Innovatsion faoliyatda intellektual mulk

Intellektual mulk - ijodiy aqliy faoliyat mahsuli. Ixtirochilik va mualliflik obʼyekti huquqi majmuiga kiruvchi, fan, adabiyot, sanʼat va ishlab chiqarish sohasida ijodiy faoliyatning boshqa turlari, adabiy, badiiy, ilmiy asarlar, ijrochi aktyorlik sanʼati, jumladan ovoz yozish, radio, televideniye asarlari, kashfiyotlar, ixtirolar, ratsionalizatorlik takliflari, sanoat namunalari, kompyuterlar uchun dasturlar, maʼlumotlar bazasi, nou-xauning ekspert tizimlari, tovar belgilari, firma atamalari va boshqa aqliy mulk obʼyektlariga kiradi. Hozirgi davrda intellektual mulkni muhofaza qilish muhim vazifa hisoblanadi.

Oʻzbekiston Respublikasi 1991 y. dek. da Jahon intellektual mulk tashkilotiga aʼzo boʻldi, 1993 y.dan sanoat mulkini muhofaza qilish Parij konvensiyasiga qoʻshildi. 

Intellektual mulk (IP) - bu inson intellektining nomoddiy ijodini o'z ichiga olgan mulk toifasi. [1] [2] Intellektual mulkning ko'p turlari mavjud va ba'zi mamlakatlar boshqalarga qaraganda ko'proq tan oladilar. [3] [4] [5] [6] [7] Eng taniqli turlari - mualliflik huquqlari, patentlar, savdo belgilari va savdo sirlari. Zamonaviy intellektual mulk kontseptsiyasi 17-18 asrlarda Angliyada rivojlangan. "Intellektual mulk" atamasi 19-asrda qo'llanila boshlandi, ammo 20-asrning oxirlariga kelibgina dunyodagi aksariyat huquqiy tizimlarda intellektual mulk odatiy holga aylandi. [8] Intellektual mulk to'g'risidagi qonunning asosiy maqsadi intellektual tovarlarning xilma-xilligini yaratishni rag'batlantirishdir. [9] Bunga erishish uchun qonun odamlarga va korxonalarga ular yaratgan axborot va intellektual mahsulotlarga mulk huquqini beradi, odatda cheklangan muddatga. Bu ularning yaratilishiga iqtisodiy turtki beradi, chunki bu odamlar o'zlari yaratgan axborot va intellektual mahsulotlardan foyda olishlariga imkon beradi. [9] Ushbu iqtisodiy imtiyozlar innovatsiyalarni rag'batlantirishi va mamlakatlarning texnologik taraqqiyotiga hissa qo'shishi kutilmoqda, bu esa innovatorlarni himoya qilish darajasiga bog'liq. [10] Intellektual mulkning nomoddiy tabiati er yoki mol kabi an'anaviy mulk bilan taqqoslaganda qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. An'anaviy mulkdan farqli o'laroq, intellektual mulk "bo'linmaydi", chunki cheksiz ko'p odamlar intellektual ne'matni tükenmeden "iste'mol qilishlari" mumkin. Bundan tashqari, intellektual tovarlarga sarmoyalar ajratib olish muammolaridan aziyat chekmoqda: er egasi o'z erini mustahkam panjara bilan o'rab olishi va uni himoya qilish uchun qurollangan qo'riqchilarni yollashi mumkin, ammo ma'lumot yoki adabiyot ishlab chiqaruvchisi odatda birinchi xaridorning uni takrorlashiga xalaqit berishi mumkin. va uni arzonroq narxda sotish. Intellektual tovarlarni yaratishni rag'batlantiradigan darajada kuchli, ammo tovarlarning keng ishlatilishiga to'sqinlik qiladigan darajada kuchli bo'lmasligi uchun huquqlarni muvozanatlash zamonaviy intellektual mulk qonunchiligining asosiy yo'nalishi hisoblanadi. Intellektual mulk — bu insonning ijodiy faoliyati natijalariga bo‘lgan huquqi.

