste'molchi usullarini namoyish etishadi. Ushbu muammoning dolzarbligi munosabati bilan yakuniy bitiruv malakaviy ishning mavzusi aniqlandi: "O'yinning ta'lim usuli sifatida yosh o'quvchilarda ixtiyoriy fazilatlarni rivojlantirishga ta'siri". O'qish ob'ekti: maktab o'quvchilarining ta'lim jarayoni. Tadqiqot mavzusi: O'yinni o'qitish usuli sifatida foydalanadigan kichik maktab o'quvchilarida ixtiyoriy fazilatlarni shakllantirish jarayoni. Yakuniy malakaviy ishning maqsadi: O'quvning yosh o'quvchilarda ixtiyoriy fazilatlarni shakllantirishga ta'lim usuli sifatida o'yin ta'sirini nazariy jihatdan asoslash va eksperimental ravishda tekshirish. Tezisni yozish paytida gipoteza ilgari surildi: agar o'yin tizimdagi kichik maktab o'quvchilari orasida ta'lim tizimida qo'llanilsa, ular ixtiyoriy fazilatlarni yanada muvaffaqiyatli rivojlantiradilar, chunki ixtiyoriy harakat qilish odatini shakllantirish o'yin faoliyatidan tashqari o'zboshimchalik qilish uchun zamin yaratadi. elementar o'zini o'zi boshqarish, o'zini o'zi boshqarish qobiliyatining rivojlanishiga olib keladi.
Pedagogikada va hozirgi kunda "ta'lim usuli" ning yagona talqini yo'q. Oldin nashr etilgan darsliklardan birida biz: "tarbiyalash usuli - bu tarbiyachi bolalar, o'spirinlar, yoshlarni ijodiy axloqiy qarashlar, axloqiy odatlar va ko'nikmalar bilan ta'minlash vositalarini anglatadi"
Ko'rinib turibdiki, bu erda "usul" tushunchasi. Ta'rif vositalar tushunchasi bilan aralashib ketgan, bunga kelishish deyarli mumkin emas. Boshqa bir qo'llanmada "tarbiya usuli" o'quvchilarda ma'lum bir fazilatlarni shakllantirish usullari va usullari to'plami sifatida belgilangan. Biroq, bu ta'rif juda umumiydir va bu tushunchani aniq ko'rsatib bermaydi. "Ta'lim usuli" tushunchasini aniqroq tushunish uchun, inson faqat turli faoliyat jarayonida rivojlanib borishini eslaymiz. Bu shuningdek, ta'lim sub'ekti sifatida munosabatlarni shakllantirishga ham tegishli. Demak, dunyoqarash va shaxsning ijtimoiy yo'nalishi kabi ijtimoiy munosabatlarni shakllantirish uchun uni kognitiv va xilma-xil ijtimoiy faoliyatga kiritish kerak. Faqat kognitiv va amaliy faoliyatda vatanparvarlik, mehnatsevarlik va boshqa fazilatlar shakllanadi. Bularning barchasi o'qituvchidan "ta'lim usuli" tushunchasining tarkibiga kiradigan o'quvchilarning o'quv va kognitiv va xilma-xil amaliy faoliyatini tashkil etish usullari va texnikasini puxta egallashini talab qiladi. O'zaro munosabatlarni shakllantirish uchun o'qituvchi, o'quvchilar faoliyatini tashkil etadigan, shaxsni rivojlantirish istagini rag'batlantiradigan ta'limning bunday usullari va usullaridan mohirona foydalanishi, ularning ongini shakllantirishga, xulq-atvorini va ixtiyoriy sohani birgalikda yaratishga yordam berishi shart. muayyan shaxsiy fazilatlarni rivojlantirish uchun zarur shart-sharoitlar. Masalan, intizomni targ'ib qilishda talabalar xulq-atvor normalari va qoidalarini tushuntirishlari va ularga rioya qilish kerakligiga ishontirishlari kerak.
Shu maqsadda intizom va o'z vazifalarini bajarishning ijobiy misollari ham qo'llaniladi. Bularning barchasi talabalarning tegishli ehtiyojlari, bilimlari, munosabatlari, hissiyotlari va e'tiqodlarining shakllanishiga yordam beradi va ularning xatti-harakatlariga ta'sir qiladi. Talabalarning ijobiy xatti-harakatlarini tasdiqlash va xatti-harakatlarning me'yorlari va qoidalari buzilishini xushmuomalalik bilan qoralash intizomni shakllantirishda muhim rag'batlantiruvchi rol o'ynaydi. Shunga o'xshash tuzatuvchi rol o'qituvchining talablari, talabalarning xatti-harakatlarini kuzatib borish va ularni boshqa faoliyatga o'tkazish orqali ham bajariladi. "Ta'lim usuli" deganda o'quvchilarni xilma-xil faoliyatini tashkil etish va boshqa faoliyatlarga o'tish uchun foydalaniladigan tarbiyaviy ishning o'ziga xos usullari va usullari_tushunilishi_kerak.
