Ilmiy-texnika taraqqiyotining asosiy yo'nalishlari Texnosfera

Biomexatronika -mexatronika va biologiya fanlarini (biokimyo, biofizika va boshqa biofanlar) birlashtirgan istiqbolli yo'nalish;uning o'zaro bog'liq rivojlanishi biosferaning omon qolishi manfaatlarining sun'iy birlashishiga va Yerning biomexatronik qobig'i - noosfera - sfera fazosida geosferaning mineral resurslari asosida texnosferaning rivojlanishiga olib kelishi mumkin. Akademik V.I. asarlarida bashorat qilingan aql-zakovat. Vernadskiy.
mexatronik qurilma -bu qurilma, uning dizayni tashqi muhit bilan o'zaro ta'sir qilish funktsiyalarini bajaradigan kamida uchta komponentni birlashtiradi: sezuvchi elementlar; axborotni qayta ishlash va boshqarish vositalari; ijro etuvchi organlar.
Mexatronika texnologiyasiga yangi materiallar va kompozitlar texnologiyalari, mikroelektronika, fotonika, mikrobionika, lazer va boshqa texnologiyalar kiradi.
Ilmiy ko'p talab qilinadigan mahsulotlar beshinchi va undan yuqori texnologik rejimlarning mahsulotlari hisoblanadi (1.1-rasmga qarang). Beshinchi tartibning o‘zagini elektronika, hisoblash texnikasi, optik tolali texnika, dasturiy ta’minot, telekommunikatsiya, robototexnika, gaz ishlab chiqarish va qayta ishlash, axborot xizmatlari tashkil etadi.
Hozirgi vaqtda dunyoda oltinchi texnologik rejimning sanoat rivojlanishi ham amalga oshirilmoqda, uning yadrosi nanoelektronika, genetik injeneriya, multimedia interaktiv axborot-kommunikatsiya tizimlari, yuqori haroratli o'ta o'tkazuvchanlik, kosmik texnologiyalar, nozik kimyo, kompyuter modellashtirish va boshqalarni o'z ichiga oladi. dizayn va boshqalar.
1980-yillar oxirida avtomobilsozlik, aviatsiya, kimyo va neft-kimyo sanoati, yarimoʻtkazgich materiallari, rangli metallurgiyaning jadal rivojlanishi bilan tavsiflangan toʻrtinchi TUdan beshinchi TUga oʻzgarish yuz berdi. elektronika bilan belgilanadi (axborot texnologiyalari, telekommunikatsiyalar, biotexnologiyalar va boshqa ba'zi fanni talab qiladigan sohalardagi asosiy innovatsiyalar).
Sanoati rivojlangan mamlakatlarda ijtimoiy ishlab chiqarish tarkibi va dinamikasida sezilarli o'zgarishlar ro'y berdi.
AQSH Milliy fan jamgʻarmasi maʼlumotlariga koʻra, 68 ta davlatda beshinchi TUning dastlabki shakllanishi (1980-1997) davrida qiyosiy narxlarda inflyatsiyani hisobga olgan holda yuqori texnologiyali mahsulotlar ishlab chiqarish (pul koʻrinishida) oʻsdi. 6,2 foizga yaqin, boshqa mahsulotlar ishlab chiqarish esa yiliga atigi 2,7 foizga oshgan. Shu bilan birga, yuqori texnologiyali mahsulotlar ishlab chiqarishning ushbu davr oxiriga (1994-1997) 11% gacha va undan ko'proq tezlashishi kuzatildi. Bu boshqa ishlab chiqarish tarmoqlaridagi ishlab chiqarish o'sish sur'atlaridan to'rt baravar ko'proq edi.
Ushbu o'sish sanoat ishlab chiqarishi tarkibida siljishlarga olib keldi: eng yuqori texnologiyali to'rtta sanoatning jahon mahsulot ishlab chiqarish hajmidagi ulushi 1980 yildagi 7,1% dan 1997 yilda 11,9% gacha ko'tarildi.
Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti) mutaxassislari bilim intensivligining qabul qilingan mezonlariga asoslanib (masalan, qoʻshilgan qiymat yoki sanoat taʼminoti bilan bogʻliq ilmiy-tadqiqot xarajatlari), birinchi navbatda, bilim talab qiladigan tarmoqlar sifatida quyidagilarni oʻz ichiga oladi:

• 
  aerokosmik sanoati;
  
• 
  ofis va kompyuter texnikasini ishlab chiqarish;
  
• 
  aloqa sanoati;
  
• 
  farmatsevtika va tibbiyot sanoati.
  

