Innovatsiyalar vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

---

1 
O„ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA‟LIM, FAN VA 
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI 
ISLOM KARIMOV NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA 
UNIVERSITETI 
“ELEKTRONIKA VA AVTOMATIKA» FAKULTETI 
“ISHLAB CHIQARISH JARAYONLARINI AVTOMATLASHTIRISH» 
KAFEDRASI 
 
“_______________________________________” fanidan 
“Mikrokontrollerlarning bloklari, buferli va boshqa registrlarining vazifalari, 
registrlarni tanlash, ularning rejimlarini o„zgartirish usullari.” mavzuda 
MUSTAQIL ISH
 
Bajardi: III kurs sirtqi
S12-20 TJIChAB (o„zb) guruhi 
talabasi 
BAXTIYOROV.M 
Qabul qildi: _______________ 

---

2 
TOSHKENT-2023 
 
MAVZU: Mikrokontrollerlarning bloklari, buferli va boshqa registrlarining 
vazifalari, registrlarni tanlash, ularning rejimlarini o„zgartirish usullari. 
REJA: 
1. Mikrokontrollerlarning turlari va tarkibi 
2. Buferli va boshqa registrlarining vazifalar 
Hozirgi vaqtda mikrokontrollerlarning (MK) bir qator turlari ishlab 
chiqarilmoqda. Bularning barchasini shartli ravishda uchta asosiy sinfga bo„lish 
mumkin: 8-razryadli mikrokontrollerlar joylashtiriladigan ilovalar uchun; -16- va 
32-razryadli mikrokontrollerlar; -raqamli signal protsessorlari (DSP). 
Mikroprotsessor oilasining eng ko„p tarqalgan namoyondasi, 
sanoatda, uy ro„zg„or buyumlarida va kompyuter texnikasida ko„p 
ishlatiladigan 8-razryadlik mikrokontrollerlardir. Ular o„z rivojlanish 
tarixida oddiy nisbatan tashqi qurilmasi rivojlanmagan qurilmalardan 
to zamonaviy ko„p vazifali, real vaqt o„lchamida murakkab 
boshqarish algoritmlarini bajaruvchi mikrokontrollerigacha bo„lgan 
yo„lni bosib o„tdi. 8-razryadli mikrokontrollerlarni yashovchanlik 
xususiyatining sababi, real obektlarni boshqarish uchun ishlatilishligi 
va ularda asosan ishlov berish tezligi amaliy jihatdan protsessorning 
razryadlar soniga bog„liq bo„lmagan mantiqiy operatsiyalar ko„p 
bo„lgan algoritmlarni ishlatilishidadir. 
8-razryadli mikrokontrollerlarni ommabop bo„lishining yana bir 
sababi taniqli bo„lgan Motorola, Microchip, Intel, Zilog, Atmel va 
boshqa firmalarning doimiy maxsulot turini kengaytirib borishidir. 

---

3 
Zamonaviy 8-razryadli mikrokontrollerlarini odatda bir qator farq 
qiluvchi belgilari mavjutdir. Ularning asosiysini sanab o„tamiz:
modulliy tashkillanishi, u holda bitta protsessor yadrosi (markaziy
protsessor) asosida MK qatorini (lineyka) loyihalashtiriladi, ular 
dastur xotirasining turi va hajmi bilan, axborot xotirasining xajmi, 
tashqi modul to„plamlari va sinxronlash chastotasi bilan 
farqlanadilar. 
-MK ning yopiq arxitekturasidan foydalanish, u magistralning manzillar va 
axborotlar yo„lining MK g„ilof oyoqchalariga chiqarilmaganligi bilan 
xarakterlanadi. Shunday qilib, MK tugatilgan axborotlarga ishlov berish tizimi 
bo„lib, uning imkoniyatlarini manzil va axborotlarning parallel magistrallarini 
qo„llash orqali oshirish nazarda tutilmagan. 
-tipik funksional tashqi modullaridan foydalanish (taymer, voqea 
protsessorlari, ketma-ket interfeys kontrollerlari, analog-raqam o„zgartiruvchilar va 
boshqalar), turli ishlab chiqaruvchilarning MK da ishlash algoritmlari kam 
farqlanadi; 
- MK maxsus vazifalar registrini dastlabki holatga o„tqazish jarayonida 
beriluvchi tashqi modullarning ish tartiblari sonini oshishi. 
Modulli tamoyil asosida qurilgan bir oilaning barcha MK lari bir xil 
protsessor yadrosiga ega bo„ladilar va MK ning turli modellarini ajratib turuvchi 
o„zgaruvchan funksional blokka ega bo„ladi. 1-chizmada modulli MK tarkibiy 
sxemasi keltirilgan. 
Protsessor yadrosi o„z tarkibiga quyidagi qurilmalarni oladi: 
-markaziy protsessor; 