O'yin - bu umumiy ilmiy tushuncha. Falsafa, pedagogika, psixologiya, tarix va san'at nazariyasida "o'yin" atamasi turli xil talqinlarga ega. O'yin modellari ko'plab omillar ta'sirida prognozlash jarayonlarida ishtirok etadigan murakkab tizimlar bilan shug'ullanadigan fanlar va amaliy bilim sohalarida qo'llaniladi. O'yin atrof-muhitdagi jarayonlar, ilmiy va badiiy ijod, siyosiy kurash, harbiy san'at, psixoterapiya va boshqalarni o'z ichiga oladi. Fan o'yinni drama, tomoshalar, festivallar, karnavallarning asosi deb biladi. Rus tilida "o'yin" ("o'yin") tushunchasi hanuzgacha Lavrentievskiy yilnomasida uchraydi, unda slavyan o'rmon qabilalari (Radimichi, Vyatichi, Northernerlar) haqida gapiriladi, ular "ulardagi oldingi ayollarga aka-uka, ammo o'yin mezuselya.
Men o'yinlarga o'xshamayman, balki raqsga tushaman va jinlarning o'yiniga o'xshayman. "Barcha bilimlar sohasidagi ma'lumotnomalar uchun lug'at" da o'yinlar aqliy va tananing erkin mashqlari sifatida, ko'p kuch sarflamasdan, vaqt va dam olish uchun, jiddiy maqsadlarsiz talqin qilinadi. Katta Entsiklopediya o'yinning quyidagi talqinini beradi: "... o'yin - bu amaliy maqsadga ega bo'lmagan, dars yoki o'yin-kulgiga xizmat qiladigan dars, shuningdek ba'zi bir san'at turlarini amaliyotda qo'llash (sahnada o'ynash, musiqa asbobini o'ynash). "O'yin", "o'yin" haqida eng to'liq tushuncha V. Dahl - rus yozuvchisi, leksikograf, etnograf, "Yashaydigan rus tilining izohli lug'atida": "O'yin ... nima va nima o'ynaydi: o'yin-kulgi, qoidalar va narsalar, narsalar. bu bandalar uchun ». U bu erda: "O'ynash, o'ynash ... hazillashish, kulgiga aylantirish, o'yin-kulgi qilish, vaqtni mazmunli o'tkazish, vaqtni mazmunli o'tkazish, zerikishdan, harakatsizlikdan tashqarida kulgili narsa qilish." O'yinning mohiyati haqida gapirganda, V. Dahl uning tarqalishini keng izohlaydi: "To'lqin o'ynaydi. chayqalish "," Blush yuz bilan o'ynayapti "," Fisih uchun quyosh o'ynayapti "," O'yin shamga arzimaydi "va boshqalar. u shuningdek noyob tushunchaga ega - "o'ynash". "Rus tilining kichik izohli lug'ati" o'yinni quyidagicha izohlaydi: "O'yin ... o'yin-kulgi uchun xizmat qiluvchi faoliyat. Dam olish, raqobat ... bunday faoliyat uchun zarur narsalar to'plami. Belgilangan qoidalarga muvofiq ma'lum bir vaqtgacha o'tkazilgan ikkita raqib (individual sportchilar yoki jamoalar) o'rtasidagi sport musobaqasi uning yakunini hisobladi ...
Ko'plab sport turlari bo'yicha ommaviy musobaqalar ... Yashirin maqsadga intilish, fitna. " "Psixologik lug'at" da "o'yin" tushunchasi quyidagicha tasvirlanadi: "O'yin - bu odamlar va hayvonlarning faoliyatlaridan biri ... Bolalar o'yinlari - bu bolalar tomonidan kattalarning harakatlari va ular o'rtasidagi munosabatlarni ko'paytirishda shakllanadigan va atrofdagi voqelikni anglashga qaratilgan faoliyatning tarixan paydo bo'lgan turi." Lotin tilida "o'yin" tushunchasi paideid bo'lib, Platon o'zining mulohazalarida foydalanadi. Uning o'yini bayramlar va ilohiy mazhablar bilan bir xil. Aflotun "xudolarning o'ziga xosligini qozonish va tabiatining xususiyatlariga muvofiq yashash uchun" o'ynash uchun yashash kerakligiga amin edi. U shunday deb yozadi: "... har qanday yosh jonzot tanada ham, ovozda ham xotirjam bo'lolmaydi, lekin har doim harakat qilib, tovush chiqarishga intiladi, shunda yoshlar sakrab sakrashadi. Ular, masalan, raqs va o'yinlarda zavqlanishadi yoki ular hamma ovozlarni baqirishadi. Boshqa tirik mavjudotlar uyg'unlik va ritmni talab qiladigan harakatlarda nomutanosiblik yoki uyg'unlik hissi yo'q. Dumaloq raqsimiz ishtirokchilari sifatida bizga sovg'a berganlarini aytgan o'sha xudolar bizga zavq bilan birga uyg'unlik va ritm tuyg'usini berdi.
