Innovatsiyalar vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti d. A. Axatova

12.2. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, “Ta’lim to‘g‘risida”gi 
Qonun – Respublikamizda ta’lim-tarbiyani tashkil etish va kadrlar 
tayyorlashning huquqiy asosi sifatida 
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi barcha munosabatlarning 
huquqiy asosi bo‘lganidek, O‘zbekistonda ta’limni yuridik tartibga solishning 
ham asosiy normativ hujjati sanaladi. Bunda uning ayniqsa 41-moddasi muhim 
ahamiyatga ega.
“41-modda. Har kim bilim olish huquqiga ega. Bepul umumiy ta’lim olish 
davlat tomonidan kafolatlanadi. Maktab ishlari davlat nazoratidadir.
42-modda. Har kimga ilmiy va texnikaviy ijod erkinligi, madaniyat 
yutuqlaridan foydalanish huquqi kafolatlanadi. Davlat jamiyatning madaniy, 
ilmiy va texnikaviy rivojlanishiga g‘amxo‘rlik qiladi”
34
.
Davlat fuqarolarning Konstitutsiya va qonunlarda mustahkamlangan 
huquqlari va erkinliklarini ta’minlaydi. Har bir shaxsga o‘z huquq va 
erkinliklarini sud orqali himoya qilish, davlat organlari, mansabdor shaxslar, 
jamoat birlashmalarining g‘ayriqonuniy xatti-harakatlari ustidan sudga shikoyat 
qilish huquqi kafolatlanadi. O‘zbekiston Respublikasida barcha fuqarolar bir xil 
huquq va erkinliklarga ega bo‘lib, jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib 
chiqishi, e’tiqodi, shaxsi va ijtimoiy mavqeidan qat’i nazar, qonun oldida 
tengdirlar. Imtiyozlar faqat qonun bilan belgilanib qo‘yiladi hamda ijtimoiy 
adolat prinsiplariga mos bo‘lishi shart.
34
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. –T., “O`zbekiston”, 2012 yil, 5 b 

---

355 
1997-yil 29-avgustda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining IX 
sessiyasi bo‘lib o‘tdi. Unda ta’lim-tarbiya tizimini isloh qilish, unga yangi zamon 
talabi darajasiga ko‘tarishga dahldor bo‘lgan qonunlar ham qabul qilindi. Shu 
masalalar yuzasidan Birinchi prezidentimiz "Barkamol avlod -O‘zbekiston 
taraqqiyotining poydevori" mavzusida nutq so‘zladi.
Sessiyada "Ta’lim to‘g‘risida"gi yangi qonun qabul qilindi. 
Bu qonun 5 bob, 34 moddadan iborat. Qonunning 1 bobi "Umumiy 
qoidalar" deb nomlanadi, uning 1 -moddasida qonunning maqsadi ko‘rsatiladi: 
"Ushbu Qonun fuqarolarga ta’lim, tarbiya berish, kasb-hunar o‘rgatishning 
huquqiy asoslarini belgilaydi hamda har kimning bilim olishdan iborat 
konstitutsiyaviy huquqini ta’minlashga qaratilgan. 
2-moddada ta’lim to‘g‘risida qonun hujjatlari, 3-moddada ta’lim sohasida 
davlat siyosatining asosiy prinsiplari, 4-moddada bilim olish va 5-moddada 
pedagogik faoliyat bilan shug‘ullanish huquqi ko‘rsatilgan. 
6-moddada ta’lim muassasasining huquqiy maqomi, 7-moddada davlat 
ta’lim standartlari, 8-moddada ta’lim berish tili haqida gapirilgan. 
II bobda ta’lim tizimi va turlari ko‘rsatib berilgan. 
III bob ta’lim jarayoni qatnashchilarini ijtimoiy himoyasiga bag‘ishlangan. 
20-24 moddalarda bular yoritib berilgan. 
IV bobda ta’lim tizimini boshqarish masalasi qonun bilan mustahkamlab 
berilgan. 25-29 moddalar shularga bag‘ishlangan. 
V bob yakunlovchi qoidalardir. 
Shu qonun 2020 yilgacha ta’lim-tarbiya, maorif sohasidagi ishlarimizda 
asosiy dasturimiz bo‘lib xizmat qildi. 
1997-yil 29-avgustdagi Qonun bilan birga yana bir muhim hujjat "Kadrlar 
tayyorlash milliy dasturi" ham qabul qilindi. Bu dasturning qabul qilinishi 
ta’lim-tarbiya sohasida yangi bir o‘zgarish, yuksalish davrini boshlab berdi. 

