Induktiv bog‘langan elektr zanjirlar

INDUKTIV BOG‘LANGAN ELEKTR ZANJIRLAR
Reja.
1.O‘zaro induktiv bog‘langan zanjirlarni hisoblash
2.Elektrotexnikaning nazariy asoslari

Induktiv bog'langan elementlardan biridagi tok o'zgarsa, boshqa 

elementda o'zaro induksiya EYuKi paydo bo'ladi. O'zaro induksiya
(elektromagnit induksiya qonuni) tufayli paydo bo'ladigan EYuK va 
kuchlanishning absolyut qiymati mos ravishda quyidagilarga teng: 
Bu kattaliklar ishoralarini aniqlash uchun o'zaro bog'langan 
zanjir elementlarining bir xil nomlangan qismalarini topish kerak. 
Bunda quyidagi qoida o'rinlidir: 
ELEKTROTEXNIKANING NAZARIY ASOSLARI 
" Agar qismalarga nisbatan bir xil yo'nalishda o'tadigan tokdan 
har bir elementda hosil bo'ladigan o'zinduksiya va o'zaro induksiya 
magnit oqimlari qo'shilsa, u holda bu qismalar induktiv bog'langan 
ikkita elementning bir xil nomlangan qismalari deyiladi". 
Bu qoida asosida 2.28-rasm, a da keltirilgan g'altaklar qismalari 
belgilangan. 

xil nomlangan qismalar bo'ladi. 

Avvalgi holdan farqli joyi shundaki, 2-g'altakning o'ralish 
yo'nalishi 1-g'altakning o'ralish yo'nalishiga qarama-qarshidir. 
Bir xil nomlangan ikkita juft qismalardan biri maxsus belgilar: 
nuqta yoki yulduzcha bilan belgilanadi.
1. Induktiv bog'langan g'altaklarni o'zaro ketma-ket ulanishi. 
Bunday ulanish ikki xil bo'lishi mumkin: mos yoki qarama-qarshi 
ulanish. Mos ulangan g'altaklarda toklar bir xil nomli qismalarga 
nisbatan bir xil yo'nalgan bo'ladi (2.29-rasm, a). Qarama-qarshi 
ulangan g'altaklarda toklarning yo'nalishi bir xil nomlangan 
qismalarga nisbatan qarama-qarshi yo'nalgan bo'ladi (2.29-rasm, 

g'altaklarning o'zaro mos ulangan zanjiri uchun elektr muvozanat 

tenglamasini tuzamiz. Tokning musbat yo'nalishi va konturning 
aylanib chiqish yo'nalishi bir xil deb faraz qilaylik. Induktiv 
bog'langan elementlari bo'lgan elektr zanjirlarni bevosita hisoblash 
uchun zanjirlarni hisoblashning avval ko'rib o'tilgan barcha usullari 

ishlatiladi, faqat tugun potensiallar usulini qo'llash uchun ba'zi bir 

qo'shimcha qoidalardan foydalanishga to'g'ri keladi. 

O'zaro bog'langan ikkita induktiv g'altak ketma-ket va 

induktiv jihatdan mos ulanganda uning differensial tenglamasi 
quyidagicha yoziladi: 
2.32-rasmda o'zaro parallel ulangan va induktiv bog'langan 
ikkita g'altak vektor diagrammalari qurilgan: a)-mos; b)- qarama-
qarshi ulangan zanjirlar uchun. 
Vektor diagrammalarni qurishda manba kuchlanishi vektori 
ning boshlang'ich fazasi nolga teng deb olingan.
Tarmoqlangan induktiv bog'langan zanjirlarni Kirxgofning 
birinchi va ikkinchi qonunlari asosida yoki kontur toklar usulida 
hisoblash mumkin. Tugun potensiallar usulini bevosita qo'llab 
bo'lmaydi, chunki bir shoxobchadagi tok nafaqat shu shoxobchadagi 
EYuK va shoxobcha ulangan tugunlarning potensiallariga, balki 
boshqa induktiv bog'langan shoxobchalardagi toklar o'zgarishiga ham 
bog'liqdir. Ekvivalent generator usulini esa, faqat ikki qutblikka 
tegishli bo'lmagan shoxobcha ikki qutblik tarkibiga kiradigan boshqa 
shoxobcha bilan induktiv bog'lanmagan elektr zanjirlarida qo'llash 
mumkin. 

Hisoblash usullarini chegaralaydigan hollardan ozod bo'lish 

uchun ba'zi bir hollarda induktiv bog'lanishni bartaraf etadigan 
ekvivalent sxemalariga o'tish zarur bo'ladi. 
Kirxgofning ikkinchi qonuniga ko'ra tenglama tuzishda o'zaro 
induksiya EYuKi mos kuchlanish kabi hisobga olinadi. 

-elementdagi tokning musbat yo'nalishini ham nazarda 

tutib belgilanadi. Agar bir xil nomlangan qismalarga nisbatan aylanib 

Misol tariqasida 2.33-rasmda keltirilgan zanjir uchun Kirxgof 

qonunlari 
asosida 
tenglamalar 
tuzamiz. 
Tenglamalardagi 
kuchlanishlar 
ifodalarini 
konturdagi 
elementlarning 
joylashish 
tartibiga ko'ra yozamiz: 

Induktiv bog'langan zanjirlar uchun ham o'zarolik xossasi 

o'rinlidir. Bu holat o'zgarmas tok zanjirlari uchun o'zarolik 
xossasining qo'llanishi kabi tushuntiriladi. 
avtotransformator) ning (2.34-rasm) 1-1' qismalariga sinusoidal 
kuchlanish ulangan. 
Yuklama ulanmagan chiqish qismalaridagi kuchlanish topilsin. 
Berilgan: 

Foydalanilgan adabiyotlar:

Geyzenberg V., Fizicheskiye prinsipi kvantovoy teorii, L. — M., 1932;
Dirak P., Prinsipi kvantovoy mexaniki,per.s angl., M, 1960;
Pauli V., Obshiye prinsipi volnovoy mexaniki, per. s nem., M., - L., 1947;
Feynman R. P., Xibs A., Kvantovaya mexanika i integrali po trayektoriyam, per. s angl., M., 1968;
Landau L. D., Lifshits Ye. M., Kvantovaya mexanika. Nerelyativistskaya teoriya, 3 izd., M., 1974;
Fok V. A., Nachalo kvantovoy mexaniki, M., 1976.
Abdurazzoqov A. A., Nazirov E. N., Rasulova M. Y.- Yosh Fizik ensikloperik Lugʻati, 1989-yil