Pedagogikaning zamonaviy lug'ati" (2001) quyidagi ta'rifni beradi: "O'yin - bu odatiy holatlardagi, ijtimoiy tajribani qayta qurish va o'zlashtirishga qaratilgan, ob'ektiv harakatlarni amalga oshirishning ijtimoiy yo'llarida, fan va madaniyat ob'ektlarida belgilangan faoliyat shakli.
Rus tili o'qituvchisi N.V. Shchelgunov bolalar o'yinlarini o'rganar ekan, voqelik va hayot haqiqati bolaning o'yinlarida namoyon bo'lishini ta'kidladi. U yozadi: "Bolaning o'yini - bu uning hayoti, u mustaqil, erkin shaxs bo'lib, kuchli tomonlarini rivojlantiradi; u o'zining to'liq bolaligida va to'liq bo'lmagan insoniy hayotida yashash uchun uning shakllanmagan qalbining kichik vositalaridan foydalangan holda, u to'liq shaxsdir. Haqiqiy hayotda bolada hali juda kam ma'naviy materiallar, ozgina izlar, ozgina ustun bo'lgan g'oyalar mavjud; U shunchaki o'yin uchun etarli.
Bu erda OS tomonidan berilgan o'yin faoliyati tushunchasining yana bir aniq ta'rifi Gazman: "O'yin faoliyati inson faoliyatining alohida sohasi bo'lib, unda inson boshqa maqsadlarni ko'zlamaydi, faqat jismoniy va ma'naviy kuchlarni namoyon etishdan zavqlanishdan tashqari." Shunday qilib, o'yin hayotiy amaliyotda barqaror va innovatsion xususiyatni aks ettiradi va shuning uchun haqiqatdirki, o'yin qoidalari va konvensiyalari barqaror aks ettiradi - ularda barqaror an'analar va normalar o'rnatiladi va o'yin qoidalarining takroriyligi bolaning rivojlanishi uchun asos yaratadi. Ammo yangilik o'yinning mantiqsiz o'rnatilishidan kelib chiqadi, bu bolaga o'yin syujetida ro'y beradigan hamma narsaga ishonish yoki ishonmaslik va o'z fantaziyalaridagi xayol doirasidan tashqariga chiqishga yordam beradi. Ushbu qarama-qarshiliklar o'yin hodisasining yaxlitligini saqlaydi. Zotan, bolalar uchun o'yinlarni shartli reflekslarga aylantirmaslik kerak. Ular ijodiy energiya, ijtimoiy norozilik va ijtimoiy faollik natijasidir. Kattalar amaliyotining aks ettiruvchi ko'rsatmalari ko'proq taqlid qiladi.
Talabalar o'yinining pedagogik hodisasi A.S.ning asarlarida talqin qilinadi. Makarenko va V. A. Suxomlinskiy. Makarenkoning so'zlariga ko'ra, o'yinning asosiy ahamiyati bolalarga quvonch, "poklik" berishdir. Unga ko'ra, qalampir. Bolalar hayotining maqsadli, quvnoq o'yin uslubi har bir bola va bir guruh bolalarning sog'lom rivojlanishining ajralmas shartidir. Makarenkoga kelajakdagi rahbarni eslash birinchi navbatda o'yinda sodir bo'ladi degan fikr mavjud.
