Informaciya hám onıń túrleri, qásiyetleri. Joba

Informaciya hám onıń túrleri, qásiyetleri.
Joba:
1. Informaciya haqqında túsinik.
2. Informaciyanıń túrleri hám qásiyetleri.
3. Informaciyanıń klassifikaciyalanıwı.
Jer júzinde janlı zatlardıń payda bolıwı menen birgelikte olardıń rawajlanıwı, hám de átirap ortalıq tuwrısındaǵı, waqıya-hádiyse.tuwrısındaǵı maģlıwmatlardı biliw hám olar tuwrısında informaciya alıw sol informaciyalar tiykarında jasaw sharayatların belgilew, rawajlanıw rawajlanıwın ańǵarıw úlken áhmiyetke iye. Bunnan tısqarı waqıt utishi menen birgelikte tábiyaattı insanlar tárepinen úyreniw dawamında bul informaciyalarǵa jaratılıp atırǵan hám isletilineip atırǵan mashinalar, apparatlar, ólshew ásbapları, texnoligik processler haqqındaǵı informaciyalar qosılıp bardı. Jigirma-otiz jıl aldın informaciya neligin anıqlaw júdá ańsat edi. Informaciya adamlar ortasında uzatılatuǵın malumotlar esaplanıp, keyingi waqıtta islep shıǵarıwdı joybarlaw hám basqarıw ushın, hám de jasaw sharayatların, ekonomikalıq taraqqkiyot dárejesin belgilewde úlken áhmiyetke iye bolıp qaldı.. Mısalı. Biologlik ósimliklerdi úyreniw arqalı ósimliklerdiń turmısı to'grisidagi informaciyalardı yig'adi jáne bul informaciyalar tiykarında ósimliklerdi tábiyaat daǵı ro'lini, olardıń kóbeyiwin, insanlar ushın kerekli táreplerin anıqlaydı.. Ekinshi bir mısal. Avtobus háreketleniw dawamında motordıń dawısı basqasha shıǵıp atır. Avtobusdagi yulovchilar ushın bul onsha áhmiyetsiz bolsa, maman xaydovchi ushın bolsa bul informaciya esaplanıp hám buǵan tiykarlanıp, yaǵniy motordan shıǵıp atırǵan dawısqa qaray motordı jaģdaydı anıqlaydı.
Sonday eken informaciya degen sorawǵa qısqasha juwap beriwimiz ushın eki obiektke derek hám tutınıwshı arasındaǵı baylanısıwǵa shaqırıq etiwimiz zárúr eken.
Informaciya dáregine tábiyiy obiektler-sayeralar, juldızlar, insanlar, xayvonlar, ósimlikler, maydan, ormanlar - pán hám texnikanı rawajlandırıw daǵı ilimiy tájiriybeler, mashinalar, texnoligik processler kiredi Informaciya tutınıwshılar dizimi de úlken bolıp oǵan, insanlar, haywanlar, ósimlikler, túrli hil ólshew ásbapları kiredi. SHuning ushın informaciya keń sheńber degi túsinik bolıp, barlıq obiektler, barodlar, processler haqqındaǵı malumotlarni óz ishine aladı.

Kúndelik turmısda hár bir qánige hár qıylı informaciyalar menen jumıs júrgizedi. Informaciya túsinigi bir qansha pánlerde túrlishe anıqlama berngen. Mısalı : filosofiyada informaciya insan sanasına tásir etip, ob'ektiv reallıqtı sáwlelendiriwshi hám háreketlendiriwshi kategoriya retinde isletiledi.

