InsanníŃ MÚTÁjlikleri

1. 1 Ulıwma túsinikler
Insan turpayınıń zárúrli shárti, onıń iskerliginiń dáregi mútajlik bolıp tabıladı.
Mútajlik, mútajlik- bir zattıń psixologiyalıq yamasa funktsional etiwmovchiligining ishki jaǵdayı hám jaǵday faktorlarına qaray payda boladı. Mútajlik túsinigi ob'ektiv munasábetlerdi, iskerlik motivların hám bul munasábetti sáwlelendiriwshi sub'ekttiń mútajlik jaǵdayın ózinde jámlegen.
Hár qanday insan zárúriyatınıń tiykarın sáykes keletuǵın tug'ma instinkt (yaǵnıy, tiri organizm retinde shaxsqa tán bolǵan biologiyalıq, tábiyiy faktor) quraydı.
Insanda qandirilmagan mútajliklerdiń bar ekenligi kernew hám qolaysızlıq, iskerlikti xoshametlew hám motivatsiyası bolǵan ishki (qálegen) hám sırtqı (haqıyqıy ) ortasındaǵı saykes emeslik menen baylanıslı. Eger turmıslıq (turmıslıq ) mútajlikler qandirilmasa, bul ólimge alıp keliwi múmkin. Mútajlikti jaǵdayǵa kóre motiv yamasa ózgeshelik retinde kórinetuǵın bolatuǵın gipotetik ózgeriwshiniń bir túri retinde túsiniw múmkin. Ekinshi halda, mútajlikler turaqlı bolıp, xarakter sapasına aylanadı.
Mútajliklerdi parıqlaw :
• faoliyat baǵdarları boyınsha :
o mehnat mútajlikleri
o bilim
o aloqa
o dam alıw
• ehtiyojlar ob'ekti boyınsha
o material
o ruhiy
o axloqiy
o estetik hám basqalar.
• Funktsional roli boyınsha :
o dominant/kichik
o markaziy/periferik
o barqaror/vaziyatli
• Mútajlikler teması boyınsha :
o guruh
o individual
o kollektiv
o ommaviy
Motivatsiya - bul mútajliklerdi qandırıw ushın motivatsiya.
Motivatsiya - háreketke dúmpish; insan turpayın basqaratuǵın, onıń baǵdarın, shólkemlestirilgenligin, aktivligi hám turaqlılıǵındı belgileytuǵın fiziologikalıq hám psixologiyalıq rejaning dinamikalıq procesi; insannıń miynet arqalı óz mútajliklerin qandırıw qábileti.
Motivatsion jaǵdaylarǵa tómendegiler kiredi: munasábet, qızıǵıwshılıq, qálew, umtılıw, háreket
Ornatıw - bul tiyisli jaǵdayda málim bir tárzde háreket qılıw ushın stereotipli tayınlıq. Stereotipik minez-qulıqǵa bul tayınlıq ótken tájiriybe tiykarında júzege keledi. Munasábetler minez-qulıq háreketleriniń ongsiz hasası bolıp, ol jaǵdayda na hárekettiń maqseti, na onı ámelge asırıw zárúrshiligi ámelge aspaydı.
Insan zárúriyatınıń tiykarǵı sezimiy kórinisi - bul tartıw..Qızıqlıq ongsiz mútajlik bolıp tabıladı. Onı ámelge asırıw ushın ol hesh bolmaǵanda qálewge aylanıwı kerek (agahlıq keliwi kerek).
Qálew (belgilengen mútajlik)- uyqas túrde arnawlı bir forma alǵan mútajlik
• shaxsning materiallıq dárejesi hám ózligi menen
• mamlakat yamasa regiondıń tariyxıy, geografiyalıq hám basqa faktorları menen.
Tilekler mútajliklerden parıq etedi, olar mudamı da insan bar ekenligin turmıslıq zárúrshiligi menen uyqas kelmeydi. Siz divandan túrmesten million utıp alıwdı qálewińiz yamasa mudamı jas hám shıraylı bolıp qalıwdı qálewińiz múmkin. Lekin bul hesh qanday haqıyqat emes.
Tug'ma háreket, tiykarǵı háreketAdam tuwılishdan baslap ámeldegi - bul awrıw, tashnalik, ashlıq, orientatsiya hám dene degi fiziologikalıq jaǵdaylar menen baylanıslı basqa eskertiwler
Tovarlar insan mútajliklerin qandırıw quralı bolıp tabıladı.
Insannıń arnawlı bir mútajliklerin qandırıw dárejesi párawanlıq bolıp tabıladı
Insannıń ruwxıy hám materiallıq mútajliklerin maqul túsetuǵın qandırıwǵa qaratılǵan háreketler jıyındısı turmıstı támiyinleydi.
Azıq-túlik, kiyim-keshek, turaq-jay, sog'liq ushın materiallıq mútajliklerdi qandırıw kúndelik turmıs arqalı ámelge asıriladı (baylanıslar hám munasábetler kompleksi retinde)..
Deprivatsiya - bul shaxslar yamasa gruppalardıń tiykarǵı turmıslıq mútajliklerin qandırıw múmkinshiliklerin kemeytiw hám / yamasa juda qılıwdıń social procesi.
Dvigatel iskerligi de insannıń normal funktsional jaǵdayın saqlawdıń zárúrli shárti bolıp tabıladı.
Mútajliklerdi insan máplerinen parıqlaw kerek.
Qızıǵıwshılıq - bul adamlardıń olar ushın úlken social áhmiyetke iye bolǵan haqıyqatlıq ob'ektleri hám hádiyselerine munasábetin, ózine tartatuǵındorligini xarakteristikalaytuǵın sonday sanalı mútajlik.. Qızıǵıwshılıqtıń hasası - sanalı maqsetke erisiw ushın hár qanday háreket zárúr ekenligin túsiniw, yaǵnıy sanalı mútajlik. Biraq, insannıń qızıǵıwshılıqı tikkeley mútajlik ob'ektine emes, bálki bul ob'ektke kirisiw múmkinshiligin beretuǵın social sharayatlarǵa qaratılǵan. Mápler insannıń jámiyettegi poziciyasine, onıń málim bir social gruppaǵa tiyisliligine baylanıslı. Olar adamlar tárepinen kóbirek yamasa kemrek túsiniledi hám túrli iskerlik ushın kúshli xoshamet bolıp tabıladı. Qızıǵıwshılıqlar túrlishe:
• umumiylik dárejesi boyınsha
 individual,
 guruh,
 ommaviy.
• fokus maydanı boyınsha
 ekonomikalıq,
 siyosiy,
 ijtimoiy,
 ruhiy.
• xabardorlik dárejesi boyınsha
 o'z-ózinden háreket qılıw,
 ishlab shıǵılǵan ilajlar programması tiykarında.
• amalga asırıw múmkinshilikleri
 haqiqiy,
 xayoliy.