O'yinning ijtimoiy-madaniy maqsadi: O'yin bolani ijtimoiylashtirishning eng qiyin vositasidir, u shaxsni shakllantirishga yo'naltirilgan ijtimoiy ta'sirli jarayonlarni, bolalar tomonidan o'zlashtirilishini, jamiyatda mavjud bo'lgan bilimlar, ma'naviy qadriyatlar va me'yorlarni, yoki ma'lum bir ijtimoiy hamjamiyatni yoki tengdoshlar va o'z-o'zidan paydo bo'lgan guruhni o'z ichiga oladi. jarayonlar, bolaning shakllanishiga ta'siri. O'yinning ijtimoiy maqsadi bolaga madaniyatning boyligini, tarbiyaning potentsiallarini assimilyatsiya qilishni va uni shaxs sifatida shakllantirishni anglatishi mumkin, bu esa bolaga bolalikdan yoki kattalar jamoasining to'liq a'zosi sifatida ishlashga imkon beradi. O'yinda bolani sotsializatsiya qilish jarayoni nafaqat shaxslarning bevosita o'zaro ta'siri bilan cheklanib qolmaydi, balki eng chuqur va bilvosita qadar ijtimoiy munosabatlarning umumiyligini o'z ichiga oladi. Biz V.A.ning pozitsiyasiga murojaat qilamiz. Suxomlinskiy: "ertak, xayolot, o'yin orqali, noyob bolalar ijodiyoti orqali - bola qalbiga to'g'ri yo'l ...
Ertaksiz, xayol o'yinisiz, bola yashay olmaydi ... o'yinda dunyo bolalarga ochiladi, odamning ijodiy qobiliyatlari ochiladi. O'yinsiz aqliy rivojlanish bo'lmaydi va bo'lmaydi. O'yin - bu qiziquvchanlik va qiziqish nurini o'chiradigan uchqun. O'yin - bu o'ziga xos madaniy me'yor, odamlarda o'ziga xoslikni, xalqlarning psixologik tarkibini, milliy o'yinni tipik ijtimoiy xatti-harakatlar ko'nikmalarini, o'ziga xos qiymat tizimlarini, guruh yoki individual harakatlarga yo'naltirilganlikni, raqobat va hamkorlikni to'liq namoyon etadigan boshqariladigan hodisa. o'xshash etnik belgilar, inson jamoalarida xatti-harakatlarning stereotiplari. Shunday qilib, rus xalqi uzoq vaqtdan beri majburlash va taqiqlash an'analariga qarshi norozilik turini namoyish etadigan o'yinlarni namoyish qiladigan kuchlarni afzal ko'radi. O'yinlar turli millat vakillariga eng jozibali belgilar xususiyatlarini saqlashga, ularni saqlashga va ko'ngil ochishga yordam beradi. O'yinlarda avlodlararo aloqalar ham tasdiqlangan. Millatlararo muloqot funktsiyasi Kant insoniyatni eng muloyim odam deb bildi. O'yinlar milliy, shu bilan birga xalqaro, xalqaro, universaldir. Millatlararo, chunki ular yagona qarindosh-urug'chilik asosiga ega, shuning uchun ular birlashadi. O'yinning mazmuni va qoidalari bir xil, garchi ularni turli millat vakillari turli xil chaqirsa ham. Yerning turli burchaklarida bir xil ijtimoiy-madaniy manbalar va sabablar tufayli tug'ilgan. Masalan, yashirish va izlash o'zini himoya qilish instinktiga asoslangan; tuzoq, tutib olish - motor reflekslarida.
Ammo murosalar va nizolar fuqarolik tafakkuri va bolalarning xatti-harakatlarining elementidir. O'yinlar turli xil hayotiy vaziyatlarni taqlid qilish, tajovuzkorlikka murojaat qilmasdan ziddiyatlardan chiqish yo'llarini izlash va hayotda mavjud bo'lgan hamma narsani idrok etishda turli xil hissiyotlarni o'rgatish imkonini beradi. Tuyg'ularning katta doirasida. Bola sezgirlik o'yinida o'rganadi, turli xil hayotiy muammolarni hal qilish uchun tayyorlaydi va "pishadi". Turli mamlakatlarda bu deyarli bolalar uchun bir xil. Shunday qilib, o'yinlar etnik madaniyatlarni saqlaydi, ular abadiy ma'naviy qadriyatlarning dunyo bankidir. O'yinlarning universalligi va universal belgilanishi shundan dalolat beradiki, u yoki bu milliy hamjamiyatning o'yinlari butun dunyo hamjamiyati tomonidan osongina o'zlashtiriladi. Bolaning o'yinda o'zini o'zi bajarishi funktsiyasi inson amaliyoti uchun mashq maydoni bo'lib, bu o'yinning asosiy vazifalaridan biridir. Amalga oshirish - rejani, niyatni amalga oshirish, shaxsning o'zi tomonidan istaklarni bajarish. Bola uchun o'yin o'zini o'zi anglash sohasi sifatida muhimdir. Shu munosabat bilan bolaning o'yin jarayoni uning natijasi, raqobatbardoshligi, g'alaba qozonish yoki biron bir maqsadga erishish imkoniyati emasligi muhimdir. O'yin jarayoni o'z-o'zini anglash makonidir. O'yin bolaning tajribasi, amaliyot va tajriba sohasi sifatida insoniy tajriba uchun noyob sinov maydonchasidir.
