Innovatsion iqtisodiyotni rivojlanishida tadbirkorlik sub’ektlari xavfsizligini ta’minlash masalalari

---

Innovatsion iqtisodiyotni rivojlanishida tadbirkorlik 
sub’ektlari xavfsizligini ta’minlash masalalari
Shoxista Baxrom qizi Madraximova 
[e-mail] 
UrDU 
Annotatsiya: Zamonaviy sharoitda xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning jahon 
bozorida qulay mavqega ega bo’lishga intilishi muhim ahamiyat kasb etadi. Qoniqarli 
raqobatbardosh darajaga erishish uchun yuqori darajadagi iqtisodiy xavfsizlikni 
imkoniyati ta’minlash bilan korxonaning innovatsion salohiyatini oshirish kerak. 
Kalit so’zlar: iqtidodiy havfsizlik, innovatsion korxona, integral ko’rsatkich, 
iqtisodiy havfsizlik ko’rsatkichlari, innovatsion iqtisodiyot, raqobat, korxona 
boshqaruvi. 
Issues of business security in the development of an innovative 
economy 
Shoxista Bakhrom qizi Madrakhimova 
[e-mail] 
UrSU 
Abstract: In modern conditions, the desire of economic entities to take a 
favorable position in the world market is of paramount importance. To achieve a 
decent competitive level, it is necessary to increase the innovative potential of the 
enterprise with the possibility of ensuring a high level of economic security. 
Keywords: Economic security, innovative enterprise, integral indicator, system 
of economic security indicators, innovative economy, competition, the management 
of enterprise 

KIRISH 
Iqtisodiy tashkilotlarning rivojlanish tendentsiyalarini tahlil qilish tajribasi 

iqtisodiy xavfsizlikning asosiy tamoyillarini shakllantirishga olib keldi. Zamonaviy 
sharoitda iqtisodiy xavfsizlikni ikki tomonlama asosda ko’rib chiqish kerak, bu ham 
ichki, ham tashqi xavfsizlikni nazarda tutadi. Tashqi iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash 
iqtisodiyotning globallashuvi va jahon bozorida mahalliy ishlab chiqaruvchilar uchun 
raqobatning paydo bo’lishi bilan bog’liq bo’lgan iqtisod omilining mavjudligi bilan 
bog’liq. Ichki iqtisodiy xavfsizlik mamlakatdagi raqobatchilarning tahdidlarini 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
April 2022 / Volume 3 Issue 4
www.openscience.uz
1820

---

hisobga oladi. 2. Tashqi iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash eksport pozitsiyalarini 
mustahkamlash, shuningdek, mahalliy korxonalarni importdan himoya qilishni o’z 
ichiga olishi kerak. Eksportning yangi yo’nalishlarini yo’lga qo’yish, tovarlarning 
xorijda raqobatbardoshligini oshirish va ommabop ishlab chiqarish profillarini 
rivojlantirishga qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshirish maqsadga muvofiqdir. 
Bundan tashqari, importga bog’liq ishlab chiqarish va mahalliy ishlab 
chiqaruvchilarni qo’llab-quvvatlash mexanizmlarini yaratish zarur. 3. Tashqi 
iqtisodiy xavfsizlikning ishonchlilik darajasi korxonaning moliyaviy barqarorlik 
darajasini belgilaydi, bu esa o’z navbatida mamlakatning umumiy salohiyatini 
shakllantiradi. 4. Iqtisodiy xavfsiz muhitni yaratish bo’yicha asosiy ish xo’jalik 
yurituvchi sub’ektning barqarorligini buzish xavfini minimallashtirish va bartaraf 
etishdan iborat. Boshqaruvning barcha darajalarida buxgalteriya hisobi va axborotni 
boshqarishni ta’minlash tashqi muhit to’g’risidagi ma’lumotlarni o’z vaqtida taqdim 
etish tamoyiliga asoslanishi kerak. Innovatsion korxonalarda ma’lumotlar bazasi 
imkon qadar kengaytirilishi va doimiy ravishda yangilanishi kerak, chunki 
noaniqlikning yuqori darajasida ishlash rejadan barcha mumkin bo’lgan og’ishlarni 
hisobga olishni talab qiladi. Katta innovatsion loyihalarni amalga oshirishda, odatda, 
manfaatlarini qondirish kerak bo’lgan odamlarning keng doirasi taklif etiladi. Biroq, 
yangi mahsulot yoki texnologiyalarni muvaffaqiyatli joriy etish xo’jalik yurituvchi 
sub’ektning mavqeini yanada foydali pozitsiyaga o’tkazishga yordam beradi. 5. 
Korxonaning iqtisodiy xavfsizligi tizimi prognozlash, hisobga olish va tahlil qilish 
kabi nazorat elementlari asosida qurilishi kerak. Mas’uliyat markazlari, mas’uliyatni 
taqsimlash, baholash mezonlarining tarkibi va ish chastotasi har bir kompaniya 
tomonidan tahdidlarning chastotasi va xususiyatiga qarab alohida belgilanadi. Turli 
olimlarning ishlarida iqtisodiy xavfsizlikning turli xil tushunchalarini qayd etishimiz 
mumkin: axborotni himoya qilish va tijorat sirlarini saqlash; korxona maqsadlariga 
erishish qobiliyati; aholining umumiy farovonligi va qulay iqtisodiy muhit; 
mahsulotning barqarorligini saqlash. 
MUHOKAMA VA NATIJALAR 
Iqtisodiy xavfsizlikning mohiyati, eng avvalo, tahdidlarni o’z vaqtida aniqlashda 
strategik muhim ma’lumotlarning tarqalishida, raqobatchilar haqida ma’lumotlarning 
yo’qligida, tashqi muhitdagi o’zgarishlar xabardorlik yo’qligida, boshqaruv jamoa 
o’rtasidagi ichki qarama-qarshiliklar va tushunmovchiliklar mavjudligida, umumiy 
maqsad va muvofiqlikning yo’qligida ifodalangan. Korxonalarning boshqaruv 
tuzilmasidagi iqtisodiy xavfsizlik tizimini joriy etish tovar bozorlaridagi xo’jalik 
yurituvchi 
sub’ektning 
asosiy 
yo’nalishiga 
mos 
keluvchi 
joylashuvining 
barqarorligini oshiradi. Tadqiqotda yuqori darajadagi noaniqlik mavjudligi sababli 
tashqi va ichki omillar eng ko’p ta’sir ko’rsatadigan innovatsion korxonalarda 
iqtisodiy xavfsizlikni tashkil qilishni tashkil etishga qaratilgan. Iqtisodiy 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
April 2022 / Volume 3 Issue 4
www.openscience.uz
1821

