Илова физик – кимёвий катталиклар ва халқаро система (СИ) бирликлари

3-Suwret. Gidrotazalaw katalizatorlarin regeneraciya sxemasi

1-pech; 2-reaktor; 3-atmosferag`a taslawshi kanalizaciya

Regeneratsiya processi 55-550⁰S, 0,3MPa basımda alıp barilip, regeneratsiya ushın suw pa’ri zavod sistemasınan alınadı. Suw pa’ri hám hawa 1 pechde isitilip 2 reaktorg’a beriledi. Reaktorda temperatura 550⁰C den aspawı kerek. Kokstin’ janıwı nátiyjesinde payda bolg’an SO² hám suw puw'i 3 truba arqalı atmosferag’a taslanadı. Regeneratsiya 100-120C dawam etedi.

5-ameliy jumis
Katalizator qatlaminda basım jog’aliwinin’ esabi
Katalizatordi óndiris tiykarınan tómendegi basqıshlardan dúziledi.
1. Katalizator (qattı, material ) isletiletug’ın shiyki o’nim hám sońg’ı -tayın jag’daydag’ı ónimdi-katalizator quramında qalıwı múmkin bolg’an qosımsha zatlardı shıg’arıp taslaw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Bunday baslang’ısh qattı zatlar bolıp Al₂O₃ ti alıw múmkin, onı Al(OH)₃ gel eritpesinen ajıratıp alınadı. Oksid hám metall katalizatorlar alıw ushın olardıń ushiwshan’ duzlarınan yamasa kislotalı eritpelerinen (nitratlar, karbonatlar, atsetatlar, xromatlar hám basqa ) paydalanıladı.
2. Ajıratılg’an birikpeler óz halinda katalizator bolıp qalıwı múmkin. Baslang’ısh materialdan termik jol menen yamasa siltilew menen hám basqa usıllar menen kereksiz zatlardan (qosımshalardan ) azat etiw múmkin. Bul tek g’ana katalizatordin’ jeke kolemlik fazasinin’ qáliplesiwine sebep boladı. Cr, AI, Zn duzların bólekleniwden qıyın qaytarılatug’in oksidler payda boladı, kerisinshe Co, Ni, Fe hám basqa metall duzların ıssı (termik) qayta islengende tez hám ańsat qaytarılatug’in oksidler payda boladı.
3. Katalizatordin` quramının’ ózgeriwi, reagentlardin’ reaktsiya sharayatında bir-birin tásiri astında baradı.
Katalizatordi gruppalaw, onı óndirisdegi tayarlaw usılına hám ximiyalıq qásiyetlerine (tábiyatına) qaray pariqlanadi. Sog’an qaray katalizator tayarlaw shártli túrde tómendegishe bólinedi. Jayiwshilardada sho'ktiriw (juttiriw), komponentlerdi mexanik jol menen aralastırıw, eritiw menen skeletli, tábiyiy, organik, tseolitli hám kolloidli usılları bar.
Tómende katalizator tayarlawdag’ı ulıwma jag’daylardi kórip shig’amiz. Shiyki o’nim: katalizator tayarlaw ushın alıng’an shiyki o’nimdi katalizator tayarlawda isletiw múmkinligin, talaptı qandira alıwı hám mudamı ximiyalıq hám keńislikdegi quramı, zıyanlı qosımshalardı joq ekenligi (kemligi). talap etilgen ólshemdegi bo’lekshelerdin’ sanı, ızg’arlıg’ı, arzanlıg’ı hám kópligi hámde jergilikliligine itibar beriledi.
Katalizatordin’ fazasinin’ quramı onıń gewekler dúzilisin qáliplesiwine tásir etedi. Mısalı : AI²O³ alıwda, onı bayeritdan alıng’anda úlken salıwtirma júzege iye bolsa, bemitdan alıng’anda bolsa, geweklerdiń diametri talay kishi bolıp, salıstirma juzenin’ azayıwına alıp keledi.