O'yin, bir tomondan, bolaning amaliyotidagi muayyan hayotiy qiyinchiliklarni bartaraf etish uchun loyihani qurishga va sinashga, boshqa tomondan esa tajriba etishmasligini aniqlashga imkon beradi. Bolada yuzaga kelishi mumkin bo'lgan yoki mavjud muammolarni aniqlash va ularni bartaraf etishni taqlid qilish uchun inson amaliyoti doimo o'yin vaziyatiga kiritiladi. Deyarli barcha bolalar o'yinlarida ob'ektiv voqelik va hayot haqiqati mohiyati ifoda etilgan. Bolalar o'yinlar uchun materialni faqat tashqi dunyodan olishadi. Bolalik davridagi haqiqiy hayot uchun juda kam ma'naviy materiallar, kam tajriba, etarli shakllangan g'oyalar mavjud, ammo u faol va faol yashashni xohlaydi. O'yin uning hayotiga aylanadi va bu hayotda u to'la bolalarcha va to'liq bo'lmagan kattalar hayotida yashab, erkin, mustaqil shaxsdir. O'yinning kommunikativ funktsiyasi. O'yin - bu kommunikativ faoliyat, garchi faqat o'yin qoidalariga ko'ra aniq bo'lsa ham. U bolani murakkab insoniy munosabatlarning haqiqiy konteksti bilan tanishtiradi. Bolalarga mutlaqo umumiy orzu, birgalikda bo'lish istagi, jamoaviy tajriba tajribasi kerak. Har qanday o'yin jamiyati (qisqa muddatli va uzoq muddatli) bu juda ko'p sonli kommunikativ aloqalarga ega bo'lgan har bir o'yinchiga uyushgan va kommunikativ tamoyil sifatida munosabatda bo'lgan jamoa. O'yinda bolalar tezda birlashadi va har qanday ishtirokchi boshqa o'yinchilarda to'plangan tajribani birlashtiradi.
Jamoa (guruh, guruh) o'yiniga kirib, bola sheriklar oldida bir qator axloqiy majburiyatlarni oladi. Ushbu majburiyatlarning ba'zilari uning qoidalarida keltirilgan, ba'zilari esa tashqarida. Bolalarning kommunikativ kommunikatsiyasi pedagogikaning eng muhim muammosidir. Ammo bu aloqa o'ziga xos xulq-atvor normalarini o'z ichiga oladi: jamoada ishlash va mustaqillik, manfaatlar va shaxsiy imtiyozlar jamoasi, o'zaro tushunish va qaror qabul qilish qobiliyati, imtiyozlar va hissiy aloqa. Birgalikda harakat qilish, tengdoshlar orasida bo'lish istagi bunday jamiyatni yaratadi. Agar o'yin odamlar (Kogon) o'rtasidagi munosabatlarning shakli bo'lsa, ayniqsa bolalar, u holda o'zaro munosabatlar, o'zaro tushunish, o'zaro tushunish aloqalaridan tashqarida bolalar o'rtasida hech qanday o'yin bo'lishi mumkin emas. O'yin - bu o'zaro ongning g'alabasi. Bolalar, o'spirinlar va yoshlarning ko'plab o'yinlari birinchi navbatda jamoaviy tabiati bilan ajralib turadi. Kamroq bo'lsa-da, ular bitta harakat bo'lib, shuning uchun avloddan-avlodga, jamoaviy ijtimoiy tajriba, urf-odatlar, qadriyatlar va ideallar. O'yinning kommunikativ aloqalari - dam olish madaniyat tomonidan insoniylashtiriladi va talaffuz qilinadi. Shunday qilib, o'yin - hordiq jamiyatning taniqli boshlanishini - aloqa lahjasini aks ettiradi, u ijtimoiy aloqalarning genetik shakllari, uyg'unlik, umumiylik, aloqa sharoitlaridan tashqarida. O'yinda tug'ilgan aloqa - bo'sh vaqt turli madaniyat aktlarining shakllanishini, rivojlanishini belgilaydi.