---

xavfsizlikning mohiyati va tamoyillari, shuningdek, korxona xavfsizligining yuqori 
darajasini pasaytiradigan sabablar aniqlanadi. Muammoni o’rganish natijalariga 
ko’ra, umumiy sharoitlarda iqtisodiy xavfsizlik darajasini oshirish bosqichlari 
ta’kidlangan. Kompaniyaning holatini doimiy monitoring qilish zarurati javobgarlik 
markazlari, ko’rsatkichlar to’plami, axborot oqimi kanallari, xavfsizlikni yaxshilash 
yo’nalishlari va tahdidlarni bartaraf etish yoki oldini olish choralarini o’z ichiga olgan 
iqtisodiy xavfsizlik tizimini rivojlantirishni oldindan belgilab berdi. Tadqiqotning 
asosiy qismi - o’n bosqichli shkala yordamida talqin qilinadigan integral 
ko’rsatkichdan foydalanishga asoslangan iqtisodiy xavfsizlik darajasini baholash 
usuli. Integral ko’rsatkichni hisoblash ekspert tahliliga asoslanadi, bu sub’ektiv omil 
mavjudligini nazarda tutadi, bu kamchilikdir, lekin u ishchi guruhdagi 
mutaxassislarni to’g’ri tanlash bilan bartaraf etiladi. Maqolada ishlab chiqilgan 
metodologiyani alohida ko’rsatkichlar tizimidan foydalangan holda ma’lum bir 
innovatsion korxonaga qo’llashning amaliy misoli keltirilgan. Korxonaning 
innovatsion xavfsizligini buzish bilan bog’liq muammolarni bartaraf etish choralari 
taklif etiladi.
Bular: Iqtisodiy xavfsizlik, innovatsion korxona, integral ko’rsatkich, iqtisodiy 
xavfsizlik ko’rsatkichlari tizimi. Zamonaviy sharoitda xo’jalik yurituvchi 
sub’ektlarning jahon bozorida qulay mavqega ega bo’lishga intilishi muhim ahamiyat 
kasb etadi. Qoniqarli raqobatbardosh darajaga erishish uchun yuqori darajadagi 
iqtisodiy xavfsizlikni imkoniyati ta’minlash bilan korxonaning innovatsion 
salohiyatini oshirish kerak. 
Innovatsion korxonalar global raqobatchilar orasida mamlakatning rivojlanish 
salohiyatini shakllantirishning muhim bo’g’ini hisoblanadi. Ushbu turdagi korxona 
jahon va ichki bozorda raqobatning yuqori darajasi bilan ajralib turadigan yuqori 
texnologiyali ilmiy intensiv mahsulotlarni yaratadi va ishlab chiqaradi. 
Muvaffaqiyatli tadbirlar tufayli mamlakat iqtisodiyotini qo’llab-quvvatlash, uni 
davlat strategiyasi va ustuvor yo’nalishlariga muvofiq rivojlantirish va poydevor 
yaratish uchun zarur. Innovatsion korxonalarning o’ziga xos xususiyati - bu mutlaqo 
yangi mahsulotlarni yaratish natijasida yuzaga kelgan sezilarli noaniqlikning 
mavjudligi. 
Shu munosabat bilan yuqori sifatli axborot oqimlarini ta’minlash zarur, uning 
vazifasi korxonalar rahbariyati va ijrochilarni zarur ma’lumotlar bilan o’z vaqtida va 
ishonchli ta’minlashdir. Axborotning etishmasligi korxonaning iqtisodiy xavfsizligini 
buzish ko’rsatkichi bo’lib xizmat qiladi. Shunday qilib, innovatsion korxonalarning 
xavfsizlik tizimining asosi axborot oqimlari va potentsial tahdidlar signalidir.
Boshqaruvning turli darajalarida innovatsion korxonaning mas’uliyati doimiy 
ravishda ichki va tashqi tahdidlarning barcha kiruvchi signallariga javob berishlari 
kerak. Korxonaning ko’p elementli tizim sifatida birligi tufayli faoliyatning barqaror 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
April 2022 / Volume 3 Issue 4
www.openscience.uz
1822