O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi (164−modda) mulk huquqini shaxsning o‘ziga qarashli bo‘lgan mol−mulkka o‘z hohishi bilan va o‘z manfaatlarini ko‘zlab egalik qilish, undan foydalanish va uni tasarruf etish, shuningdek o‘zining mulk huquqini, kim tomonidan bo‘lmasin, har qanday buzishni bartaraf etishni talab qilish huquqi sifatida belgilaydi. 
Intellektual mulk obyektlari shaxsning mulki bo‘lishi mumkin (O‘zR FK 169−moddasi). Quyidagilar ularga taalluqlidir: 
1) intellektual faoliyat natijalari: 
ilmiy, adabiy va san’at asarlari; 
eshittirish tashkilotlarining ijrolari, fonogrammalari va eshittirishlari; 
elektron hisoblash mashinalari uchun dasturlar va ma’lumotlar bazalari; 
ixtirolar, foydali modellar, sanoat namunalari; 
seleksiya yutuqlari; 
oshkor etilmagan axborot, shu jumladan ishlab chiqarish sirlari (nou-xau);
2) fuqarolik muomalasi ishtirokchilarining, tovarlar, ishlar va xizmatlarning xususiy alomatlarini aks ettiruvchi vositalar: 
firma nomlari; 
tovar belgilari (xizmat ko‘rsatish belgilari); tovar kelib chiqqan joy nomlari; 
3) ushbu Kodeksda yoki boshqa qonunlarda nazarda tutilgan hollarda intellektual faoliyatning boshqa natijalari hamda fuqarolik muomalasi ishtirokchilarining, tovarlar va xizmatlarning xususiy alomatlarini aks ettiruvchi vositalar»(O‘zR Fuqarolik kodeksining 1031−moddasi). 
Tarixan intellektual mulk ikki asosiy toifani ichiga oladi. Bular mualliflik huquqi va sanoat mulki.  Faoliyat  natij alariga  nisbatan  uning  muallifining  shaxsiy  
huquqlari  deganda,  mulkiy  mazmunga  ega  bo'lmagan,  ushbu  natijaga  nisbatan  ijodkor-yaratuvchi  sifatidagi  mavqeini  e’tirof  etish,  
mustahkamlash  va  himoya  qilishga  qaratilgan  mutlaq  huquqlari  
tushuniladi  va  huquqlar  muallifining  faqat  o ‘zigagina  tegishli  bo‘lib,  
boshqa  birovga  o ‘tkazilishi,  ya’ni  muallifdan  begonalashtirilishi  mumkinemas.  Shaxsiy  huquqlar  mazmuni Intellektual  faoliyat  natijalarming  mualliflari  ana  shu  natijalarga  
nisbatan shaxsiy va mulkiy huquqlarga ega bo‘ladi. 
Intellektual  ,  doirasi  har  bir  intellektual  faoliyat  
natijasi  uchun  alohida,  o'ziga  xos  tarzda  belgilanadi.  Masalan,  mualliflik huquqi  obyektlariga  nisbatan  muallif  shaxsiy  huquqlari  doirasi  keng  
(mualliflik  huquqi,  nomga  bo‘lgan  huquq  va  hokazo).  Ba’zi  obyektlar  
bo‘yicha esa (seleksiya yutuqlarida)  shaxsiy huquq obyekt muallifi sifatida  
tan olinishi bilan kifoyalanadi. 
Intellektual  faoliyat  naijalari  muallifi  shaxsiy  huquqlari  bila  bir  
qatorda,  ushbu  natijaga  nisbatan  mulkiy  huquqlarga  ham  ega.  Mulkiy   huquq  mazmuni  muallifining  ushbu  o ‘zi  yaratgan  intellektual  faoliyat  
natij asidan  foydalanishi,  boshqalarga  haq  evaziga  foydalanishga  berishyoki  haq  evaziga  bu  natijaga  nisbatan  huquqlami  boshqalarga  o ‘tkash imkoniyatlari bilan belgilanadi.