O'yinlar bolada shakllanadi va katta yoshlilarda joziba, o'z-o'zidan, xushmuomalalik kabi jozibali ijtimoiy xususiyatlarni saqlab qoladi. Bolalarning o'yin faoliyatida o'yinchilar o'rtasida rivojlanib boradigan mutlaqo haqiqiy ijtimoiy munosabatlar mavjud. O'yinning diagnostik funktsiyasi. Diagnostika - diagnostika jarayonini tan olish qobiliyati. Tashxis bu nafaqat kasallikning mohiyati va xususiyatlarini, balki bolaning xatti-harakatlarida va shu bilan birga normal xatti-harakatlardagi og'ishdir. O'yin oldindan aytib bo'lmaydigan xususiyatga ega, bu insonning har qanday boshqa harakatlariga qaraganda ko'proq diagnostikdir, birinchi navbatda, odam o'zini maksimal darajada namoyon etadigan (jismoniy kuch, aql, ijodkorlik) o'yinda o'zini tutadi. Ikkinchidan, o'yinning o'zi maxsus "ifoda maydoni". O'yin diagnostikdir va shuning uchun bu "proksimal rivojlanish zonasi". O'yin faoliyati voqelikni o'zboshimchalik bilan, umumlashtirilgan tarzda takrorlash va tabiatdan tashqari utilitar xususiyatga ega bo'lganligi sababli, u istalgan narsani qondirish tufayli bolani o'ziga jalb qiladi va tashqi harakatlar tomonidan taqiqlanmaydi. O'yinda bolaning o'zi kuchini, erkin harakatlardagi qobiliyatini, o'zini ifoda etish va o'zini ishontirishni tekshiradi. Buning uchun u o'zini bilishi kerak. O'yin uni o'zini o'zi bilishga undaydi va shu bilan birga ichki faoliyat uchun sharoit yaratadi. "O'zingizni biling" intriga asosida qurilgan juda ko'p o'yinlar.
"O'zingizni sinab ko'ring." O'qituvchilar va o'qituvchilar uchun o'yin bolalarni tashxislash uchun qonuniy va eng qulay usuldir, chunki o'yin ularning izlanishlari va eksperimental harakatlarining shaklidir. O'yinning terapevtik funktsiyasi. Kasal bolalar va sog'lig'ida klinik bo'lmagan og'ishlar bo'lgan bolalarga nisbatan terapiya vositasi sifatida o'yin alohida o'rin tutadi. O'yin bilan muomala qilish terapevtik pedagogikaning jiddiy istiqbolidir, chunki o'yin bolaning xatti-harakatlarida, boshqalar bilan muloqotda, o'rganishda uchraydigan turli qiyinchiliklarni engish uchun ishlatilishi mumkin va kerak. Bolalarning o'zlari o'yinga psixoterapevtik vosita sifatida murojaat qilishadi. Masalan, o'quvchilar, choy damlovchilar, dahshatli voqealar tarjimonlar, boshqa tomondan, o'yin terapiyasining kuchli vositasi. O'yin ilgari harakat qilgan bolaning a'zolarini rag'batlantiradi va shu bilan uning kuchlari muvozanatini tiklaydi. Tabiat odamga o'ynash, hayotiy organlar va funktsiyalarni rivojlantirish uchun bolaligining uzoq vaqtini bergan. Hozirgi kunda o'yin psixoterapevtik mashg'ulotlari maxsus ishlab chiqilgan, o'yinlarni muvozanatlashtiradigan va raggerlarni ishlab chiqilgan. Kasal bolalar uchun "qo'shiq kuylash", hamma narsani qila oladigan qo'g'irchoqlar, ko'plab sog'liq muammolarini tiklaydigan o'yinchoqlar ishlab chiqilgan. Tuzatish funktsiyasi o'yin terapiyasi funktsiyasi bilan chambarchas bog'liq.
