Innovatsiyalar iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyotning muhim omili sifatida

Keywords: Innovation, innovation activity, innovation system, innovation 
process, information and communication technologies, advanced technology, 
institutional associations, investment. 
 
"Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor - 3.567 (SJIF)
July 2022 / Volume 3 Issue 7
www.openscience.uz / ISSN 2181-0842
312

---

Kirish 
Jadal rivojlanib borayotgan globallashuv davrida iqtisodiyot sohasida turli ilmiy, 
amaliy adabiyotlarda "innovatsiya" atamasi ko‘p hollarda kuzatilmoqda. Juda ko‘p 
minbarlarda, anjumanlarda va ilmiy kengashlarda ishlatiladigan “innovatsiya” atamasi 
lotincha innovus (in-novus-yangilikka qarab) degan ma’noni anglatadiva u “yangilik” 
va “ilg’or texnologiya” atamalari bilan sinonimlar tariqasida ishlatilishi mumkin
1
.
Turli adabiyotlarda “innovatsiya” atamasiga turlicha yondashilgan va ta’riflardan 
xulosa qilgan holda shunday deyish mumkin: innovatsiya - yuqori darajadagi iqtisodiy 
va ijtimoiy samaradorlikka erishish maqsadida ishlab chiqarish jarayoniga ilg’or 
texnologiya, ilm-fan yutuqlarini joriy etish yo‘li bilan tovarlar va xizmatlar sifatini 
oshirish va yuqori naflilikka ega bo‘lgan keng ko‘lamdagi yangidan yangi turlarini 
yaratish bo‘lib hisoblanadi. Kuchli raqobat muhitida milliy iqtisodiyotda 
raqobatbardosh tizimni shakllantirish, dunyo bozoriga chiqish muhim ahamiyat kasb 
etadiva u, avvalo, globallashuv sharoitida harsohada yangilik yaratishni, texnologik 
yutuqlar asosida mahsulot va xizmat yaratishni, barcha yangiliklarni soha doirasida 
tizimli ravishda uzluksiz joriy etib borishni talab qiladi. Bir so‘z bilan aytganda, 
innovatsiya faoliyatini rivojlantirmay turib, raqobatbardoshlik tizimini shakllantirib 
bo‘lmaydi.
Mavzuga oid adabiyotlar tahlili 
Iqtisodchi olimlar iqtisodiyot rivojlanishiga ta’sir qiluvchi omillarni tadqiq qilib 
borishga doimo qiziqish bildirishgan. Bahs-munozaralar davomida iqtisodiy 
rivojlanish omillari tahlili jarayonida ilmiy-texnik jihatdan takomillashuv, yangilik 
yaratilishi, ta’lim sifati kabi faktorlar ustunlik berib kelgan. Texnika taraqqiyoti 
zamonaviy iqtisodiyotning jadal rivojlanishishida muhim ahamiyat kasb etadi. Ilmiy 
texnika taraqqiyotining asosi esa innovatsiyalar bo’lib hisoblanib, bu xususida ilk 
izlanishlar 
XX-asrning boshida
avstriyalik va amerikalik iqtisodchi 
Y. Shumpeter
ning 
ilmiy ishlarida boshlagan. 
J. Shumpeter nuqtai nazaridan qaraganda, innovatsiya bu 
g‘oya va tadbirkorning uchrashuvidir
2
.
Innovatsion 
iqtisodiyot 
yetakchi 
nazariyotchilari Pol Romer, Elhanan Xelmanman, Bronvin Xoll kabi olimlar 
innovatsion menejment, ilmiy-texnika taraqqiyoti innovastion iqtisodiyotdagi 
muammo va yechimlar borasida tadqiqot olib borganlar.
3
Tahlil va natijalar 
Mamlakatimizda innovatsion tadqiqot olib borish, innovatsion faoliyat bilan 
shug’ullanish, ilm-fan va innovatsiya yutuqlarini oshirish, ularasosidaishlabchiqarish, 
sanoat, xizmat ko‘rsatish sohasida samaradorlik ko‘rsatkichlarini oshirish, aholi 
1
Ayupov R.X., Boltaboeva G.R. O’zbekistonda innovatsion iqtisodiyotni shakllantirish muammolari va yechimlari. T.: 
TMI, 2013, 202-bet.
2
The CEO's role in business model reinvention, V.Govindarajan, C. Trimble, Harvard Business Review, 
JenuaryFebruary, 2011, pp.109-114. 
3
https://ewikiuz.top/wiki/Innovation_economics 
"Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor - 3.567 (SJIF)
July 2022 / Volume 3 Issue 7
www.openscience.uz / ISSN 2181-0842
313