Kibernetika, informatika páninde informaciya waqıya - xodisa togrisidagi bilimlerdi asırıw yamasa uǵımsızlıqtı kemeytiw kriteryası retinde qollanıladı.
Kompyuterlerdi isletiw iskerliginde bolsa informaciyadan basqarıw funksiyaların ámelge asırıwshı ob'ekt retinde paydalanıladı. Informaciya túsinigi maǵlıwmat túsinigi menen ajıralmas boglangan, lekin hár qanday maǵlıwmat informaciya balavermaydi. Mısalı : alma desek, bir neshe qıylı mánisti túsiniw múmkin: qızıl alma degende, mevaning málim bir reńi túsiniledi, sonday eken barlıq maǵlıwmatlar informaciyaǵa aylanıwı ushın waqıya - hádiyse tuwrısındaģı pútkil ayrıqshalıqlardı ańlatıwı kerek.
Házirgi kúnde barlıq informaciyalardı salıstırmalı halda tómendegi túrlerge ajıratıw múmkin:
Texnikalıq informaciya;
agrobiologik informaciya;
siyasiy informaciya;
xuquqiy informaciya;
ekonomikalıq informaciya hám basqalar.
Informaciyanıń túrleri ozaro baylanıslı bolib, bir-birin toldirib baradı. Bul informaciyalar ishinde ekonomikalıq informaciya tiykarǵı esaplanıp, olar koleminiń 80% ni quraydı.
Barlıq informaciyalar tómendegi ayrıqshalıqlarǵa iye:
Úzliksiz payda bolıwı.
Hárip nomerlerde ańlatılıwı.
Diskret xarakterdaligi.
Jer júzinde janlı barodlarning payda bolıwı menen birgelikte olardıń rawajlanıwı, hám de átirap ortalıq tuwrısındaǵı, waqıya xodisalar tuwrısındaǵı malumotlarni biliw hám olar tuwrısında informaciya alıw sol informaciyalar tiykarında jasaw sharayatların belgilew, rawajlanıw rawajlanıwın ańǵarıw úlken áhmiyetke iye.
Bunnan tısqarı waqıt utishi menen birgelikte tábiyaattı insanlar tárepinen úyreniw dawamında bul informaciyalarǵa jaratılıp atırǵan hám isletilineip atırǵan mashinalar, apparatlar, ólshew ásbapları, texnoligik processler haqqındaǵı informaciyalar qosılıp bardı. Jigirma-otiz jıl aldın informaciya neligin anıqlaw júdá ańsat edi.
Informaciya adamlar ortasında uzatılatuǵın malumotlar esaplanıp, keyingi waqıtta islep shıǵarıwdı joybarlaw hám basqarıw ushın, hám de jasaw sharayatların, ekonomikalıq taraqqkiyot dárejesin belgilewde úlken áhmiyetke iye bolıp qaldı.
Mısalı. Biologlik ósimliklerdi úyreniw arqalı ósimliklerdiń turmısı to'grisidagi informaciyalardı yig'adi jáne bul informaciyalar tiykarında ósimliklerdi tábiyaat daǵı ro'lini, olardıń kóbeyiwin, insanlar ushın kerekli táreplerin anıqlaydı.