1997 yilda Yaponiyada sanoat ishlab chiqarishining 15,7%, AQSHda 14,7%, Buyuk Britaniyada 11,7%, Fransiya va Germaniyada 8,3% fan talab qiladigan ishlab chiqarish hissasiga toʻgʻri keldi.
Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlari, xususan, Xitoy, Janubiy Koreya va Singapur tomonidan keskin yutuq bo'ldi. Shunday qilib, xuddi shu davrda Xitoy sanoatida ilm-fanni talab qiluvchi ishlab chiqarishning ulushi 1980 yildagi 7 foizdan 1997 yilda 14,8 foizga oshdi va Janubiy Koreya Yaponiya sanoati darajasiga yetdi.
Qo'shma Shtatlar fanni ko'p talab qiladigan mahsulotlar ishlab chiqarish bo'yicha yetakchi davlat bo'lib qolmoqda. 1997 yilda ular dunyodagi yuqori texnologiyali ishlab chiqarishning qariyb 32% ni tashkil etdi.
Germaniya kompaniyalarining ulushi 1980 yildagi 8% dan kamaydi 1997 yilda 6% gacha; Buyuk Britaniya - 7 dan 4,4% gacha; Frantsiya - 4,5% dan 3% gacha, Italiyada esa xuddi shu davrda 2,5% dan 1% dan kam tushdi. Bu mamlakatlarda fanni ko'p talab qiluvchi mahsulotlar ulushining bunday kamayishi Osiyo mamlakatlarida fanni ko'p talab qiluvchi mahsulotlar ishlab chiqarish hajmining o'sishi bilan bog'liq edi.
Xitoy o'z ulushini 1980 yildagi 1,8% dan 1997 yilda 7,2% gacha oshirdi va bu ko'rsatkich bo'yicha har bir G'arbiy Evropa davlatini ortda qoldirdi. Janubiy Koreyaning ulushi xuddi shu davrda 1% dan 3,7% gacha ko'tarildi. Ehtimol, yaqin kelajakda Hindiston kompaniyalari dasturiy mahsulotlarni ishlab chiqishda (shu jumladan autsorsing orqali) sezilarli muvaffaqiyatlarga erishgan ushbu mamlakatlarga qo'shilishi mumkin.
Bu ma’lumotlar so‘nggi yigirma yillikda jahon iqtisodiyotida yangi ilmiy bilimlar ta’sirida kechayotgan chuqur jarayonlardan dalolat beradi. Ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatish sohalarida mikroelektronika va kompyuter texnikasi, informatika, materialshunoslik, genetik injeneriya va boshqa jadal rivojlanayotgan ilmiy fanlarning eng so'nggi yutuqlaridan foydalangan holda beshinchi darajali texnologiyalar juda tez tarqalmoqda.
Biroq, bu to'rtinchi tartibdagi odatiy texnologiyalar yaqin kelajakda almashtiriladi degani emas. Beshinchi darajali texnologiyalarni qo'llash va allaqachon mavjud bo'shliqlarni kengaytirishga yordam beradigan eski va yangi texnologiyalarning yangi kombinatsiyalariga asoslangan bozor bo'shliqlarini yaratishning ikkita parallel jarayonini tan olish kerak.
Shu bilan birga, yangi texnologiyalar ishlab chiqarishning an'anaviy omillari - mehnat va kapitaldan foydalanish samaradorligini oshirishni rag'batlantiradi va shu bilan iqtisodiy o'sishni tezlashtirishning ko'p omilli samarasini yaratadi.
Milliy texnologik rivojlanish ustuvorliklarini tanlash teng darajada siyosiy, iqtisodiy va ilmiy vazifadir. Jamiyatning turli vakillarining (davlat amaldorlari, harbiylar, sanoatchilar, olimlar) bu muammoni hal qilishdan katta qiziqishlari tufayli, oxir-oqibat cheklangan byudjet resurslarini taqsimlashda murosaga erishiladi. Shu bilan birga, turli mamlakatlardagi siyosiy va iqtisodiy vaziyatga qarab, rivojlanish ustuvorliklari turlicha joylashtiriladi.
Masalan, 1998 yilda AQSH davlat byudjetining 54,1 foizini mudofaa maqsadlarida ilmiy-tadqiqot ishlariga, Buyuk Britaniya 37,7, Fransiya 27,7, Yaponiya, Germaniya, Italiya va Kanada 10 foizdan kamrogʻini ajratgan.
Ilmiy-tadqiqot ishlariga sarflangan mablagʻlar boʻyicha ikkinchi oʻrin sogʻliqni saqlash sohasiga toʻgʻri keldi: AQShda – 19,3%, Buyuk Britaniyada – taxminan 15%, Kanadada – 9,5%, Italiyada – 8,5%, Fransiyada – 5,3%, Germaniyada – 3,4%. Qo'shma Shtatlar sanoat ilmiy-tadqiqot ishlariga atigi 0,5%, Kanada - 13,3%, Germaniya - 12,8%, Italiya - 9,5%, Yaponiya - 6,6% yubordi.
Yaponiya energetika sohasidagi ilmiy-tadqiqot ishlarini byudjetdan moliyalashtirish bo'yicha yetakchi bo'ldi (20,2%) energiya eksportiga katta bog'liqlik. Kosmosni tadqiq qilish va tadqiq qilish sohasida birinchi o'rinlarni AQSh va Frantsiya egalladi (mos ravishda 11,1% va 11,0%).
So'nggi yillarda turli mamlakatlarda ilmiy-texnikaviy siyosatning ustuvor yo'nalishlari quyidagicha tartibga solingan [Anshin V.M., Dagaev A.A.].
AQSHDA2001 yildan boshlab fan-texnika taraqqiyotining asosiy yo‘nalishlari quyidagilardan iborat:

