Inson bosh miya asablari anatomiyasi, fiziologiyasi vapatologiyasi Reja

Inson bosh miya asablari anatomiyasi, fiziologiyasi vapatologiyasi

Reja:

• Bosh miya asablari haqida umumiy ma’lumotlar.
• Sezuvchi bosh miya asablari.
• Harakatlantiruvchi bosh miya asablari.
• Aralash bosh miya asablari.

U insonni boshqa jonzotlardan ajratib turadi, bizga mo‘jizalar yaratish, oyda sayr qilish va adabiyot, musiqa va rangtasvir durdonalarini yaratish imkonini bcradi. Inson miyasi — egiluvchan va uch funtdan iboral yog‘li to’qima — telefon kommutatori yoki super kompyuter kabidir. Lekin miya ulardan ham murakkabroqtuzilgan, bu dalilni olimlar deyarli har kuni va har bir tadqiqotida tasdiqlamoqdalar. Miya imkoniyatlari darajasi aniq emas, lekin u butun tirik borliqning eng murakkab tuzilmasidir.

• U insonni boshqa jonzotlardan ajratib turadi, bizga mo‘jizalar yaratish, oyda sayr qilish va adabiyot, musiqa va rangtasvir durdonalarini yaratish imkonini bcradi. Inson miyasi — egiluvchan va uch funtdan iboral yog‘li to’qima — telefon kommutatori yoki super kompyuter kabidir. Lekin miya ulardan ham murakkabroqtuzilgan, bu dalilni olimlar deyarli har kuni va har bir tadqiqotida tasdiqlamoqdalar. Miya imkoniyatlari darajasi aniq emas, lekin u butun tirik borliqning eng murakkab tuzilmasidir.
• Bosh miya asablari haqida umumiy ma’lumotiar
• Bosh miya asablari bosh miya asosidan chiquvchi 12 juft asabdan iborat. Ular tuzilishi jihatidan orqa miya asablaridan farq qiladi. Bu farq bosh miya hamda boshning taraqqiyotini tana va orqa miya taraqqiyotidan boshqacha bo‘lishiga bogliq.
• 12 juft bosh miya asablari bir nechta guruhga bo‘linadi.

Bosh miya asablari orqa miya asablariga oLxshab orqa va oldingi ildizlar yig‘indisidan iborat bo‘lmay, faqat oldingi yoki orqa ildizlardan hosil bo'lgani uchun harakatlantiruvchi yoki sezuvchi asablar bo‘ladi. Bundan tashqari bosh miya asablarining hech qaysisi boshqa biroviga o‘xshamaydi.

• Bosh miya asablari orqa miya asablariga oLxshab orqa va oldingi ildizlar yig‘indisidan iborat bo‘lmay, faqat oldingi yoki orqa ildizlardan hosil bo'lgani uchun harakatlantiruvchi yoki sezuvchi asablar bo‘ladi. Bundan tashqari bosh miya asablarining hech qaysisi boshqa biroviga o‘xshamaydi.
• 12 juft bosh miya asablari taraqqiyotiga qarab bir necha guruh­ga bo‘linadi.
• I oldingi miyadan taraqqiy etuvchi I va II juft asablar. Ular bosh miya o'simtalari bolib, hidlov asabi hidlov miyasidan, koLruv asabi esa oraliq miyadan taraqqiy etadi.
• bosh miotomlari biIan aloqada taraqqiy etuvchi (III, IV, VI juft) asablar. Bu asablar boshning oldingi uchta somitidan ta­raqqiy etgan ko‘z olmasi mushaklarini inasabatsiya qiladi.

Vjuft — I-visseral ravoq asabi. VII juft — II-visseral ravoq asabi. IX juft III visseral ravoq asabi. X juft IV va keyingi ravoq­lar asabi. XI juft qo‘shimcha asab o‘z taraqqiyotida X juft asabdan ajralib chiqqani uchun shu guruhga kiritiladi. VIII juft asab taraqqiyoti davrida VII asabdan ajralib chiqqan sezuvchi asab hisoblanadi.

• Vjuft — I-visseral ravoq asabi. VII juft — II-visseral ravoq asabi. IX juft III visseral ravoq asabi. X juft IV va keyingi ravoq­lar asabi. XI juft qo‘shimcha asab o‘z taraqqiyotida X juft asabdan ajralib chiqqani uchun shu guruhga kiritiladi. VIII juft asab taraqqiyoti davrida VII asabdan ajralib chiqqan sezuvchi asab hisoblanadi.
• IV3—4 ta orqa miya asablarining qo‘shilishidan hosil bo'Iadigan XII juft til osti asabi.
• Sezuvchi bosh miya asablari
• juft — hidlov asabi (nn. olfactorius) burun bo‘shlig‘i hidlov sohasining shilliq pardasida joylashgan hidlov hujayralarining markaziy o‘simtalaridan iborat. Ular 15—20 ta ingichka hidlov asablarini hosil qilib, g'alvirsimon suyakning ilma-teshik plastinkasidan o‘tib hidlov piyozchasida (bulbusplfactorii) tugaydi.
• juft — ko‘ruv asabi (n. opticus) to‘r pardaning ko‘r dog1 sohasida ganglioz hujayralarning aksonlari to‘plamidan hosil bo'ladi. Asab tomirli va oqliq pardani tcshib o'tib, ko'z kosasidan ko'ruv asabi kanali orqali kalla bo‘shlig'iga chiqadi. Miya tubida ikki tomondan kelayotgan asablar bir-biriga yaqinlashib, o'zaro to‘liq bodmagan kesishma (chiasmaopticum) hosil qilib ko‘ruv traktiga odib ketadi.

Chig‘anoq qismi (pars cochlearis) spiral kanalda joylashgan chig‘anoq tuguni (ganglioncochleare) hujayralarining o‘siqlaridan iborat. Ularning periferik o‘siqlari spiral a’zoda tugasa, markaziy o‘siqlari rombsimon chuqurchadagi chig‘anoq o‘zaklarida tugaydi. Asab miya asosidan ko‘prikning orqasidan, yuz asabi ildizlaridan tashqariroqdan chiqadi. Keyin dahliz-chig‘anoq asabi ichki eshituv yo‘liga kiradi.

• Chig‘anoq qismi (pars cochlearis) spiral kanalda joylashgan chig‘anoq tuguni (ganglioncochleare) hujayralarining o‘siqlaridan iborat. Ularning periferik o‘siqlari spiral a’zoda tugasa, markaziy o‘siqlari rombsimon chuqurchadagi chig‘anoq o‘zaklarida tugaydi. Asab miya asosidan ko‘prikning orqasidan, yuz asabi ildizlaridan tashqariroqdan chiqadi. Keyin dahliz-chig‘anoq asabi ichki eshituv yo‘liga kiradi.
• Harakatlantiruvchi bosh miya asablari.
• III juft — ko‘zni harakatlantiruvchi asab (n. oculomotorius)tarkibida harakatlantiruvchi va vegetativ tolalari bor. Ular o‘rta miyaning to‘rt tepaligini yuqori tepachalari sohasida, Silviy suv yo‘li tubida joylashgan harakatlantiruvchi va vegetativ (Yakubo­vich) o'zaklaridan boshlanadi. Juft yirik hujayrali somatik o'zak ko‘z olmasi muskullarini inasabatsiya qiladi. Juft mayda hujay­rali vegetativ (Yakubovich) olzagi ko‘z qorachig‘ini toraytiruvchi mushagini inasabatsiya qiladi.