Имом ал-Бухорий

Алишер Навоий (1441-1501) ўзбек халқининг буюк мутафаккир шоири давлат арбоби, илм-фан ва маданият ҳомийси. У адабиёт, тарих , фалсафа ва бошқа фанларнинг чуқур билимдони эди. Алишер Навотй давлат ишлари билан банд бўлишига қарамай, жуда кўп қимматли адабий ва тарихий асрлар ёзиб қоллдирган. У ўзбек адабий тилининг асосчисидир.Унинг асрлари кўплаб бошқа тилларга таржима қилинган.Унинг ўзбек тилидаги кўплаб асарлар тўплами 20 жилдни ташкил этади.

Алишер Навоий ўзининг бадиий асарларида комил инсон образларини яратиб, таълим-тарбия тўғрисидаги фикрларини ифодалаган бўлса,таълимий-аҳлоқий асарларида эса комил инсоннинг мазмуни,йўллари,усулларини баён этади. У инсон камолотида илм -фаннинг биринчи ўрнида ақл-идрокнинг аҳамияти, ақлий тарбиянинг моҳиятинни ёритиб беради. Алишер Навоий илмни инсон камолоти учун энг зарур фазилатлардан деб билади. У инсонни, ҳалқни нодонликдан, жаҳолатдан қуткарувчи омил дея таърифлайди. Шунга кўра ўз асарларида кишиларни илм-маърифатли бўлга ундайди. Илм олиш ҳар бир кишининг инсоний бурчи деб ҳисоблайди. Чунки илм эгаллашдан мақсад ҳам ҳалқнинг, ўз мамлакатининг бахт саодатли,фаровон кечириши учун хизмат қилишдан иборатдир деб таъкидлайди. У билим олишда барча фанларни ўрганишни тарғиб этади. Бунда у фозилларни йиғиб, улар орқали илм-фанни тараққий эттиришга эътибор беради..

Алишер Навоий «Ихлосия» деб номланган Мадраса ва унинг қoшида макталар очади. Мадраса ва мактабда таълим олаётган ҳар бир талабадан қаттатиқ интизом ва талабга риоя қилишни талаб этади. Алишер Навоий ўзи барпо этган «Ихлосия» мадрасасида ўз замонасиг етук муддарисларини йиғди ва илм излаган талабалар ана шу мадрасаларда пешволаридан тахсил олдилар. Яхши хулқ асоси-одоб , комил инсонга хос хислатлар ана шунга боғлиқ ҳолда таъриф беришади. Навоий ўзининг бадиий асарлари билан бир қаттаорда татрихий-аҳлоқий асарларида ўзи орзу этган комил инсонга хос ахлоқ деб адолат, саховат, химмат мурувват, вафо, тўғрилик, тушунганлик, ана шу хислатлар таркиб топган инсонда ёмонлик, разиллик бўлмаслиги керак деб ҳисоблайди. Инсоннинг ҳар томонлама етук инсон бўлиб шаклланишида Навоий жисмоний тарбияни ҳам муҳимлигини таъкидлаб ўтади. Уни биз Навоийнинг «Фарход ва Ширин» асаридаги Фарход образида ўз қаҳромонини жисмонан етук яратганидан биламиз. Унинг қаҳрамонлари ҳар қандай қийинчиликни ўз кучлари ва ақли билан барараф этади. У яна бола тарбиясида оила яъни ота -она тарбияси муҳимлигини таъкидлаб ўтади. У тарбия ва таълим ота-она ҳамда yй томонидан олиб борши лозим дейди.

У ўзининг «Ҳамса», «Махбуб ул-қулуб», « Муножот», «Вакфия» ва асарларида таълим тарбия масалаларига эътибор бериш жараёнларини, воситаларини,талабларни кўрсатади, У таълимда илмни асосланганлик,тарихийлик, каби талабларни асос қилиб олади. Ўз даврида мусулмон мактабларини ютуқ ва камчиликларини таҳлил этади. У ўқитувчи: гапирар экан,муаллим ўз шогирдлприни ҳам,ўзи таълим бераётган фанни севган бўлиши зарур дейди. Ўзига ҳам,ўқитувчига ҳам талабчан бўлишни Навоий ўқитувчини жамиятда обрўли ва ҳурматга лойиқ инсон бўлиб,шогирдлар муаллимни ватандек жуда хурмат килишларини,эъзозлашларини уқтиради.