Ayırım zıyanlı qosımshalardı katalizator quramında qalıwı (az mug’darda sonda da ) katalizatordin’ aktivligi hám tańlawını (selektivligini) og’ırı kemeytirip jiberedi. Sol sebepli bul zatlardı shiyki o’nimden hár qıylı usıllar menen shıg’arıp jiberiw kerek. Juwıw, termik qayta islew htb. Bul talaplardı shiyki o’nim qoyıwda onın’ bahasi esapqa alınadı. Ádetde, ámeliyatda bul kórsetkish úlken shegara arasında boladı, sebebi katalizatordin’ baxasi, shiyki o’nimge baylanıslı. Mısalı : etilendi oksidleb etilen oksidi alıwda isletiletug’ın gúmis katalizatori altinku’kirtge júdá bayqag’ısh bolsa, yag’nıy ol uwlı zat esaplansa, aromatik uglevodorodlarin oksidlewde isletiletug’ın vanadiyli katalizatorlar ushın ámelde ol (altinku’kirt) hesh tásir etpeydi. Ulıwma katalizator óndiris sanaatında ha’dden tısqarı taza shiyki o’nim isletiw usınıs etilmeydi, sebebi ol og’ırı qımbat hám barlıq jerde de tawilavermeydi, sol sebepli isletiletug’ın shiyki o’nimniń shártli túrde tazalanip, onı múmkin bolg’an dárejedegi spetsifik quramı, áyne ol yamasa bul katalizator tayarlaw ushın záhárlerdi tásiri hám zıyansizlig’i esapqa alınadı.
Qosımshalardıń bolıwı múmkin bolg’an derek bul texnikalıq suw bolıp tabıladı, har bir eritiw, suyultirish hám juwıw processlerinde júdá kóp isletiledi. Sol sebepli katalizator tayarlaniwinin’ tiykarg’ı processlerinde tazalang’an hám hátte distillengen suw isletiledi. Katalizator tayarlawda isletiletug’ın úskenelerdi materialın tańlaw úlken áhmiyetke iye esaplanadı, sebebi bul processlerde ha’r turli kislota hám sıltıler isletiledi, sol sebepli onıń materialı korroziyag’a sabırlılıg’i esapqa alınadı.
Katalizator tayarlawdıń tiykarg’ı processlerine: gidrodinamik, termik (ıssılıq ), diffuziyaliq, mexanik, ximiyalıq túrleri kiredi.
Gidrodinamik processler: tiykarınan suyıqlıqlardı aralastırıw, suspenziyalardi ajıratıw hám aralastırıwlardan ibarat esaplanadi.
Suyıq reagentlardi hám aralıq ónimlerdi aralastırıw ushın nasosdı ha’r tu’rli túrleri tiykarınan, porshenli, oraydan qashiwshi, quyiliwshi hám basqalar isletiledi. Suspenziyalardi ajıratıw ushın sho'ktiriw, filtrlew úskenelerinen paydalanıladı. Aralastırıwda (massa hám pastalardi) ha’r tu’rli konstruktsiyali aralastırg’ishlardan paydalanıladı : párrekli, trubali, gúrekli, ramkalı, láńgerli (yakorli) hám basqalardan.
Íssılıq processlerine: jılıtıw, muzlatiw, puwlatıw, puwdi kondensatsiyalaw (muzlatiw menen suyıq halatqa ótkeriw). Jılıtıw ushın tiykarınan ótkir puw (gluxoy), yag’nıy úskenelerge (rubashkalarg’a beriletug’ın puw) beriletug’ın puw, ıssı suyıqlıqlar, pechdan shıg’ıp atırg’an gazlar hám elektr tokınan paydalanıladı.
Qatti zat gelleri Al²O³ kaolin, alyumosilikat hám basqalar járdeminde (arqalı ) ekstraktsiyalaw, eritiw, kristallash, adsorbtsiyalaw hám qaqlaw sıyaqlı processler, katalizator tayarlawda qollanılatug’ın zat almasıw (diffuziya) processleri esaplanadı. Tiykarınan ámeliyatda pútkil texnologiyalıq sızılma boyınsha ha’r túrli basqıshlarda qaqlaw processinnen paydalanıladı.