O'yinda tuzatish funktsiyasi.O'yinning eng muhim funktsiyalari orasida uning psixo-tuzatish funktsiyasi mavjud. Psixologik tuzatish - bu shaxsning shaxsiyat ko'rsatkichlarining moslashuvchan tarkibiga ijobiy o'zgarishlar, qo'shimchalar kiritilishi. Psixologlar birinchi bo'lib o'yinni bolaning ruhiy jarayonlari va axloqiy fazilatlarining to'g'ri rivojlanishini anglab etish, bolaning potentsial imkoniyatlarini ochish, ochish vositasi sifatida ko'rdilar. Ular birinchi bo'lib o'yinni bolani bilish usuli va aqliy rivojlanishni to'g'rilash usuli sifatida tan olishgan (L.S. Vygotskiy, S.L. Rubenshtein, A.I. Zaxarov). O'yinning asosiy ma'nosi to'laqonli ijtimoiy faoliyatga tayyorgarlik ko'rish bo'lganligi sababli, bu vazifa bolani ushbu faoliyatga jalb qilish, zarur ijtimoiy qobiliyat, ko'nikma yoki noto'g'ri shakllangan aqliy xususiyat va fazilatlarga ega bo'lmagan qiyinchiliklarni engib o'tish orqali ijtimoiy hayotni modellashtirish orqali hal etiladi. O'yin olingan qobiliyatlarni vaziyatga mos kelmaydigan qilib belgilaydi. Biror kishidan ijtimoiy yo'naltirilgan hayotiy faoliyatga o'tish bolalar munosabatlari ushbu faoliyatning o'zi jarayonida yuzaga keladi va shu munosabat bilan bitta bola sherikni ehtiyoj ob'ekti sifatida ko'rishni boshlaganda paydo bo'ladi. O'yindagi tuzatish jarayoni tabiiy ravishda yuzaga keladi, agar o'yinning har bir ishtirokchisi nafaqat o'z rolini, balki uning sheriklarini ham yaxshi bilsa, agar bu jarayon va maqsad bolalarni birlashtirsa, kelishilgan harakatlar uchun sharoit yaratsa.
Tuzatish mexanizmining o'zi amalda zarurdir, chunki, afsuski, bolalarning katta qismi aloqada nomuvofiqlikni keltirib chiqaradigan, guruh ichidagi munosabatlarni va guruhdagi muhim shakllarni buzadigan adolatsizlik, jahldorlik, yakkalanish, tajovuzkorlik va boshqa salbiy ko'rinishlarga ega.
Bola to‘rt yoshga o‘tganda syujetli-rolli o‘yinlar ancha rivojlana boshlaydi. O‘yinlar mavzui har xil bo‘lib, boyib boradi. Bu yoshdagi bolalar o‘z o‘yinlarida oila, MTMni, avtobusda, tramvayda kelayotgan qishini aks ettiradilar.
Tevarak-artofni kuzatish natijasida tasavvurlari kenayadi, bu ularning o‘yin mazmuniga ta`sir etadi: bayramlar, magazin, transportning har xil turlarini aks ettira boshlaydilar. Ammo bu yoshda ular hayotdagi voqealar o‘rtasidagi bog’liqliklarni hali tushunib etolmaydilar.
Bola besh yoshga qadam qo‘yganda undagi kuzatuvchanlik taffaquri rivojlanganligi, bilim doirasi kengayganligi sababli o‘yin mazmuni ham murakkablashib boradi. Xayolni rivojlanib borishi orqasida ertak va hikoyalar mazmuni bo‘yicha murakkab bo‘lmagan o‘yinlarni o‘ynshadi.
O‘yin mazmuni bilan bir qatorla bolalarda hislar ham rivojlanib boradi. Kundalik hayotga nisbatan bolalarda hissiyot yuqori bo‘ladi. O‘yin birinchidan, xursandchilik bilan hamoxang kechadi. Ikkinchidan, bolalar kattalarning hislarini o‘z o‘yinlarida aks ettiradilar.
Katta maktabgacha yoshdagi bolalarda ijodiy o‘yin juda ham yaxshi rivojlanadi. Bu o‘yinlarda bolalar o‘zlari eshitgan, ko‘rgan voqealar, hikoyalar, kitoblar va boshqa manbalardan olgan bilim, malakalarini, his-xayajonlarini to‘la qo‘llay boshlaydilar. Bu yoshdagi bolalar o‘yinlarida berilgan ta`lim-tarbiyaning natijasi yaqqol ko‘rinib, sezilib turadi.
Bolalar kim bilan o‘ynashi to‘g’risida va o‘yinning qanday borishi to‘g’risida o‘zaro kelishib oladilar. O‘yinlar uzoqroq davom etadigan bo‘lib boradi. Bitta o‘yinni uzoq vaqt, hatto bir necha kun o‘ynash mumkin, bunda har gal o‘yinga yangililik kiritib boriladi.
Uzoq davom etadigan o‘yinlar maktabgacha yoshdagi bolalar o‘yinlarining yuqori bosqichi hisoblanadi.
Katta maktabgacha yoshdagi bolalar o‘yinlariga to‘g’ri rahbarlik qilib borilsa, ularning mustahkam jamoasi yuzaga kelib, u o‘z an`anasiga, o‘z qoidasiga ega bo‘ladi. Bolalarda birgalikda ijod qiilish qobiliyati rivojlanadi, ular o‘rtoqlarining fikri bilan kelishadigan, fikriga quloq soladigan bo‘lib boradi.
