Impact factor(isi): 539 volume 1, issue 5, 2023 109 february, 2022

IMPACT FACTOR(ISI): 0.539 VOLUME 1, ISSUE 5, 2023 
 
111 
FEBRUARY, 2022
Gap mazmuniga so‘zlovchining hissiy munosabati va boshqa bir qator ma’nolar 
birlashtiriladi
1
. O‘zbek tilida bir sostavli gaplarning shaxsi aniq gap turidan tashqari so‘z-gap 
shaklidagi turi ham mavjud, bu xil shakllangan gaplar his- hayajon ifodalab, undov gap 
sanaladi. Undov gaplar salomlashish, xayrlashish, rag’batlantirish, mamnunlik, taskin, 
ajablanish kabi mazmunlarni ifodalaydi. Masalan: Salomat bo‘ling! Ajoyib insonsiz! Ijobiy 
baho mazmunini ifodalovchi birliklarning ko‘p qismini undov gaplar tashkil qiladi: 
Mustaqilligimiz abadiy bo‘lsin! (Gazetadan) Yo xudo, do‘st – dushman oldida yuzimni yorug‘ 
qil! (O‘.Hoshimov).  
Qiyosiy baho logikasining asosiy prinsipi assimetrlik xususiyatidir. Qiyosiy baho 
logikasida davriylik va individuallik yetakchi faktorlaridan sanaladi. Shunga ko‘ra qiyosiy 
baho o‘zgaruvchan xususiyat kasb etadi
2
. Ma’lumki, tilda bahonig ifodalanishida ega va 
kesimning funksiyasi o‘ziga xos xususiyatga ega. Bu xil birliklarda ega turli so‘z turkumlari 
bilan ifodalanishi bilan birga, ayrim o‘ziga xos tomonlari ham mavjud. Bular quyidagilardan 
iborat:
a) ijobiy baho mazmunini ifodalovchi birliklarda ko‘pincha barakalla, ofarin, ajoyib, 
zur, a’lo darajada: barakalla bolam, ishlarin tahsinga loyiq, ofarin bugun senga a’lo baho 
b) ba’zan tilak shaklidagi bo‘laklar bilan, ya’ni Olloh, Yaratgan egam kabi so‘zlardan 
foydalanib: Olloh sizni va siz kabilarni shaytanat olamidan o‘zi asrasin (T.Malik); Yomon ko‘z, 
yomon hasadlar, ziyon-zahmatlardan O‘zi asrasin;
Umuman olganda, mantiqiy jihatning lisoniy ko‘rinishi lug’aviy birliklarning turli 
vositalari yordamida ko‘chma ma’no etishi, semantik strukturasidagi o‘zgarshilar kontekst, 
pauza, talaffuz asosida amalga oshiriladi. Tilda baho munosabatini tadqiq etishning, 
tinglovchilarga sodda va tushunarli tarzda bayon etishning yangi metod va tavsiyalar asosida 
joriy etilishi ishda o‘z ifodasini topgan. 
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 
1. Нурмонов А. ва бошқалар, Ўзбек тилининг мазмуний синтактикаси. Тошкент, 
1992.
2. Қамбаров Ғ. Баҳо лисоний ва мантиқий категория сифатида. Ўзбек 
тилшунослигининг долзарб масалалари. Андижон, 1995. 
3. Qo‘ng‘urov R. Sub’ektiv baho formalarining semantik va stilistik xususiyatlari. 
Toshkent, 1980.
1
Нурмонов А. ва бошқалар, Ўзбек тилининг мазмуний синтактикаси. Тошкент, 1992 й., 83-бет. 
2
Қамбаров Ғ. Баҳо лисоний ва мантиқий категория сифатида. Ўзбек тилшунослигининг долзарб 
масалалари. Андижон, 1995, 89-бет.