XULOSA

Ma‘lumki bugungi kunda jahon iqtisodiyotida amalga oshirilayotgan tub islohotlar, izlanishlar, yangilanishlar va o‘z navbatida turli mamlakatlar orasida rivojlanib borayotgan integratsiyalashuv sharoitida zamon bilanhamnafas yashash hayot talabiga aylanib bormoqda. Shuni alohida ta‘kidlab o‘tish joizki turli mamlakatlar o‘z iqtisodiyotini rivojlantirishda , aholi farovonligini ta‘minlashda, jahon hamjamiyatida munosib o‘rin egallash maqsadida har jabhada turli tuman chora tadbirlar olib boradilar va bunda ular asosan bilimli, aqlli, dono, dunyoqarashi keng va eng asosiysi intellectual salohiyatga ega bo‘lgan kashfiyotchi, ixtirochi yoxud innovatorlarga ehtiyoj sezadilar. Bunda esa ular o‘ziga xos va mos hamda beqiyos intellect sohiblari uchun shart sharoit yaratib beradilar shuningdek kerakli jihozlar va eng muhimi moliyaviy jihatdan qo‘llab quvvatlaydilar. Birgina innovatorlar misolida olib qaraydigan bo‘lsak ular o‘zlari ishlab chiqaradigan yangi texnika texnologiya, Tovar va xizmatlar uchun foyda olishni maqsad qilib qo‘yadilar va o‘z navbatida yaratgan mehnat mahsuli orqali jamiyat hayotining yengillashuviga keng qamrovli miqyosda hissa qo‘shadilar. Har qanday innovatorlar guruhi ular qaysi innovatsion loyihaning egasi bo‘lishidan qat‘iy nazar innovatsion mahsulotni yaratishda eng birinchi navbatda fanda o‘tkaziladigan fundamental tadqiqotlar, amaliy tadqiqotlar va tajriba konstruktorlik ishlarini amalga oshiradilar. Innovatorlar innovatsion g‘oya va takliflar, izlanishlar asosida yaratgan mahsulotlarini bozorda sotish ya‘ni mahsulot realizatsiyasini amalga oshirishda bir qancha murakkabliklarga duch keladilar ya‘ni ular o‘z mahsulotlarini bozorga olib chiqib sotish uchun bozorning o‘ziga xos asosiy unsuri bo‘lgan raqobat sharoitida raqobatbardosh tovar va xizmatlar yaratishlari kerak. Innovatsion jarayonlarni hamda innovatsion faoliyatni samarali samarali amalga oshirish uchun innovatsion va ilmiy-texnik soha tashkilotlari tarmog‗ini shakllantirish hamda bu turdagi korxonalarning o‗ziga xos tasniflanishini yaratish zarurdir. Bevosita innovatsion korxonalar tasniflanishiga o‗tar ekanmiz, innovatsion faoliyatning asosiy tashkil etuvchisi bo‗lib, uning axborot ta‘minoti hisoblanadi. 55 Buning uchun telekommunikatsion tizimlardan foydalanishni hisobga olgan holda innovatsion faoliyatning avtomatlashtirilgan axborot ta‘minotini yaratish lozim. Innovatsion faoliyatga innovatsion jarayon doirasidagi barcha faoliyat, shuningdek, sotuv bozorlarining marketing tadqiqotlari va yangi iste‘molchilarni qidirish, raqobat muhiti va raqobatchi korxonalar mahsulotlarining iste‘mol xususiyatlari, novatorlik g‗oyalari va echimlari qidiruvlari, innovatsion loyihani tadbiq etish va moliyalashtirish bo‗yicha hamkorlarni izlash kiradi. Milliy innovatsion tizim (MIT) bu xususiy va davlat institutlari va tashkilotlarining to‗ri bo‗lib ularning faoliyati va o‗zaro xamkorligi yangi texnologiyalarni yaratish, o‗zlashtirish, takomillashtirish va tarkatishga olib keladi. Hamma sayyohlarga bir xilda mos kela olmaslikni anglagan holda ko‗pchilik turistik ob‘ektlar o‗zlarini ommaviy dam olishga mo‗ljallangan kurortlar; toza havoda dam olish istovchilar uchun mo‗ljallangan joy; kechki faol hordiq chiqaruvchilar uchun mo‗ljallangan joy sifatida ko‗rsatishga harakat qiladi. Taklif omillari uzi mehmonnavozlik san‘atiga tegishli sanoatga kiradi, mahalliy gudvilga bog‗liq bo‗ladi, hamda imijni shakllantiruvchi resurs va mahsulotlarni rejallashtirishni talab etadi. Turistik talab va manfaatlarni turligichaligi munosabati bilan turistik ob‘ektlar o‗z resurs va imkoniyatlar hamda vositalari bilan qoniquvchi aniq bir bozor segmentiga moslashishga majbur bo‗lishadi. Turizm san‘atining taklif jihati ikki asosga tayanadi: jozibadorlik va mehmondorchilik. Turizm resurs san‘atidirki, turistik taklif turistik ob‘ektning tabiiy sharoiti va uning jamoasi egalik qilayotgan madaniy meroslarga bog‗liqdir. Savdo qadimiy kasblardan biri bo`lib, bugungi kunda ham o`z qadr – qimmatini yo`qotmagan va kelajakda ham mavjud bo`ladi. Chunki har qanday mahsulotni yoki xizmatni ishlab chiqarish oson agarda uning xaridori bo`lsa. Bugungi kunda millionlab tovar va xizmatlar yaratilgan bo`lib ularning sotuvi ham turlicha. XXI asr axborot texnologiyalar asridir. Hamma sohalarda juda ko`p yangiliklar qilinmoqda. Savdo tizimida ham innovatsion yangiliklar juda ko`p uchraydi. Masalan avval xaridorlar tovarlarni izlab topishgan bo`lishsa, hozir tovar va xizmatlar mijozlarni 56 qidirib topishadi. Rivojlangan mamlakatlarda erkin raqobat shu darajaga yetdiki tovar va xizmatlar savdosi internet tarmog`ida ham sotiladigan bo`ldi. Bir vaqtlar mahsulotlar karvon yo`llari orqali olib kelib sotilgan, savdogarlar qayerda qanday mahsulot sotilishini taxmin asosida bilishgan bo`lishsa, bugungi kunga kelib internet yordamida dunyoning xohlagan nuqtasidan tovar va xizmatlarga buyurtma berishingiz yoki mahsulotlarni sotishda qayerda nimaga qanchalik talab shakllanganligini bilib olish imkonoyati mavjud.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