Ekinshi bir mısal. Avtobus háreketleniw dawamında motordıń dawısı basqasha shıǵıp atır. Avtobusdagi yulovchilar ushın bul onsha áhmiyetsiz bolsa, maman xaydovchi ushın bolsa bul informaciya esaplanıp hám buǵan tiykarlanıp, yaǵniy motordan shıǵıp atırǵan dawısqa qaray motordı xolatini anıqlaydı.
Sonday eken informaciya degen sorawǵa qısqasha juwap beriwimiz ushın eki obiektke derek hám tutınıwshı arasındaǵı baylanısıwǵa shaqırıq etiwimiz zárúr eken.
Informaciya dáregine tábiyiy obiektler-sayeralar, juldızlar, insanlar, xayvonlar, ósimlikler, maydan, ormanlar - pán hám texnikanı rawajlandırıw daǵı ilimiy tájiriybeler, mashinalar, texnoligik processler kiredi. Informaciya tutınıwshılar dizimi de úlken bolıp oǵan, insanlar, xayvonlar, ósimlikler, túrli hil ólshew ásbapları kiredi. Sonıń ushın informaciya keń sheńber degi túsinik bolıp, barlıq obiektler, barodlar, processler haqqındaǵı malumotlarni óz ishine aladı. Informaciya dárekleri hám tutınıwchilarining hár túrliligi informaciya formasınıń túrli kóriwde bolıwına alıp keldi: belgili, tekstli hám grafik. Informaciyanıń belgili kórinisinde tiykarlanıp belgiler - hárip, belgi, nomer hám basqalar qollanilib, voqia-hodisolar haqqındaıı signallardı uzatıwda paydalanıladı. Mısalı. Svetoforning jasıl shiraģı hám keshirersiz bugin men listke talaysizba háreketine ruxsat berilgenligin, sarı shıra kúsha háreketin ózgeriwi hám qızıl shıra bolsa háreketleniw qadaǵan etnishi haqqındaǵı malumotlarni beredi.
Tekstli informaciya júdá quramalı informaciya forması bolıp, bul formada da háripler, nomerler, matematikalıq belgiler qullaniladi. Tek ǵana bul belgiler jalǵız halda emes bálki olardıń bir neshe strukturalarınan, tártipli keliwinen dúziledi.
Belgi hám háriplerdiń óz-ara baylanısıwında, hám de insan sóylewiniń tekst kórinisinde sáwlelendirilishida tekst informaciyaın isletiw qolay hám keń qullaniladi.
Mısalı. Kóp muǵdarda baspa etilgen kitaplar, qóllanbalar, gazeta hám gazetalar. Informaciya formasınıń grafik kórinisi turmıs turmısımızdıńda zárúrli áhmiyetke hám úlken informaciyalar dızbekine iye bolǵan tábiyaat kórinisleri, foto suwretler, súwretler, sızılmalar, sxemalardı mısal etiwimiz múmkin.
Informaciyanıń na bir salmaǵı, na bir geometriyalıq ólshemi hám xesh qanday ximik yamasa fizikalıq qásiyetler joq.
Lekin informaciyanı ámeldegi bolıwı, saklanishi, uzatılıwı ushın qandayda bir bir material -obiekt bolıwı zárúr. Bunday obiektler júdá kóp bolıp hám olardıń sanı rawajlanıw nátiyjesinde ósip barıp atır.
Házirgi kúnde informaciyalardı tiykarǵı tasıwshıları tómendegiler bolıp tabıladı.