---

rivojlanishini buzish xavfi haqida ma’lumot uzatish kanallarini yaratish kerak. 
Javobga ishonchni ta’minlash uchun kanallar teskari aloqa bilan jihozlangan bo’lishi 
kerak. Mahalliy axborot kanallarining aniqlanishi iqtisodiy xavfsizlik tizimining 
buzilishidan dalolat beradi. Bundan tashqari, innovatsion korxonaning iqtisodiy 
xavfsizligi tizimi paydo bo’ladigan xavf darajasining mezoni bo’lib xizmat qiluvchi 
ko’rsatkichlar ro’yxatini o’z ichiga olishi kerak. Ko’rsatkichlar har bir tadbirkorlik 
sub’ekti uchun korxonaning asosiy maqsadlaridan kelib chiqqan holda va uning 
faoliyatining o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda individual ravishda 
ishlab chiqiladi. Har bir kompaniya iqtisodiy xavfsizlik ta’limi elementlarini o’zining 
ustuvor yo’nalishlariga muvofiq joylashtiradi, ammo tizimda barcha komponentlar 
hisobga olinishi kerak. Iqtisodiy xavfsizlikning buzilishi korxonaning bankrot bo’lish 
ehtimolining oshishiga olib keladi. Tashqi tahdidlarning ta’siri oldindan aytib 
bo’lmaydigan va nazorat qilib bo’lmaydigan bo’lishi mumkin, ammo ichki sabablarni 
vakolatli boshqaruv tomonidan oldini olish mumkin. Shunday qilib, buxgalteriya 
hisobi va axborot tizimining murakkab ma’lumotlaridan foydalangan holda noaniqlik 
va tavakkalchilik sharoitida xo’jalik yurituvchi sub’ektning holatini doimiy ravishda 
kuzatib borish kerak. Innovatsion korxonalar o’xshash loyihalarni amalga oshirish 
to’g’risida ma’lumotlar yo’qligi sababli kam ma’lum muhitda ishlayotganligi sababli, 
muayyan vaziyatda turli stsenariylar va rivojlanish strategiyalarini modellashtirishga 
alohida e’tibor qaratish lozim . 
XULOSA 
Asosiy xulosa qilish mumkinki, iqtisodiy xavfsizlikning yuqori darajasini 
ta’minlash sharti - salbiy oqibatlar yuzaga kelgunga qadar potentsial tahdidlarga 
tezkor javob berish uchun zarur bo’lgan ishonchli va doimiy yangilanadigan 
ma’lumotlarni o’z ichiga olishi kerak bo’lgan axborot tizimini shakllantirish. Axborot 
tizimi ishlab chiqarish jarayonlarini monitoring qilish, salbiy tendentsiyalarni 
aniqlash va rivojlanishning istiqbolli yo’nalishlarini izlash uchun asos bo’lib xizmat 
qiladi.Shu bilan birga, iqtisodiy xavfsizlikni iqtisodiy korxonaning strategik 
maqsadlarini hisobga olgan holda rivojlanishi uchun zarur bo’lgan shart-sharoitlar 
majmui sifatida ko’rib chiqish kerak, moliyaviy manfaatlar va aholi uchun imtiyozlar 
ko’payishini ta’minlaydi, shuningdek. mamlakat iqtisodiyoti salohiyatiga ijobiy hissa 
qo’shishni shakllantirish. Moliyaviy barqarorlik va raqobatbardoshlikni oshirish 
uchun zarur shart-sharoitlarning tarkibi har bir tadbirkorlik sub’ekti uchun 
individualdir. Moliyalashning etarli darajada mavjudligi, etkazib beruvchilar va 
hamkorlarning ishonchliligi, davlat tomonidan qo’llab-quvvatlanishi, yuqori malakali 
mutaxassislarning ishtiroki va xodimlarni ushlab turish, rejadan aniqlangan og’ishlar 
ustidan doimiy nazoratni yaratish kabi omillarni aniqlash mumkin. innovatsion 
korxona uchun.
 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
April 2022 / Volume 3 Issue 4
www.openscience.uz
1823

---