---

356 
"Kadrlar tayyorlash milliy dasturi" umumiy qoidalar va 5 bobdan tashkil 
topgan. Umumiy qoidalarda bu dastur "Ta’lim to‘g‘risida"gi qonun qoidalarga 
muvofiq tayyorlanganligi aytiladi.
1-bob muammolar va kadrlar tayyorlash tizimini tubdan isloh kilish 
omillarini yoritishga bag‘ishlangan. Dastlab O‘zbekiston mustaqillikka 
erishgandan so‘ng maorif sohasida yuz bergan o‘zgarish va rivojlanish tahlil 
etiladi, kamchilik va muammolar ko‘rsatiladi, isloh qilish omillari yoritib 
beriladi. 
2-bobda dasturning maqsad, vazifalari va uni ruyobga chiqarish 
bosqichlari ko‘rsatib beriladi. "Mazkur dasturning maqsadi - ta’lim sohasi ni 
tubdan isloh qilish, uni o‘tmishdan qolgan mafkuraviy qarashlar va sarqitlardan 
to‘la xolos etish, rivojlangan demokratik davlatlar doirasida, yuksak axloqiy va 
ma’naviy talablarga javob beruvchi yuqori malakali kadrlar tayyorlash milliy 
tizimini yaratishdir", deyiladi dasturda. 
Dasturni ro‘yobga chiqarishning bosqichlari (1. 1997-2001, 2. 2001-2005, 
3. 2005 va undan keyin), ularda amalga oshirilishi lozim bo‘lgan ishlar belgilab 
berilgan. 
3-bobda Kadrlar tayyorlashning milliy modeli (shaxs, davlat va jamiyat, 
uzluksiz ta’lim, fan va ishlab chiqarish) tahlil etib beriladi. 
4-bobda kadrlar tayyorlash tizimini rivojlantirishning 15 ta asosiy 
yo‘nalishlari belgilab berilgan. 
5-bob esa dasturni ro‘yobga chiqarishga doir chora-tadbirlarni belgilashga 
qaratilgan. 
Ta’lim to‘g‘risidagi Qonun va milliy dasturni amalga oshirish borasida 
katta ishlar olib borilmoqda. Ta’limning davlat standartlari ishlab chiqildi va 
amaliyotga tatbiq etila boshlandi. Yangi o‘quv dastur, darsliklar yaratilmoqda. 
Oliy ta’limda ham milliy dastur talablari asosida ishlar olib borilmoqda. 
Bakalavrlik va magistrlik bo‘yicha mutaxassislar tayyorlanmoqda. Test asosida 
o‘qitishga e’tibor kuchaymoqda. Biz o‘ylaymizki, milliy dasturning amalga 

---

357 
oshib borishi bilan jahon standartlariga javob bera oladigan ta’lim-tarbiya 
tizimimizga erisha olamiz. 
Har kimga (chet el fuqarolariga xalqaro shartnomaga muvofiq) bilim 
olishda teng huquqlar, ushbulardan qat’i nazar, kafolatlanadi: - jinsi, - tili, -yoshi, 
-irqiy mansubligi, milliy mansubligi, -e’tiqodi, -dinga munosabati, - ijtimoiy 
kelib chiqishi, - xizmat turi, - ijtimoiy mavqei, -turar joyi, -O‘zbekiston 
Respublikasi hududida qancha vaqt yashayotganligi. Respublikada istiqomat 
qilayotgan fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar bilim olishda O‘zbekiston Respublikasi 
fuqarolari bilan teng huquqlarga ega. Fuqaroligi bo‘lmagan shaxs – bu 
O‘zbekiston fuqaroligiga va boshqa biror davlatning fuqaroligiga ega bo‘lmagan 
shaxsdir.
Bugungi kunda ta’lim sohasini tubdan takomillashtirish davr talabiga 
aylangan. Ushbu talabdan kelib chiqqan holda, ta’lim sohasidagi munosabatlarni 
tartibga soluvchi qonunlar qabul qilinmoqda. Jumladan, O‘zbekiston 
Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni Qonunchilik palatasi tomonidan 
2020-yil 19-mayda qabul qilindi, Senat tomonidan 2020-yil 7-avgustda 
ma’qullanda va 2020-yil 23-sentabr tasdiqlandi. Qonun 11-bob, 75-moddadan 
iborat.