Informaciyanı uzatıwda. Informaciyanı saqlawda.

Xavo Qaǵaz
Suw Sabaq -gezleme (Tkan)
Elektr tokı Terek
Efir Temir
Rentgen nurı Kremniy
Jaqtılıq nurı Plastmassa
Informaciyanı uzatıwda áyyemginen biz bilgen hám bilmagan jaǵdayda hawa qullaniladi. hawanıń shayqalıwı nátiyjesinde kóp ásirlerden berli sóylew uzatılıp kelinip atır. Bunnan tısqarı xavoning shayqalıwı nátiyjesinde bizni qorshap turǵan átirap ortalıqtaǵı dawıslar -qustıń sayrawı., teńizdiń shawqımı, momoqaldiroqning gúrkirewi, islep atirǵan mashina hám apparatlardıń dawısları hám basqa dawıslar uzatıladı.
Hawanıń shayqalıwına uqsas halda suwdiń shayqalıwı arqalı da úlken informaciyalar uzatıladı.
Mısalı. Suw satxlarini tekseriwshiler hám balıqlarni izlovchi teńizshiler ortasında informaciyalardı uzatılıwın mısal etiwimiz múmkin.
Adamzat hár minuta sezim azolari arqalı átirap ortalıqtan informaciya jıynap pikir etiwi hám turmıslıq mashqalalardi sheshiw ilajların oylap tawıp ámelge asırıwı menen turmıs keshiriwin hámmemiz bilamiz.
Informaciya insan sóylewinde, kitaplar daǵı tekstlerde, oqımıslı adamlar oylap tapqanında, mussavir suwretinde, túrli ólshew ásbaplarında hám basqalarda bar bolıp tabıladı.
Keyingi payıtlarda informaciyalardıń xaddan tısqarı kóbeyiwi sebepli, olardı insannıń fizikalıq múmkinshilikleri sheńberinde hal etiliwi múmkin bolmay qaldı. Bunday mashqalalardi sheshiw maqsetinde jaratılǵan zamanagóy informaciya texnoligiyalari hám sistemaları, ásirese jeke kompyuterler insannıń bawırlas járdemshisine aylandı.
Zamanagóy informaciya texnologiyaları hám sistemalarınan paydalanıw arqalı informaciyalardı qayta islew Miynet ónimliligin asırıwdıń áhmiyetli faktorlarınan biri bolıp qaldı.
«Informaciya» sazı kutilayotgan yamasa bolib otgan waqıya, xodisalar togrisidagi maǵlıwmatlardı ańlatadı.
Kúndelik turmısda hár bir qánige hár qıylı informaciyalar menen jumıs júrgizedi. Informaciya túsinigi bir qansha pánlerde túrlishe anıqlama berngen. Mısalı : filosofiyada informaciya insan sanasına tásir etip, ob'ektiv reallıqtı sáwlelendiriwshi hám háreketlendiriwshi kategoriya retinde isletiledi.
Kibernetika, informatika páninde informaciya waqıya - xodisa togrisidagi bilimlerdi asırıw yamasa uǵımsızlıqtı kemeytiw kriteryası retinde qollanıladı.
Kompyuterlerdi isletiw iskerliginde bolsa informaciyadan basqarıw funksiyaların ámelge asırıwshı ob'ekt retinde paydalanıladı. Informaciya túsinigi maǵlıwmat túsinigi menen ajıralmas boglangan, lekin hár qanday maǵlıwmat informaciya balavermaydi. Mısalı : alma desek, bir neshe qıylı mánisti túsiniw múmkin: qızıl alma degende, mevaning málim bir reńi túsiniledi, sonday eken barlıq maǵlıwmatlar informaciyaǵa aylanıwı ushın waqıya - xodisa togrisidagi pútkil ayrıqshalıqlardı ańlatıwı kerek.
Házirgi kúnde barlıq informaciyalardı salıstırmalı halda tómendegi túrlerge ajıratıw múmkin:

texnikalıq informaciya ;

Informaciyanıń túrleri ozaro baylanıslı bolib, bir-birin toldirib baradı. Bul informaciyalar ishinde ekonomikalıq informaciya tiykarǵı esaplanıp, olar koleminiń 80% ni quraydı.
Barlıq informaciyalar tómendegi ayrıqshalıqlarǵa iye:
Yigish, uzatıw, qayta islew hám basqa ámellerdi orınlaw múmkinligi.
Informaciyanıń tariypi hám olchov birlikleri.
Tariyp. Ekonomikalıq informaciya dep, halq xojalıǵi tarmaqlarınıń ekonomikalıq hám finanslıq xızmetlerin ańlatiwshı maǵlıwmatlar taplamiga aytıladı.
Ekonomikalıq informaciyanı shıyeshda hár qıylı birliklerden paydalanıw múmkin.
Mısalı : Informaciyalardı yigish, qayta islew hám saqlawda bıyt, báyit, Kilobayt, Megabayt olchov birliklerinen paydalanıladı.

1 báyit = 8 bıyt

1 Kbayt = 1024 báyit

Dizimnen ótkeriw procesine kora informaciyanıń olchov birligi retinde belgi, sóz, gáp,

