Innavatsion iqtisodiyot sharoitida davr xarajatlari

Innavatsion iqtisodiyot sharoitida davr xarajatlari

Bajardi : Po’latov xurshid at-81

1. Innovatsiyalarning mohiyati va xususiyatlari.
2. Innovatsiya va tadbirkorlik.
3. Innovatsiyalar tasnifi.
Reja:
Bozor iqtisodiyotini rivojlantirishning hozirgi bosqichida, innovatsiyalarni joriy etish, milliy korxonalar raqobatdoshligini oshirish, ularning iqtisodiy mustaqilligini va bozordagi mavqeini mustahkamlashning asosiy omillaridan biri hisoblanadi.
Mamlakatimiz rivojlanishining hozirgi bosqichida innovatsion faoliyatni rivojlantirish insoniyat taraqqiyoti va iqtisodiy o’sishning muhim omiliga aylanmoqda. Innovatsion faoliyatni doimiy rivojlanib borishi insoniyat va ijtimoiy hayot o’zgarishiga jiddiy ta‘sir ko’rsatmoqda.
―Innovatsion iqtisodiyot fani ―Ilmiy tadqiqot metodologiyasi,
―Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning innovatsion modellari, ―Axborot tizimlari, ―Huquqshunoslik, ―Innovatsion marketing va ―Innovatsion menejment kabi fanlar bilan o’zaro aloqadorlikda o’rganiladi.
Ushbu sohada eng yangi va zamonaviy ilmiy izlanishlarni olib borgan va shu sohaga oid ilmiy asarlar muallifi bo’lgan Jati Senguptaning innovatsiyalarga bergan ta‘rifiga to’xtalib o’tsak. ―Texnologiyalarga asoslangan innovatsiyalar mahsulot innovatsiyasi, sanoatda ―ilmiy izlanish va rivojlanishko’rinishidagi investitsiyalar va taqlid va takomillashtirishni o’z ichiga olgan texnologiyalar transferini o’zida mujassam etadi.Innovatsiyalar turli shakllarda bo’lishi mumkin, ammo har qanday shaklda u mahsulot tannarxini kamaytirish yoki bozor talabini kengaytirishga yordam qiladi.
Innovatsiyalarning ba‘zi bir muhim turlari sifatida:
- texnologiyalarga asoslangan innovatsiyalar;
- endogen yoki ekzogen innovatsiyalar;

• sanoat rivojlanishida tanlov mexanizmi innovatsiyasi;
• texnologiyalar konsorsiumi orqali shakllantiriladigan innovatsiyalardan iborat.

Fanning vazifasi – o’rganuvchida innovatsion faoliyatning mohiyati, roli, asosiy elementlari va bosqichlari bo’yicha tizimli tushunchalarni shakllantirish, innovatsion jarayonlarni boshqarishning tashkiliy-iqtisodiy

