Имом ал-Бухорий

Абу Райхон Берунининг таълим - тарбия ҳақидаги фикрлари

• Абу Райҳон Беруний
• 973-1048
• Қомусий олим.
• Ўз даврининг жаҳондаги биринчи донишманди.

• Абу Райҳон Беруний (973 — 1048) Хоразмнинг қадимий пойтахти Кат шаҳрида дунёга келган, 1005-1017 йилларда фаолият юритган Хоразмшоҳ Маъмун академияси (Байтул ҳикма)да фаолият кырсатган. 1017 йил Маҳмудғазнаий униғазнага олиб кетган. Ватандан ташқарида яшагналиги учун «Берун»-«ташқари» деган лақаб олган.ғазнада вафот этган. 152 та асар ёзган. Асарлари: «Қадимги ҳалқлардан қолган ёдгорликлар», «Масъуд қонуни», «Ҳиндистон», «Геодезия», «Минералогия», «Сайдана» ва бошқалар. Беруний маънавият ва маданият соҳасида қуйидаги фикрларни илгари суради: Қоннинг софлиги; дунёни теистик тушунади: худо дунёни яратиб, унинг ишларига аралашмайди деган диний-фалсафий йыналишга мойил былса-да, дунё яратганлигини тан олса-да, табиатни мустақил деб ҳисоблайди; Ибн Сино билан қилган илмий мунозарада ызига хос атомистик назарияни ҳимоя қилади, геоцентрик ва гелиоцентрик назариялар тенглиги ҳақидаги фаразларни илгари суради, инсон ҳайвондан ыз ақли билан фарқ қилишини таъкидлайди. Ҳалқнинг ранг ва тил фарқлари, урф-одатларидаги тафовут географик муҳитта боғлиқ деб ҳисоблайди; жамият юзага келишида кишиларнинг моддий эҳтиёжига алоҳида эътибор беради; инсон бошқа одамларнинг бахт-саодати ҳақида доим \амxыpлик қилиши, ыйлаши керак, деган қоидани ол\а суради; инсоннинг қадр-қиммати ыз вазифасини аъло даражада бажаришида, деб ҳисоблайди; унинг эътироф этишича, мамлакат равнақи фан тараққиётида, инсоннинг энг катта бахти эса билишдадир. .

Қомусий олим Абу Райхон Муҳаммад ибн Ахмад ал-Беруний X асрнинг иккинчи ярми ва XI асрнинг бошларида, ғоят мураккаб тарихий даврда яшади ва ижод этди. Абу Райхон Беруний 362 йил (милодий 973 йил 4 сентябрь) Хоразмнинг Қиёт шаҳрида дунёга келди. Беруний - берун сўзи "ташқари" деган маънони англатади. Беруний ҳали жуда ёш олим бўлишига қарамай, Қиёт шахрида 994-995 йилларда астрономик кузатишлар ўтказган. Бу кузатишлар учун ўзи астрономик асбоблар ихтиро этган. Маъмун даврида Ўрганчда "Маъмун академияси" номли илмий марказ ташкил этилади ва у ерда мусулмон шарқининг йирик олимлари фаолият кўрсатади. Беруний бир неча йил ноёб металлар ва қимматбаҳо тошлар устида кузатишлар ва тажрибалар олиб боради ва кейинчалик ана шу тадқиқотлар асосида "Минералогия" асасарини яратади. Берунийнинг яна бир муҳим асари мунажжимлик санъатидан бошланғич тушунчалардир. Бу асарда ҳам у бир неча фанлар юзасидан дастлабки тушунча маълумотлар берган.