Mmntaza jol hám basqa birliklerden paydalanıw múmkin.
Informaciyanı uzatıw hám qabıllawda BODO úlkenliginen paydalanıladı. 1 Bodo 1 simvolga teń.
Eger tariyxga názer taslasak, óz iskerliginde shiǵıp bolmaytuǵın kóshege kirip qalǵanda, hámme waqıt ilimiy - texnikalıq jańalıqqa intilgan hám erisilgen muvaffaqqiyat ornına óz kóshesin ashıq etip alǵan : órt payda bolıwdan, puw mashinası, yadro, atom energiyası payda bolıwına shekem biz onıń guwasımız. Informaciyanı qayta islew, basqarıw procesiniń shiǵıp bolmaytuǵın kóshege kirip qalıwı óz gezeginde operativ elektron esaplaw mashinaları qurılıwına alıp keldi.
Jámiyeti informaciyalastırıw óndiristiń joqarı dárejesindegi process bolıp, informaciyadan jámiyetlik resursı retinde paydalanıladı.
Informaciyalastırıw, bul umumjahon procesi bolıp, taraqqiy etken mámlekettiń jáhán bazarındaǵı birinshiligi, ekonomikalıq ósiwi hám milliy qawipsizligin támiyin etedi. Ekenin aytıw kerek, globallasıw procesi obiektiv hám nızamlı process bolıp, ayriqsha bir qansha unamlı ayrıqshalıqlarǵa iye. Bul process birinshi náwbette mámleketliklerge xalıq aralıq maydanǵa erkin shıǵıwǵa, basqalar menen jaqınnan sheriklik aparıwǵa hám de óz milliy máplerin hár qıylı xalıq aralıq hám mámleketlik emes shólkemler sheńberinde támiyinlewge keń múmkinshilikler beredi.
Sonı da aytıw kerek, waqıt ótiwi menen globallasıw procesiniń ayriqsha unamlı tárepleri menen birge, bir qatar unamsız tárepleri de kórinetuǵın bóle baslaydı. Mámleketlerdiń bir-birine sezilerli dárejede ósińki baylanıslılıǵı sonı kórsetip atırki, bir regiondaǵı qále unamsız, qále unamlı waqıya - hádiyseler dúnyanıń basqa bir regionine júdá tez tarqalıp, óz tásirin kórsetip atır. Bunıń áqibetinde, region qawipsizligi hám turaqlılıǵınǵa saldamlı abaylar vujudga kelip atır.jaǵdaydıń keskinlashuvi, sırtqı abaylardıń ishki abaylar menen, yaǵnıy dástúriy abaylar menen óz-ara qosılıwı, olar arasındaǵı aralıq jaqınlashuvi hám de olardıń óz-ara baylanıslılıǵı ósiwi gúzetilip atır. Bul jaǵday bolsa milliy hám regionlıq qawipsizlikti támiyinlewde saldamlı mashqalalardi keltirip shıǵarıp atır.
Qánigelerdiń pikrine qaraǵanda, házirde informaciya ekonomikanıń eń paydalı dáregine aylanıp barıp atır. AQSh Strategiyalıq izertlewler institutınıń maǵlıwmatlarına kóre, informaciya ónimine sarplanǵan hár bir dollar, janar may -energetika tarawına qarjı etilgen 1 dollardan kóre bir neshe ese kóp payda berer eken. Bul tek onıń ekonomikalıq tárepi, onıń siyasiy tárepi bolsa óz jeke máplerine oǵada arzan, oǵada qolay jollar menen erisiw retinde qaralıp atır. Sol kózqarastan búgingi kúnde informaciya faktorı da siyasiy, de ekonomikalıq tárepten ayırım kúshler mápine aylanıp barıp atır. Sol sebepli de jańa ǵárezsiz mámleketlerdiń milliy qawipsizligin támiyinlewde siyasiy, ekonomikalıq, áskeriy faktorlar menen bir qatarda onıń informaciya tárepleri barǵan sayın aktuallashmoqda.
