Ilmiy UsluB Guruh:MT/1903 Iskhakova Fozila Dars rejasi Uslub – so`zlovchi va yozuvchining ifodalanayotgan fikrga, voqea, hodisaga shaxsiy munosabatidir. Fan,texnika va ishlab chiqarish tili -ilmiy uslubdir. - Daliliy munosabatlar asosida chiqarilgan ilmiy xulosalarga asoslanuvchi, har bir fan sohasining o`ziga xos atamalariga tayanuvchi, fikrni aniq va mantiqiy izchil bayon qiluvchi uslub ilmiy uslubdir.
- Ilmiy uslubdan tabiat va ijtimoiy hayotdagi barcha narsa hamda hodisalar to‘g‘risida aniq, asoslangan, izchil ma’lumot berishda qo‘llanilinadi.
Ilmiy uslubda tabiat va ijtimoiy hayotdagi hodisalar Aniq tariflanadi, tushuntiriladi. Bu uslub ozining alohida maxsus vazifasiga ega ekanligi bilan ajralib turadi. Ilmiy uslub ilmiy terminologiya bilan bogliq. Odatda, terminlar ilmiy uslubning leksikasini tashkil qiladi. Lekin ilmiy asarlar tili faqat terminlardangina tashkil topmay, unda abstrakt leksika va kop manolilik xususiyatiga ega bolgan umumxalq sozlari ham keng qollaniladi. Ilmiy uslubda tabiat va ijtimoiy hayotdagi hodisalar Aniq tariflanadi, tushuntiriladi. Bu uslub ozining alohida maxsus vazifasiga ega ekanligi bilan ajralib turadi. Ilmiy uslub ilmiy terminologiya bilan bogliq. Odatda, terminlar ilmiy uslubning leksikasini tashkil qiladi. Lekin ilmiy asarlar tili faqat terminlardangina tashkil topmay, unda abstrakt leksika va kop manolilik xususiyatiga ega bolgan umumxalq sozlari ham keng qollaniladi. Ilmiy uslubda yana fanning turli sohalariga oid simvol va belgilar, raqamlar ham ishlatiladi. Ozbek ilmiy uslubida obrazli nomlarning roli juda kattadir. Masalan: oq tuproq, qora tuproq, qizil tuproq, shortuproq; muzlik kamari, muzlik darvozasi, muz tili, kulcha muz; marjon qirgoq, panjarasimon qIrgoq; oy otovi, serostona daryo, patsimon bulutlar kabi terminlar ham aslida obrazli ifodalardan kelib chiqqan. - Ilmiy uslubda yana fanning turli sohalariga oid simvol va belgilar, raqamlar ham ishlatiladi. Ozbek ilmiy uslubida obrazli nomlarning roli juda kattadir. Masalan: oq tuproq, qora tuproq, qizil tuproq, shortuproq; muzlik kamari, muzlik darvozasi, muz tili, kulcha muz; marjon qirgoq, panjarasimon qIrgoq; oy otovi, serostona daryo, patsimon bulutlar kabi terminlar ham aslida obrazli ifodalardan kelib chiqqan.
- Albatta, ilmiy uslubdagi obrazlilik bilan badiiy adabiyotdagi obrazlilik farqlanadi. Ilmiy uslubda obrazli nomlar faqat nominativ atash funksiyasini, badiiy adabiyotda esa estetik tasir korsatish vazifasini bajaradi. Obrazlilik katigoriyasi agar ilmiy uslubda «songan, nursiz»holda korinsa, badiiy adabiyotda esa «jonli» tarzda namoyon boladi. Masalan, uchar yulduz, somon yoli astronom uchun, avvalo, termin vazifasini otaydi, yozuvchi uchun esa bu soz birikmalari oxshatish yoki obrazli ifoda manbai bolishi mumkin.
Ilmiy uslub materiallari turlari. - Odatda ilmiy uslubga mansub materiallar o‘z mazmuniga ko‘ra 2 turga bo‘linadi: 1.Ilmiy tadqiqotlar. 2.Ilmiy-ommabop asarlar. Ilmiy tadqiqotlar Biron-bir fan sohasidagi izlanishlarni qamraydi, uzoq yillar olib borilgan ijodiy mehnat samarasini ko‘rsatdi. Masalan: Oybekning «Abdulla Qodiriyning ijodiy yo‘li», I.Sultonning «Navoiyning qalb daftari», H.Yoqubovning «Adibning mahorati» kabi asarlar xudi shunday tadqiqotlardir. Ilmiy ommabop asarlar hamma uchun tushunilishi qiyin bo‘lgan masalalarni sharhlaydi. Bunday asarlarda iloji boricha murakkab atamalar qo‘llanmaydi. Bu uslubda ham shevachilikka yo‘l qo‘yilmaydi. Oʻrta Osiyoda Abu Nasr Forobiy ("Ilmlarning kelib chiqishi va tasnifi"), Abu Rayhon Beruniy ("Mineralogiya"), Abu Ali ibn Sino ("Donishnoma", "Tib qonunlari"), adabiyotshunos Olim Sharafiddinov ("Navoiy hayoti va ijo-di") asarlari I.o.a.ning ayni namunalari boʻla oladi
E’tiboringiz uchun rahmat !!!
Do'stlaringiz bilan baham: |
