Informatika va axborot texnologiyalari fakulteti Iqtisodiyot nazariyasi fanidan taqdimot ishi Reja

Informatika va axborot texnologiyalari fakulteti

Iqtisodiyot nazariyasi fanidan

taqdimot ishi

Reja:

• O’zbekiston milliy valyutasining muomalaga kiritilish bosqichlari;
• Milliy valyuta barqarorligini ta’minlash dasturlari
• Har bir so’m qiymatlarining kirib kelish tarixi va hozirgi kundagi o’rni;
• Pulning tarkibi va tuzilishi;
• Milliy valyuta bo’yicha bugungi kungacha bo’lgan statistik ma’lumotlar.

O’zbekistonda miliiy valyuta- so’mni muomalaga kiritilishi va uning barqarorligini mustahkamlash yo’nalishlari

“Milliy valyuta- milliy iftixor, davlat mustaqilligining ramzi, suveren davlatga xos belgidir. Bu Respublikaga tegishli umumiy boylik va mulkdir”

“Milliy valyuta- milliy iftixor, davlat mustaqilligining ramzi, suveren davlatga xos belgidir. Bu Respublikaga tegishli umumiy boylik va mulkdir”

“Bugungi eng muhim vazifa- valyutamizni baquvvat, dunyoda obro’li valyutaga aylantirishdir. U yuksak qiymatga va kata kuchga ega bo’lishi lozim. So’mning barqarorligini ta’minlash va qadrini oshirish- umummilliy vazifa”

Islom Karimov

(1938-2016)

O’zbekiston milliy valyutasini muomalaga kiritish ikki bosqichda amalga oshirildi

2.1994-yilning iyun-iyul oylarini o’z ichiga oladi

1.1993-yilning noyabr oyidan 1994-yilning iyunigacha

• 1992-yil namunasidagi 5000 va 10000 rubl qiymatidagi pul belgilarining amal qilinishi to’xtatildi;

-1993 yilning 15-noyabridan boshlab

• SSSR Davlat bankinning 1961-1992 yillardagi 200,500 va 1000 rubl qiymatdagi pullarning barcha ko’rinishdagi to’lovlar sifatida qabul qilinishi to’xtatildi;

-1993 yilning 1-dekabridan boshlab

• 50 и 100 рубль қийматдаги пул белгиларининг амал қилиши тўхтатилди;50 va 100 rubl qiymatdagi pul belgilarining ama qilishi to’xtatiladi.

-1993 yilning 15-dekabridan boshlab

• 1,3,5,10 va 25 rubl qiymatdagi pul belgilari muomaladan chiqarildi;

-1994 yilning 1-yanvaridan boshlab

• O’zbekistonning barcha hududlarida Rossiya banki banknotlarining muomalada bo’lishi to’xtatildi.

-1994 yilning 15-aprelidan boshlab

Muomaladagi eski pul birliklarining amal qilinishini to’xtatish bosqichma-bosqich amalga oshirildi:

O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1993-yil 30-noyabridagi “O’zbekiston Respublikasi hududida “so’m-kupon”ning muomalada bo’lish tartibini yanada takomillashtirish bo’yicha chora tadbirlar to’g’risida”gi qarorida 1993-yilning 6-dekabridan boshlab 1,3,5,10,25,50,100,200,500,1000,5000,

10000 so’m qiymatdagi “so’m-kuponlar” mamlakatimiz hududida qonuniy to’lov vositasida tan olindi.

O’zbekistonda milliy valyutani joriy etishda dastlab “so’m-kupon” ning muomalaga kiritilishi quyidagilarga imkon yaratdi:

1.Milliy pul islohotining iqtisodiy,texnik va ijtimoiy tomonlarini optimallashtirish uchun respublika ichki iqtisodiyotdagi barcha real omillarni aniqlash;

2.Mustaqil moliya-kredit va narx siyosatini yuritish bo’yicha muayyan tajriba orttirish;

3.Milliy pul birligini joriy etish strategiyasini va mexanizmini o’rganish, inflatsiya jarayoniga qarshi kurash tadbirlari ishlab chiqish va sinovdan o’tkazish.