mexanizmi mohiyatini ochib berish, intellektual mulk ob‘ektlarini yaratish, huquqiy muhofazasini ta‘minlash, ixtiro, kashfiyotlar tizimini tashkil qilish va boshqarish sohasidagi asosiy tushunchalar, O’zbekiston va boshqa davlatlarning innovatsion tizimi va shu sohaga tegishlibo’lgan me‘yoriy hujjatlarni o’rgatishdan iboratdir.
Endogen innovatsiyalar esa o’z ichiga innovatsiyalarga investitsiya kiritishga moyillikni, bozor tomonidan rag’batlantirishni qamrab oladi. Bozor rag’bati deganda monopoliyadan patentlash qonunlari orqali himoyalanish va texnologik musobaqada g’olib chiqishni nazarda tutadi.
INNOVATSION TADBIRKORLIKNING MOHIYATI
Innovatsion tadbirkorlik - bu tijorat faoliyati turi bo'lib, maqsadi - milliy iqtisodiyotning barcha jabhalarida texnik va texnologik innovatsiyalarni yaratish va innovatsiyalarni tarqatish orqali daromad olishdir. Oddiy tadbirkorlikdan farqli o‘laroq, yangi texnologiyalarni yaratish, boshqaruvning yangi shakllarini qo‘llash, yangi mahsulotlarni yaratish kabi yangi usullarni qo‘llash innovatsion tadbirkorlikka xosdir.
Tadbirkor va innovatorning vazifasi ishlab chiqarishning yangi texnologik imkoniyatlarini o‘zlashtirib, boshqalardan farqli mahsulotni ishlab chiqishdir.
Korxonaning innovatsion loyihasi uchun moliyalashtirishning umumiy hajmi quyidagi manbalardan iborat:
- Korxonalarni texnik qayta jihozlash va modernizatsiya qilish xarajatlarini qoplash uchun mablag‘lar;
- Modernizatsiyalangan mahsulotlarni ishlab chiqarish va ulardan foydalanish, ilg‘or texnologik jarayonlarni o‘zlashtirish xarajatlarini moliyalashtirish mablag‘lari;
- Rivojlanish davrida yangi mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun sarflangan xarajatlarni qoplash vositasi;
- Banklarning uzoq muddatli kreditlarini qaytarish, shuningdek, ularga foizlar berish.
Innovatsiyalarni tizimli ravishda rag‘batlantirish bo‘yicha bir qancha takliflarni keltirish mumkin. Masalan: yuqori texnologiyali sohalardagi korxonalar uchun soliq imtiyozlarini (kam stavkalar va soliq ta’tillari) berish, turli soha korxonalarida innovatsiyalarni rivojlantirish uchun intellektual resurslarni shakllantirishga qaratilgan maxsus o‘quv dasturlari va o‘quv muassasalarini yaratish, innovatsiyalardan foydalanishni rag‘batlantirish uchun vositalarni joriy etish (grant, reyting va boshqalar), korxonalar uchun innovatsiyalarning moliyaviy ta’minot vositalarini shakllantirish (kreditlar, subsidiyalar), oliy o‘quv yurtlari va ta’lim muassasalari negizida ilmiy maktablarni yaratish.
Tadbirkorlik faoliyati va innovatsion tadbirkorlik bir-biridan farqlanadi. Tadbirkorlikda yangi g‘oyalarni faol izlash va ularni amalga oshirishni tahlil qilish, biznes-rejani shakllantirish, talab qilinadigan resurslarni faol izlash, yangi firma boshqaruv mexanizmini shakllantirish asosiy vazifa hisoblanadi. Innovatsion tadbirkorlik esa yanada kengroq qamrovni nazarda tutadi, ya’ni innovatsion g‘oyalar kompleksini ishlab chiqish va istiqbolli g‘oyani tanlash, biznes-rejani batafsil o'rganish va ekspertizadan o'tkazish, mahsulot ishlab chiqarish va ularni bozor sharoitida sinash tajribasi, bozorda ishlab chiqarish va sotish sxemasiga tuzatish kiritish va h.k.
Xususan, O‘zbekistonda ham 2018-yil – “Faol tadbirkorlik, innovatsion g‘oyalar va texnologiyalarni qo‘llab quvvatlash yili” da qator yangiliklar amalga oshirildi. Davlat dasturida “Innovatsion g‘oyalar, ishlanmalar va texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlash maqsadida innovatsion menejmentni rivojlantirish, yangi va talab yuqori bo’lgan mahsulotlarni ishlab chiqish bo‘yicha innovatsion loyihalar – startaplarni, jumladan, xorijda qo‘llaniladigan ilg‘or uslub va texnologiyalardan foydalangan holda ishlab chiqish, sinovdan o‘tkazish va o‘zlashtirish, investorlar va innovatsion infratuzilma subyektlari o‘rtasida kooperatsiyani rivojlantirish orqali tashkil etish” 1 kabi mavzular o’z aksini topgan.