Prezidentimiz aytqanları sıyaqlı, informaciya faktorı yadrolıq poligonlardan da qáweterli omilga aylanıp barayotir. Eger usı omilga bólek itibar berilmas eken, ol barǵan sayın kúsheyip baradı. Nátiyjede, ayırım kúshler qolında tiykarǵı " qural" ga aylanadı. Bul bolsa tekǵana mámleketlikler yamasa regionlarda keskin jaǵday payda bolıwına sebep boladı, bálki xalıq aralıq kólemde de óz tásirin kórsetedi.
Xalıq aralıq munasábetler sistemasında júz berip atırǵan ózgerisler nátiyjesinde milliy qawipsizlik, regionlıq qawipsizlik hám xalıq aralıq qawipsizlik sıyaqlı túsinikler mánisin túsiniwge, olardıń óz-ara baylanıslılıǵın ańǵarıwǵa itibar artıp barıp atır. Búgingi dúnyanıń informaciya qawipsizlik jaǵdayı " Qawipsizlik" ka bolǵan zamanagóy jantasıwlardı islep shıǵıwǵa hám milliy, regionlıq hám xalıq aralıq qawipsizlikke salıstırǵanda konseptual qarawlardı rawajlandırıwǵa úndep atır.
Búgingi globallasıw ásirinde informaciyaǵa bolǵan talap hár qashanǵınan kóre, kúsheyip barıp atır. Sonday eken, qalıs hám shın informaciyalardı tarqatıw, ommaning bul ónimge bolǵan zárúriyatın qandırıw hár qashanǵınan kóre búgingi kúnde aktual áhmiyetke iye boladı. Ekenin aytıw kerek, demokratiyalıq jámiyette ǵalaba xabar quralları, tele-radio kanallar adamlardı qalıs hám shın informaciya jetkizetuǵın, gumanistik qarawlar, aldıńǵı ideyalardı ańlatpa etetuǵın erkin minbar retinde itibar beriletuǵın qural bolıp tabıladı. Tiykarınan da sonday. Búgin jáhán kóleminde bolıp atırǵan dúńya júzilik ózgerisler, ekonomikalıq rawajlanıw, ilim degi insan aqlini lol qaldıradigan jańalıqlaru oylap tabılǵanlar barlıǵı ǵalaba xabar quralları arqalı málim bolıp atır. Sonday eken, OAv, baspasóz jaqsılıqqa, jaqsı islikke xizmet etip atır. Lekin mıń pushaymanlar bolsınki, ótken ásirdiń aqırları, XXI júz jıllıqtıń dáslepki jıllarında Batıs baspasózinde biz aytqan jaqsı islikke xizmet etiw ornına basqa buyırtpalı " jaqsı islikka" xizmet etiw halları da gúzetilip atır. Ásirese, bul holni burınǵı birlespe tártipsiz bo'lgach, onıń ornında shólkemlesken ǵárezsiz respublikalar, atap aytqanda, Oraylıq Aziya, ásirese, Ózbekstan menen baylanıslı processlerde ushıratıw múmkin.
Házirgi waqıtta informaciyanı qanday túsiniw haqqında tómendegishe kózqaraslar júzege kelgen: Informaciya - halq xujaligining barlıq tarmaqları tutınıw etiwshi rezerv bolıp, energetika yamasa paydalı qazilmalar rezervlari sıyaqlı áhmiyetke iye. Jámiyet rawajlanǵanı tárepke ekonomika, pán, texnika, texnologiya, mádeniyat, kórkem oner, medicina sıyaqlılardıń túrli máseleleri haqqındaǵı ámeldegi malumotlar, informaciya rezervlaridan paydalanıwdı tashkiletish intellektuallıq hám ekonomikalıq turmısqa barǵan sayın kóbirek tasir kórsetip atır. Informaciya - pán hám texnika rawajlanıwı nátiyjeleri haqqındaǵı pán-texnika malumotlari, bilimleri jıyındısı bolıp tabıladı. Basqasha aytqanda, informaciya, usı talqinga qaray, pán-texnika iskerligi informaciya xızmeti sistemasınıń maxsuli hám “hom-buyımlar”si bolıp tabıladı.