O’zbekistonda milliy valyutaning barqarorligini ta’minlash vazifalari quyidagicha:

Milliy valyutani tovar bilan ta’minlash

Yetarli valyuta zaxirasi bilan ta’minlash

Milliy valyutani qadrlash va undan tejab-tergab foydalanish

Inflatsiyaga qarshi baquvvat, puxta o’ylangan siyosat yurgazish

4ta dastur orqali

Milliy valyutani tovar bilan barqaror ta’minlash

Dasturning asosiy yo’nalishlari

-respublika bozorini is’temol molar bilan to’ldirish

-aholini eng zarur talablarini qondirish

Amalga oshirilishi lozim bo’lgan chora-tadbirlar

-iste’mol mollarini ishlab chiqaruvchi korxonalarga har tomonlama yordam ko’rsatish;

-iste’mol mollarini ishlab chiqaruvchi korxonalarga har tomonlama yordam ko’rsatish;

-kichik korxonalar faoliyati uchun keng maydon ochib berish

-import mollari tarkibini takomillashtirish

-milliy mahsulotlar raqobatbardoshligini oshirish

Yetarli valyuta zaxirasi bilan ta’minlash

Dasturning asosiy yo’nalishlari

-taqshi iqtisodiy siyosatni tubdan qayta ko’rib chiqish;

-mamlakatning eksport imkoniyatini kengaytirish.

Amalga oshirilishi lozim bo’lgan chora-tadbirlar

-eksportga yo’naltirilgan korxonalar sonini ko’paytirish;

-ekportga yo’naltirilgan korxonalar faoliyatini rag’batlantirish;

-jahon bozorida raqobatga bardosh beradigan mahsulot ishlab chiqarishni rag’batlantiruvchi omillarni vujudga keltirish.

Milliy valyutani qadrlash va undan tejab-tergan foydalanish

-qat’iy moliyaviy-kredit siyosatini izchillik bilan o’tkazish;

-kredit resurslaridan samarali va muayyan maqsad yo’lida foydalanish;

-aholi va korxonalar tominidan moliyaviy resurslardan tejamli foydalanishni kuchaytirish;

-kredit resurslarini eng ko’p samara beradigan sohalarga yo’naltirish.

-kreditlarning o’z vaqtida qaytarilishini ta’minalsh;

Inflyatsiyaga qarshi puxta, baquvvat o’ylangan siyosat o’tkazish

-milliy valyutaning yuksak to’lov qobiliyatini uzoq muddat davomida saqlab qolishini ta’minlash

-savdo korxonalarining ishini tubdan yaxshilash;

-iste’mol fondining o’sishini ishlab chiqariladigan mahsulot va ko’rsatiladigan xizmatning hajmi ko’payishiga bevosita bog’liq qilib qo’yish;

-naqd pul va kredit emissiyasining o’sishiga, aholi qo’lida pulning harakatsiz turib qolishiga yo’l qo’ymaslik

-muomalaga chiqariladigan har bir so’mning muayyan tovarlar bilan ta’minlanishiga erishish

-ishlab chiqarish hajmi bilan to’lovga qobil talabning o’sishi o’rtasidagi maqbul nisabatni ta’minlash;

2000-yil 1-iyuldan 500 so’mlik banknotlar ishlab chiqarilgan

1997-yil –martdan 200 so’mlik

1994-yilda 1,3,5,10,25,50,100 so’mliklar

2001-yil 1-sentabrdan 1000 so’mlik

2013-yil 1-iyulda 5000 so’mlik

2017-yil 10-martdan 10000so’mlik

2017-yil 22-avgustdan 50000 so’mlik

Tangalar- Qimmatbaho metallar suvi yuritilgan turli qiymatdagi yubiley tangalar esa turli sanalar nishonlanishi munosabati bilan va numizmatik maqsadda chiqarilgan. Bundan tashqari, 1999-yil 20-oktabrdan Jaloliddin Manguberdining 800 yilligi munosabati bilan 25 so‘mlik, 2002-yil 1-noyabrdan Shahrisabz shahrining 2700 yilligiga bag‘ishlab 50 so‘mlik, 2009-yil 1-sentabrdan Toshkent shahrining 2200 yilligi munosabati bilan ikki xil ko‘rinishdagi 100 so‘mlik metall tangalar muomalaga kiritilgan.