---

4 
-manzil, axborot va boshqarish shinalar tarkibida kontrollerning ichki 
magistrali (KIM); 
-MK sinxronizatsiyalash sxemasi; 
-MK ish tartibini boshqarish sxemasi, shu jumladan yana pasaytirilgan 
energiyani isteʻmol ish tartibini quvvatlash, dastlabki ishga tushurish (sbros, 
tashlash) va h.k.o„z ichiga olgan. 
Процессор 
ёдрўси 
Sinxronizatsiya 
Markaziy 
Boshqarish 
protsessor 
sxemasi 
sxema
si 
KI
M 
G 
DHQ 
ОH
Q 
Kiritish/chiqarish 
Toymer 
Qo„shim
cha 
portlari 
modullar
O„zgaruvchan 
funksional blok 
1-chizma. MK modulli tashkillashtirish. 

---

5 
O„zgaruvchan funksional blok o„z tarkibiga turli xildagi va turli sig„imga ega 
bo„lgan xotira modullarini, kiritish/chiqarish portlarini, takt generator modulini
(G), taymerni oladi. Nisbatan oddiy mikrokontrollerlarda uzilishlarga ishlov berish 
moduli 
protsessor 
yadrosining 
tarkibiga 
kiradi. 
Ancha 
murakkab 
mikrokontrollerlarda esa u rivojlangan imkoniyatli alohida modul sifatida bo„ladi. 
O„zgaruvchan funksional blok tarkibiga qo„shimcha modul sifatida kuchlanish 
komparatori, analog-raqam o„zgartiruvchi (ARO„) va boshqalar kirishi mumkin. 
Har bir modul MK tarkibida kontrollerning ichki magistralining (KIM) 
protokollarini hisobga olingan holda ishlashi uchun loyihalashtiriladi. Ushbu 
yondoshish bir oila ichida tarkibi jihatidan turli MK yaratish imkonini beradi. 
An'anaviy ravishda mikrokontrollerlarni uchta guruhga bo'lish mumkin: 
eng oddiy
, 
o'rnatilgan va universal. 
Eng oddiy mikrokontrollerlar talab qilinmagan hollarda qo'llaniladi yuqori 
ishlash lekin arzon narx muhim ahamiyatga ega. 
Qurilmalar va jihozlarga o'rnatilgan mikrokontrollerlar yuqori ixtisoslashgan 
vazifalarni amalga oshirish uchun dasturlashtirilgan. 
Universal mikrokontrollerlar nazorat, tartibga solish va boshqarish tizimlaridagi 
ko'plab vazifalarni hal qilishga qaratilgan. 
Agar siz barcha turdagi zamonaviy mikrokontrollerlarni tasavvur qilsangiz, 
iste'molchi uchun mavjud bo'lgan ushbu toifadagi juda ko'p turli xil qurilmalardan 
hayratda qolishingiz mumkin. Biroq, ushbu qurilmalarning barchasini quyidagi 
asosiy turlarga bo'lish mumkin: 
o'rnatilgan 8 bitli MCU, 
16 va 32 bitli MK, 
raqamli signal protsessorlari (maxsus mikroprotsessor uchun mo'ljallangan raqamli 
ishlov berish signallari). Mikrokontroller bitta mikrosxemadagi (bitta chipda) 
butun mikroprotsessor tizimidir. Ushbu mikrosxema barcha turdagi elektron 
qurilmalarni boshqarish va ko'plab funktsiyalarni bajarish uchun mo'ljallangan. 
Elektron qurilmalar o'rtasidagi o'zaro ta'sir mikrokontrollerga o'rnatilgan dasturga 
muvofiq amalga oshiriladi. 