1. 
   nanotexnologiyalar sohasidagi milliy tashabbus, barcha jismoniy jarayonlarning asoslarini misli ko'rilmagan tushunish va ularni nazorat qilish uchun yo'l ochib beradi;
   
2. 
   Axborot texnologiyalari sohasida ilmiy-tadqiqot ishlari;
   
3. 
   energiya tashabbuslari (beshta tashabbus);
   
4. 
   ekotizim muammolariga integratsiyalashgan ilmiy yondashuvlar;
   
5. 
   AQShning iqlim va boshqa global o'zgarishlar bo'yicha tadqiqot dasturi;
   
6. 
   vazirliklararo ta'lim tadqiqoti tashabbusi;
   
7. 
   21-asr tahdidlaridan himoya qilish;
   
8. 
   yuqumli kasalliklardan himoya qilish;
   
9. 
   aviatsiya xavfsizligi, aerokosmik tizimning samaradorligi va uning atrof-muhitga ta'siri;
   
10. 
    o'simlik genomi.
    

2002 yilda AQSh byudjeti ilmiy-tadqiqot ishlari uchun pulni quyidagi taqsimlashni rejalashtirgan (federal xarajatlarning foizi sifatida):
mudofaa 54,
sog'liqni saqlash, gumanitar fanlar 24,
kosmik tadqiqotlar (KA8A) 8;
asosiy tadqiqotlar (N8?) 3;
boshqalar 6.
Ustuvor yo‘nalishlarni tanlashda davlat organlaridan tashqari davlat hokimiyati organlari, universitetlar, notijorat tashkilotlari va xususiy sektor tahlil markazlari ishtirok etdi.
So'nggi yarim asrda innovatsiyalar davlat iqtisodiyotiga katta hissa qo'shdi. Masalan, 1995 yildan boshlab ijtimoiy mehnat unumdorligining 80 foizga oshishi asosan yangi axborot texnologiyalarining keng tarqalishi hisobiga amalga oshirilmoqda.
Shuning uchun AQShda ilmiy-tadqiqot ishlarini rivojlantirishga katta e'tibor berilmoqda. Davlat va xususiy sektorning ilmiy-tadqiqot ishlariga jami xarajatlari Buyuk Britaniya, Germaniya, Fransiya, Italiya, Kanada va Yaponiyaning birgalikdagi xarajatlaridan oshadi. 2003 yilda AQSh Davlat byudjeti ilmiy-tadqiqot ishlariga 111,756 million dollar ajratdi, bu avvalgisiga nisbatan 8 foizga ko'pdir.