10000 so’mlik banknotaga tasnif

144x78 mm o’lchamli qog’ozdan tayyorlangan

Banknotning o'ng tarafidagi keng oq rangli sathda O'zbekiston Respublikasi Gerbi va “10000” raqami ko'rinishida suv belgisi mavjud.

Oq rangli sathning chap tarafidan qog'oz qatlamida “Darcha” va “3D” effektli yuzaga chiqib, ichkariga botuvchi himoya ipi o'tkazilgan.

2015 yilda Microsoft kompaniyasining MSN’nashri dunyoning eng chiroyli pullari ro'yxatini e`lon qilganida, o'zbek so'mi “Tashqi ko'rinishi bilan qimmatli” deb nom olgan pullar qatoriga kiritilgan edi. 

Bugunga kelib, mamlakat hududida milliy valyutaning qadrini yanada mustahkamlash yo'lida hukumat tomonidan turli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Bunga misol qilib, GM-Uzbekistan mashinalarining faqat so'mga savdo qilinishini ta`minlash, bundan tashqari, O'zbekiston mobil operatorlari 2018 yilning 1 iyulidan boshlab milliy valyutada tariflar o'rnatishi va hisob-kitoblarni amalga oshirishi ham mana shu yo'lda olib borilayotgan keng ko'lamli islohotlarning namunasidir.

Milliy valyutamiz 1 so’mga nisbatan xorij valyutalari qiymati 23.11.2017

AQSh dollari	USD 8085,11
Yevro	EUR 9487,07
Quvayt dinori	KWD 26785,19
Rossiya rubli	RUBL 136,65
Qozog’iston tengesi	KZT 24,39
Tojikiston somoni	TJS 916,95

Qog'oz pullar va banknotalarni zarb qilish huquqi O'zbekiston markaziy bankiga tegishli bo'lib, ularni qalbakilashtirish qonun yo'li bilan taqib qilinadi.

“Valyutani tartibga solish to‘g‘risida” Prezident farmoni:

-havola qiluvchi me’yorlarni maksimal darajada qisqartirgan holda, valyuta operatsiyalarining amaliyotda uchraydigan barcha jihatlari;  -O‘zbekiston Respublikasi milliy valyutasining barqarorligini ta’minlash;  -yuridik va jismoniy shaxslarning o‘z valyuta mablag‘larini erkin tasarruf etish huquqini to‘liq ro‘yobga chiqarish;  -respublika iqtisodiy manfaatlarini hisobga olgan holda, kapital harakati bilan bog‘liq operatsiyalarni tartibga solish masalalari ko‘zda tutilsin. 

Belgilansinki, O‘zbekiston Respublikasi hududida:  tovar (ish va xizmat)lar uchun to‘lovlarni chet el valyutasida amalga oshirish taqiqlanadi, xalqaro tajribaga muvofiq xalqaro to‘lov kartalari orqali to‘lovlar bundan mustasno;  tovar, ish va xizmatlar uchun narx va tariflar, shuningdek, jamiyatlarning ustav kapitaliga qo‘yiladigan minimal talablar faqat milliy valyutada belgilanadi;  davlat bojlari, yig‘imlari va boshqa majburiy to‘lovlar faqat milliy valyutada undiriladi, konsullik yig‘imlari bundan mustasno. 

Qayta moliyalashtirish stavkasi- bu Markaziy bankning Respublikadagi boshqa banklarga taqdim qilinadigan puliga qo’yilgan to’lov foizidir.

Qayta moliyalashtirish stavkasi foizlari mamlakat iqtisodiyotining umumiy ahvoli va mamlakatdagi inflyatsiya darajasidan kelib chiqib belgilanadi.

I

QMS

I

QMS

AQSh	0,75%
Yevropa Ittifoqi	0,00%
Rossiya	10%
Daniya	0,5%
Yaponiya	0,1%
Ukraina	12,5%
Belorussiya	13%
Uzbekiston	14%

Qayta moliyalash stavkasi ko’rsatgichlari

O’zbekiston qayta moliyalash stavkasi ko’rsatgichi yillar bo’yicha