Informaciya - informaciya xızmeti sistemalarında pán-texnika iskerligi hám túrli sohal arda kadrlar tayarlawdı qáliplestiriwshi ónimler jıyındısı bolıp tabıladı, yaǵniy informaciya rezervlarini islep shıǵarıw hám tutınıw etiw tek jámiettiiń intellektuallıq turmısı menen sheklenedi.

Kórinip turıptı, olda, bul talqinlardan birinshisi eń tolıq, informaciya processleri kóp qırlıgini qamtıp alıwshı túsinikti berip atır. CHindan da, informaciya jámiyet hám insan iskerliginiń barlıq tarawlarına kirip barıp atır
Informaciyanıń klassifikaciyalanıwı
Basqarıw qararların qabıllaw procesi maǵlıwmatlardıń úlken aǵımında zárúr informaciyanı kórip shıǵıw, analiz etiw hám aqılǵa say paydalanıwdı názerde tutadı. Informaciya tańlaw talay Miynet talap etetuǵın, sonday ekenki, qımbat turatuǵın process. Sol sebepli onı klassifikaciyalaw zárúr.
Klassifikaciya sistemasın informaciyaǵa qullash ushın tómendegishe jantasıw zárúr :
1) informaciyanı analiz qılıw klassifikaciya hám salıstırıwlaw quralları tiykarında bolıwı kerek;
Informaciyanı túrli belgilerge qaray klassifikaciyalaw múmkin.
1. Informaciya alıw usılı boyınsha tómendegilerge kóre klassifikaciyalanadı :
a) izertlew dawamında tikkeley soraw betalari járdeminde, telefon suzlashuvlari hám jeke sáwbet jolı menen alıp barılıwı múmkin;
b) dáwirli hám arnawlı ádebiyatlardı úyreniw arqalı ;
v) malumotlarni telefaks yamasa tayarlanǵan magnitlı tasıwshılar jardeminde uzatıw. Ádetde ol informaciya arnawlı informaciya agentlikleri sorawı boyınsha ámelge asıriladı. Bunday informaciya ol yamasa bul mashqala yamasa ortalıqqa muwapıqlıǵı, sonıń menen birge tulaqonligi hám ishonarliligi menen ajralıp turadı. Malumot hám xabarlardı optikalıq disklar (kompakt disklar ) de uzatıw sońǵı jıllarda keń ommalashdi. Olarda tekǵana tekst, bálki qálegen basqa video hám audio informaciya jazıw da alıp barıladı.
2. Qayta islew usılına kóre malumotlar baslanǵısh, ekilemshi, tuwındı, logikalıq hulosa hám juwmaqlarǵa bólinedi. Atap aytqanda baslanǵısh informaciya ádetde haqıyqatlıqta júz beretuǵın processlerdi baqlaw nátiyjesinde qáliplesedi hám qayta islenbesten belgilengenler etiledi. Ekilemshi informaciya uz tiykarına kóre baslanǵısh malumotlarga tayanadi. Tuwındı informaciya dáslepki, ekilemshi yamasa basqa informaciyanı qayta islew nátiyjesi bolıp tabıladı. Usınıń menen birge, izertlewlerde baslanǵısh informaciya retinde joybarlaw, esap hám analiz wazıypaların sheshiw processinde alınǵan malumotlar kiritiledi. Sol munasábet menen baslanǵısh hám tuwındı informaciyanı onıń júzege keliwi ortalıǵı hám paydalanıw kózqarasınan kórip shıǵıw kerek.
3. Izertlew obiekti kózqarasınan informaciya bárinen burın sırtqı makromuhit tasirini esapqa alǵan halda malumotlar bazasın jaratıw hám avtomatlastırılgan malumotlar banklerinen paydalanıw ushın talay tiykarlanǵan yunalishni tańlaw maqsetinde bazar extieji hám talapların úyreniwge jólestiriwi múmkin..
4. Funksional wazıypasına kóre informaciyanı tómendegishe klassifikaciyalaw múmkin:
a) jańa tovarlardı islep shıǵarıw hám satıwda bazarda firmanıń finanslıq hám ekonomikalıq jaǵdayı qanday bolıwın ashıp beretuǵın informaciya ;
b) bazardıń anıq segmentinde básekishiler xolatini ańlatiwshı informaciya.
v) ámelde erisilgenine qaraǵanda kuzlangan nátiyjeden shetke shıǵıwdı anıqlaw boyınsha informaciya (shetke shıǵıw sebeplerin belgilew ).
Bul uchchala túrler teppe-teń áhmiyetli, zero olardan birgelikte paydalanıwǵana firma wazıypaların nátiyjeli sheshiwdi támiyinleydi. Informaciyanıń birinshi túri - prognozlaw hám joybarlaw funksiyası menen; ekinshisi -esap-kitap funksiyası menen;uchinchisi - qadaǵalaw hám analiz funksiyaları menen baylanıslı bolıp tabıladı.