---

farovonligini ta’minlashga qaratilgan mexanizmlar ishlab chiqish, ilmiy izlanish 
natijalarini jamiyat hayotida keng tatbiq etish borasida O‘zbekiston Respublikasi 
Prezidentining 
2018-yil 7-maydagi “Iqtisodiyot 
tarmoqlari 
va sohalariga 
innovatsiyalarni 
joriy 
etish 
mexanizmlarini 
takomillashtirish 
bo‘yicha 
qo‘shimchachora-tadbirlarto‘g‘risida”gi PQ-3698-sonli qarori huquqiy fundamental 
asos va dasturiy amal bo‘lib xizmat qiladi. 
Milliy iqtisodiyotni rivojlantirish sharoitida innovatsion faoliyat ustuvor 
yo‘nalishlari quyidagi asosiy yo‘nalishlar bo‘lib hisoblanadi: 
- Korxonalar 
ilmiy-texnik 
bazasini 
modernizatsiyalash, 
moslashuvchan, 
zamonaviy texnologiyalar bilan qaytajihozlash; 
- Iqtisodiyotning tarmoq va sohalarida zamonaviy information texnologiyalar va 
kompyuterlashtirilgan tizimlarni takomillashtirish; 
- Energiya, yoqilg’i, resurs va xarajatlarni maksimal darajada tejash, mahsulot 
tannarxini kamaytirishni rag’batlantirish; 
- Zamonaviy texnik vositalardan samarali foydalangan holda naflilik qiymati 
yuqori bo‘lgan, ekportga mo‘ljallangan tovar va xizmatlar yaratish; 
- Jamiyat hayotining turli sohalarida amalga oshiriladigan faoliyatlarni 
raqamlashtirish, zamonaviy infratuzilmalar yordamida avtomatlashtirish jarayonlari 
ko‘lamini kengaytirish; 
- Zamonaviy talablarga javob beradigan malakali ilmiy-texnik kadrlarni 
tayyorlash va ularni qayta tayyorlash tizimini, shuningdek, ularning xorijiy ilmiy 
markazlarga muddatli ilmiy stajirovkalarini moliyalashtirish.
So‘nggi yillarda mamlakatimizda innovatsiya sohasida amalga oshirilgan 
islohotlar natijasi o‘laroq satatistik ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, 2019-yilda 
O‘zbekiston Respublikasida innovatsiyalarni joriy etgan korxona va tashkilotlar 
statistikasiga ko‘ra, iqtisodiy faoliyat turlari bo‘yicha innovatsiyalarni joriy etishda 
engyuqori ulush ishlab chiqarish sanoatida kuzatilib, 51,9 % ni tashkil etmoqda. Davlat 
statistika qoʻmitasi ma’lumotlariga koʻra, innovatsiyalarni joriy etishda eng yuqori 
ulushga ega boʻlgan sohalar: 
Ishlab chiqarish sanoati – 51,9 %
Qurilish – 6,5 %
Qishloq, oʻrmon va baliqchilik xoʻjaligi – 2,7 %
Axborot va aloqa – 2,4 %
Ta’lim – 1,1 % 
Boshqa faoliyat turlari – 35,4% 
"Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor - 3.567 (SJIF)
July 2022 / Volume 3 Issue 7
www.openscience.uz / ISSN 2181-0842
314

---

Ishlab chiqarish sanoati - 51,9 % 
Qurilish - 6,5 % 
Qishloq, oʻrmonvabaliqchilikxoʻjaligi - 2,7 % 
Axborotvaaloqa - 2,4 % 
Ta’lim - 1,1 %
Boshqafaoliyatturlari - 35,4%
4
Ta’kidlash joizki, Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotiga ko‘ra, 2021-yil 1-
yanvar holatiga mamlakatimizda joriy qilingan texnologik innovatsiyalar soni 4011 
tani tashkil etgan. Shundan, mahsulotlar bo‘yicha innovatsiyalar soni 3017 ta, 
jarayonlar bo‘yicha innovatsiyalar soni 994 tani tashkil etgan.
5
Xulosa 
Qayd etish joizki, mamlakatda innovatsion faoliyat rivojlanishi xalqaro talab 
darajasida bo‘lmaganligi bois innovatsion muhitni yanada takomillashtirish,
islohotlarni izchil davom ettirish va pirovardida muammolarga natijaviy yechim 
toppish zaruriyati mavjud. Bizning fikri ojizimizcha, bunday muhit to‘la shakllanishi 
va bajarilishi talab etiladigan shartlar quyidagilardan iborat: 
- Davlat organlari tomonidan innovatsion strategic maqsadlar, dasturlar va 
loyihalarni qo‘llab-quvvatlash to‘laqonli mexanizmlarini belgilab olish; 
- Jalb qilinayotgan xorijiy investitsiyalarning aksar qismini yuqori talablarga 
javob beradigan, zamon talablariga moslashgan moddiy-moliyaviy, intellectual, 
iqtisodiy va ilmiy-texnik bazani shakllantirishga yo‘naltirish; 
- Joylarda innovatsion faoliyatni amalga oshirishda ilmiy-texnik axborotga ega 
bo‘lish imkoniyatini beruvchi infratuzilmaviy muassasalar tizimini rivojlantirish; 
- Innovatsionloyihalarniamalgaoshirishdao‘zresurslarini 
taklif 
qiluvchi 
moliyaviyva investitsion institutlarning keng qamrovli va diversifikatsion bozorlarni 
shakllantirish. 
Iqtisodiyotda innovatsion mexanizmni tatbiq etish strategic ahamiyatli vazifa 
hisoblanadi, shuningdek, jamiyatda innovatsiya bo‘lgan munosabatni shakllantirish 
ham innovatsion faoliyat keng joriy etilishida va rivoj topishida muhim ahamiyat kasb 
etadi.