Shunday qilib, innovatsion tadbirkorlikni sifat jihatidan yangi, ayni paytda innovatsiyalarni doimiy ravishda izlashga, innovatsion komponentga yo‘naltirilgan iqtisodiy jarayonga aylantirishning maxsus innovatsion jarayoni sifatida talqin qilish mumkin. Bu tadbirkorlar yangi biznes loyihasini amalga oshirish yoki davom etayotgan loyihani takomillashtirishga tayyor. Umuman olganda, innovatsion tadbirkorlikni davlat texno-iqtisodiy jarayoni deb tushunish mumkin, buning natijasi sifatida innovatsiyalarni amaliy sinovdan o'tkazish yo‘li bilan eng yaxshi va yuqori sifatli yangi mahsulot, ish, xizmat va texnologiyalarni yaratilishini ko‘rish mumkin. Shunday ekan, innovatsiyalar davlatning rivojlanishida katta o‘rin tutib, bu jarayonni tezlashtiradi.
Innovatsiyalarning tasnifi
uy > Oziq-ovqat ishlab chiqarish
Innovatsiyalarning tasnifi. Innovatsiyalarning tasnifi
Sanoatni har qanday mamlakatda barqaror iqtisodiy vaziyatning muhim tarkibiy qismi deb hisoblash mumkin. Biroq, barcha modifikatsiyalar yoki ishlab chiqarilgan mahsulotlarni ushbu toifaga kiritish mumkin emas, shuning uchun innovatsiyalar turlariga batafsil to'xtalib, ularni tasniflashga arziydi.
Innovatsiyalar texnologik jarayonga qanday kiritilishiga qarab innovatsiyalar quyidagilarga bo'linadi:
oziq-ovqat;
jarayon.
Birinchi holda, yangi materiallar, yarim tayyor mahsulotlar va butlovchi qismlar qo'llaniladi, natijada printsipial jihatdan yangi mahsulotlar paydo bo'ladi. Jarayon innovatsiyalari korxonada faoliyatni tashkil etishda ham, yangi yuqori samarali texnologiyani joriy etishda ham yangi yondashuvlarni taqdim etadi.
Innovatsiyalar tasnifi bozor uchun yangilikka qarab berilishi mumkin. Xususan, ularda dunyoda, mamlakatda va muayyan korxonada birinchi marta paydo bo‘lgan ilmiy ishlanmalar ajratiladi. Ko'rinib turibdiki, birinchi tur eng katta qiymatga ega. Shu bilan birga, kutilayotgan qamrovga qarab, ular mahalliy, tizimli va strategik bo'lishi mumkin.
Ushbu mavzu bizning davrimizda dolzarbdir, chunki ilmiy-texnikaviy taraqqiyot, ayniqsa uning zamonaviy bosqichi - ilmiy-texnikaviy inqilob ko'plab turdagi mahsulotlarni ommaviy ishlab chiqarishni rivojlantirishga yordam beradi, shu bilan birga ularni ishlab chiqarish uchun ijtimoiy zarur xarajatlarni kamaytiradi. Fan rivojining ichki mantiqi mahsulot va texnologiyalarning tubdan yangi turlarini yaratishga va mavjud turlarini takomillashtirishga, ularni yangilash sur'atlarini tezlashtirishga olib keladi, bu esa ijtimoiy ehtiyojlar tizimiga o'ziga xos o'zgarishlar kiritadi. Shu bilan birga, yangi ehtiyojlar paydo bo'ladi, har xil ehtiyojlarni bitta mahsulot bilan qondirishning turli usullari ochiladi, turli ehtiyojlar o'rtasidagi nisbatlar o'zgaradi va bir xil ehtiyojlarni har xil turdagi mahsulotlar bilan qondirish imkoniyatlari ochiladi.
Bularning barchasi ehtiyojlarning egiluvchanligi, ularning tuzilishining xilma-xilligi va dinamikligi, mavjud ehtiyojlarni innovatsiyalar orqali qondirish imkoniyati ("eski" mahsulotlarni ishlab chiqarishning iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq emasligi, ularning parametrlarining iste'mol shartlariga mos kelmasligi tufayli) bilan izohlanadi. , shuningdek, bitta innovatsiyani joriy etish natijasida turli ehtiyojlarni qondirish imkoniyati. Umuman olganda innovatsiyalar (innovatsiyalar)- bular real shaklda ifodalangan va ishlab chiqarishning asosiy maqsadiga erishishning aniq usullari, usullari va vositalarini ifodalovchi ijtimoiy ehtiyojlarni qondirishning real imkoniyatlaridir.
Innovatsiyalarning mohiyati va tasnifi.
“Innovatsiya” tushunchasi birinchi marta 19-asrda madaniyatshunoslarning ilmiy izlanishlarida paydo boʻlgan. va bir madaniyatning ayrim elementlarini boshqa madaniyatga kiritishni nazarda tutgan. Odatda bu Evropa urf-odatlarining kirib borishi va an'anaviy Osiyo va Afrika jamiyatlariga uyushish usullari haqida edi. Va faqat yigirmanchi asrning boshlarida texnik yangiliklarning naqshlarini o'rganish boshlandi.
J. Shumpeter innovatsiyalar nazariyasining asoschisi hisoblanadi. U 1912 yilda nashr etilgan «Iqtisodiy rivojlanish nazariyasi» asarida innovatsiyalarni (yangi kombinatsiyalarni) foyda olish maqsadida tadbirkorlik vositasi sifatida qaragan.
So‘nggi yillardagi iqtisodiy adabiyotlarda “innovatsiya” tushunchasini o‘rganishga asoslanib, unga ko‘plab ta’riflar berilganligini aytish mumkin. "Innovatsiya" tushunchasining talqinlarini tizimlashtirish:
Innovatsiya - bu inson hayotining istalgan sohasida yangi g'oyani amalga oshirish, bozorda mavjud ehtiyojni qondirishga hissa qo'shish va iqtisodiy samara berish jarayonidir.
E’tiboringiz uchun rahmat