---

6 
Mikrokontrollerlar turli xil elektron va elektr bloklarini boshqarish imkonini 
beradi. Qoidaga ko'ra, mikrokontrollerlar yolg'iz ishlamaydi, balki birlashtirilgan 
(bir qismni 
butunga birlashtirish jarayoni) har 
xil 
bo'lgan sxemaga 
kiritilgan. tashqi 
qurilmalar
(monitorlar, klaviaturalar, turli sensorlar va boshqalar). 
Nima uchun AVR? 
AVR kontrollerlari "tug'ilishdan" farq qiladigan ikkita xususiyatga ega 
MKning qolgan qismidan oila. Birinchidan, ko'rsatmalar to'plami va AVR ning 
asosiy arxitekturasi 
tillardan kompilyatorlar ishlab chiqaruvchisi bilan birgalikda ishlab chiqilgan.
yuqori darajadagi grammatika IAR tizimlari. Natijada bu mumkin bo'ldi 
dasturiy ta'minotning ishlashida katta yo'qotishlarsiz AVR dasturlarini C tilida 
yozing 
assembler tilida yozilgan dasturlarga nisbatan. Bu haqida ko'proq - 
ichida muhokama qilamiz 5-bob. 
Ikkinchidan, AVR ning muhim afzalliklaridan biri quvur liniyasidan foydalanishdir
ra. Natijada, AVR uchun mashina aylanishi tushunchasi yo'q: ko'pchilik 
buyruqlar bir siklda bajariladi. Taqqoslash uchun shuni ta'kidlaymizki, 
foydalanayotganlar 
PIC oilasining MC-larining katta mashhurligi ko'rsatmalarni 4 soat tsiklida 
bajaradi va sinf 
sic 8051 - odatda 12 soat tsikli uchun (zamonaviy modellar mavjud bo'lsa ham X 
51 soniya 
bir o'lchovda avtobus tsikli). 
To'g'ri, bu holatda men buyruq tizimining soddaligini biroz qurbon qilishim kerak 
edi, 
bilan solishtirganda ayniqsa seziladi x 51, bu erda, masalan, har qanday 
ekspeditorlik operatsiyalari 
boshqaruvchi ichidagi ma'lumotlar, manzillash usulidan qat'i nazar, bitta 
tomonidan amalga oshiriladi shaxsiy jamoa 
Mikrokontrollerlar qayerda ishlatiladi? 
Mikrokontrollerlar o'rnatilgan tizimlarda, asosan turli xil mahsulotlar va 
qurilmalarda qo'llaniladi, ular apparat va qurilmalarning kombinatsiyasi 
hisoblanadi. dasturiy ta'minot, va muayyan funktsiyalarni bajarish uchun 