Bolalar jamoasining shakllanishi uzoq vaqtni talab etadigan murakkab ish. Bolalar o‘rtasida murakkab munosabatlar yuzaga kela boshlaydi.
Har bir bolaning o‘ziga xos xususiyati yaqqol namoyon bo‘lib boradi. Bunda bolalar faol tashqilotchi, o‘ziga ishonadigan va aksincha, tortinchoq, indamaslarga bo‘linadi.
Faol bolalar har doim o‘yinni o‘z xoxishiga qarab tanlaydi, qiziqarliroq rolni talab etadi. Ular ba`zan o‘yinni buzishadi, o‘rtoqlarini xafa qilishadi, ammo tarbiyachining ta`siriga tez berilishadi. Ularini ijobiy xususiyatlari, sog’lom qiziqishlari bo‘ladi, tarbiyachi mana shular asosida ularning ongi va hissiga ta`sir etadi.
O‘yin mavzusi o‘zgarishi bilan o‘yinda qatnashuvchilarning ham o‘zaro munosabatlari o‘zgarib boradi. Kichkina bolalarning har biri o‘z xolicha o‘ynasa, keyinchalik 2-3 qishi bo‘lib o‘ynay boshlaydi, o‘rta maktabgacha yoshga kelganda o‘ynovchilar soni ko‘payib, o‘rtoqlik munosabatlari tarkib topa boshlaydi, bunday munosabatlar o‘yinga mavzu mazmun tanlashda, rollar va o‘yinchoqlarni taqsimlashda yuzaga keladi.
O‘yinning tuzilishi va mazmuni rivojlanib borishi bilan o‘yinchoqning roli va unga talab ham o‘zgarib boradi. Kichkina bolalar o‘yinini ko‘pincha o‘yinchoq belgilaydi. Bitta o‘yinchoq bir nechta vazifani bajarishi mumkin. O‘rta va katta maktabgacha yoshdagi bolalarda o‘yin to‘g’risidagi fikr avval tug’iladi. Keyin o‘ynay boshlaydi. O‘yinchoq o‘yin mazmuniga qarab tanlanadi.
Xulosa
Bolaning har tomonlama rivojlanishi sifatida o'yinning ahamiyatiga qaramay, o'yin o'quv faoliyati bilan chetlashtirilmoqda. Ko'pincha ota-onalar farzandlarini bilim olishga tayyorlashga bag'ishlaydilar.
Shuning uchun bolaning maktabgacha yoshdagi shaxsini shakllantirishning eng yaxshi va tasdiqlangan vositasi - bu bolaning o'zi faol faoliyati. O'yin bu borada bir qator afzalliklarga ega. Bu bolalar hayotida muhim nazorat vositasi bo'lib, u bolalikdagi o'z -o'zidan paydo bo'lish, ijobiy his -tuyg'ular va harakatlarning namoyon bo'lishi uchun katta imkoniyat yaratadi. Rolli va qurilish o'yinlarining tabiati bolalarda yaxshi va mazmunli munosabatlarni tarbiyalashga yordam beradi. Turli qoidalarni o'rganish bolalar o'rtasidagi munosabatlarni tartibga solishga yordam beradi.
Bolaga faollik kerak, bu uning hayotiyligini oshirishga, uning manfaatlarini, ijtimoiy ehtiyojlarini qondirishga yordam beradi. O'yin katta tarbiyaviy ahamiyatga ega, u kundalik hayot kuzatuvlari bilan sinfda o'rganish bilan chambarchas bog'liq. Ijodiy o'yinlarda bolaning aqliy qobiliyatlarini, uning tasavvurini, diqqatini, xotirasini safarbar qiladigan bilimlarni o'zlashtirishning muhim va murakkab jarayoni sodir bo'ladi.
Kattalar ishiga, jamoat hayotiga, sovet xalqining qahramonlik ishlariga qiziqishning rivojlanishi bilan bolalarda kelajak kasbining birinchi orzusi, sevimli qahramonlariga taqlid qilish istagi paydo bo'ladi. Bularning barchasi o'yinni maktabgacha bolalik davrida shakllana boshlagan bolaning shaxsiyat yo'nalishini yaratishning muhim vositasiga aylantiradi.
O'yinlarni shartli ravishda ikkita asosiy guruhga bo'lish mumkin: rolli va qoidali o'yinlar.
Rolli o'yinlar - bu kundalik mavzulardagi o'yinlar, tetralizatsiyalangan o'yinlar, o'yinlar - o'yin-kulgi, o'yin-kulgi.
Qoidalari bo'lgan o'yinlarga didaktik o'yinlar va ochiq o'yinlar kiradi.