―Innovatsion texnologiyalar – taraqqiyot tayanchi‖. Ma‘rifat. 2015-yil 20-may № 40 (8793) ―Xorijiy investitsiyalar to`g`risida‖ gi Qonuni. 1998 yilning 30 aprel 14.―Investitsion faoliyat haqida‖ gi qonuni. 1998 yilning 24 dekabr Grissemann, U., Plank, A. and Brunner-Sperdin, A. (2013), “Enhancing business performance of hotels: The role of innovation and customer orientation”, International Journal of Hospitality Management, Vol. 33, pp. 347-356.

Hendry, M. (2015), Near Field Communications Technology and Applications, Cambridge University Press.

Hjalager, A.M. (2010), “A review of innovation research in tourism”, Tourism Management, Vol. 31, pp. 1-12.

Ho, T., and Chen, R. (2011), Leveraging NFC and LBS technologies to improve user experiences. In Service Sciences (IJCSS), 2011 International Joint Conference, pp. 17-21.

Hult, G. T. M., Hurley, R. F., and Knight, G. A. (2004), “Innovativeness: Its antecedents and impact on business performance”, Industrial Marketing Management, 33(5), pp. 429–438.

Hurley, R., Hult, G. and Knight, G., (2005), “Innovativeness and capacity to innovate in a complexity of firm-level relationships: a response to Woodside”, Industrial Marketing Management, Vol. 34, No. 3, pp. 281-283.

Huybers, T. and Bennett, J. (2000), “Impact of the environment on holiday destination choices of prospective UK tourists: implications for Tropical North Queensland”, Tourism Economics, Vol. 6, No. 1, pp. 21-46.

Jacob, M., Tintore, J., Simonet, R. and Aguilo, E. (2004), “Pautas de Innovacion en el Sector Turistico Balear”, Estudio No. 25 de Fundacion COTEC, Madrid.

www.lex.uz.

www.ziyonet.uz.

http://www.tourism.uz/

http://www.tour.uz/

http://www.stat.u

https://www.soegjobs.com

https://www.researchgate.net/publication/281439439_Managing_Innovative_Technology_in_the_Hotel_Industry_--_Response_to_Growing_Consumer_Preferences

https://youtu.be/1qVN32DKSEU