---

7 
mo'ljallangan. Mikrokontrollerlardan foydalanadigan o'rnatilgan tizimlarning bir 
nechta misollari quyidagilar bo'lishi mumkin: kir yuvish mashinalari, savdo
avtomatlari, mikroto'lqinli pechlar, raqamli kameralar, avtomobillar, tibbiy 
jihozlar, smartfonlar, aqlli soat, robotlar va turli xil maishiy texnika.
Nima uchun biz mikrokontrollerlardan foydalanamiz? 
Mikrokontrollerlar o'rnatilgan ilovalarda avtomatlashtirish uchun ishlatiladi. 
Mikrokontrollerlarning katta mashhurligining asosiy sababi - bu alohida 
mikroprotsessor, xotira va kiritish-chiqarish qurilmalari bilan qurilgan dizaynga 
nisbatan mahsulot yoki dizaynning o'lchami va narxini pasaytirish qobiliyatidir.
Bundan tashqari, mikrokontrollerlar o'rnatilgan mikroprotsessor, operativ xotira, 
ROM, ketma-ket interfeyslar, parallel interfeyslar, analogdan raqamli o'zgartirgich 
(ADC), raqamli-analogga o'tkazgich (DAC) va boshqalar kabi funktsiyalarga ega. 
Bu ularni qurishni osonlashtiradi. uning atrofidagi ilovalar. Bundan tashqari, 
mikrokontroller dasturlash muhiti talab bo'yicha har xil turdagi ilovalarni 
boshqarish uchun keng imkoniyatlar yaratadi. 
Har xil turdagi mikrokontrollerlar. 
Bozorda mikrokontrollerlarning keng assortimenti mavjud. Atmel, ARM, 
Microchip, Texas Instruments, Renesas, Freescale, NXP Semiconductors va 
boshqalar kabi turli kompaniyalar. va boshqalar.Har xil turdagi funksiyali 
mikrokontrollerlarni ishlab chiqarish yo'lga qo'yildi. Dasturlashtiriladigan xotira, 
flesh xotira hajmi, ta'minot kuchlanishi, kiritish-chiqarish, tezlik va boshqalar kabi 
turli parametrlarga qarab, ularni qo'llash uchun to'g'ri mikrokontrollerni tanlash 
mumkin. 
Registr- qurilmalarning uziga xos tengliklar birlashmasini angldatadi, ularning 
vazifasi ma‟lumotlarni saklash hamda ma‟lumotlarga tezkor murojat kilish 
imkoniyatini 
beradi.Ushbu 
qurilmalar 
integral 
sxemada 
triggerlarda 
foydalaniladi.Trigger uz navbatida traziztor utkazgichlarda malga oshiriladi( ya‟ni 
elektron kalitlar). N trigger registrda N bit ma‟lumotni tushinish mumkin. 
Registrlar — turli xil uzunlikdagi xotiraning tez ishlovchi yacheykalari (1 bayt 
standart uzunlikka ega bo‟lgan va tezkorligi nisbatan pastroq AX yacheykalaridan 
farqli o‟laroq, ). 
Mikroprotsessorning interfeysli tizimi SHK ning boshqa qurilmalari bilan ulash 
va aloqa qilish uchun mo‟ljallangan, u o‟z ichiga MP ning ichki interfeysi, buferli 
eslab qolish registrlari va kiritish-chiqarish portlarini (KCHP), boshqarish 

---

8 
sxemalari va tizimli shinani oladi. 
Interfeys (interface) — kompyuter qurilmalarini o‟zaro moslash va aloqa 
qurilmalari to‟plani bo‟lib, ularning o‟zaro samarali ishlashini ta‟minlaydi. 
Kiritish-chiqarish porti (I/O port) — ulash texnikaviyurasi bo‟lib, 
mikroprotsessorga boshqa qurilmalarni ulash imkonini beradi. 
Taktli impulslar generatori chastotasi shaxsiy kompyuterning asosiy 
tavsiflaridan biri hisoblanadi va ko‟p jihatdan uning ishlash tezligini aniqlaydi, 
negaki mashinadagi har bir amal ma‟lum taktlar soni davonida bajariladi. 
Mikroprotsessorli xotira razryadliligi mashina so‟zidan kam bo‟lmagan tez 
harakat qiladigan registrlardan tashkil topgan. Registrlarni soni va razryadliligi 
turli mikroprotsessorlarda turlicha: 8086 MP da 14 ta ikki baytli registrlardan to 
Pentium MP dagi turli uzunlikdagi bir nechta o‟nlab registrlargachadir.