Intelektual boshqaruv va komoyuter tizimlari

Boshqarish pog‘onasi, signalizatsiya axborotini ishlab chiqish, chaqiriqlarni 
marshrutlash va ma’lumotlar oqimini boshqarish kabi vazifalarni bajaradi. Bunda 
dasturiy kommutatorlar (SoftSwitch) sanab o‘tilgan funksiyalarni bajaradi. 
Tarmoqda bir nechta SoftSwitch bo‘lib, ular bir-biri bilan SIP (Session Initiation 
Protocol) protokollar yordamida o‘zaro munosabatda bo‘ladi va o‘rnatilgan 
boshqarishni birgalikda boshqarishni ta’minlaydi. 
1.3 - rasm. NGN tarmog‘ining boshqaruv tizimi 
Xizmatlarni boshqarish pog‘onasi, xizmatlarni boshqaruvchi mantiqiy 
funksiyalarni jamlaydi va quyidagilarni ta’minlovchi taqsimlangan hisoblash 
muhitini taqdim etadi: 
- infokommunikatsion xizmatlarni taqdim qilish; 
- xizmatlarni boshqarish; 
- yangi xizmatlarni yaratish va joriy qilish; 
- har xil turdagi xizmatlarni bog‘liqligi ta’minlash. NGN tarmog‘ining 
boshqaruv tizimi 1.3-rasm keltirilgan
21 
NGN tarmog‘ining asosiy xususiyati shundaki, paketlarni marshrutlashtirish 
va uzatish hamda tarmoq qurilmalari (kanallar, marshrutizatorlar, kommutatorlar, 
shlyuzlar) fizik va mantiqiy jihatdan xizmatlar va chaqiruvlarni boshqarish 
qurilmasidan alohida ajratilgan bo‘ladi.Uni quyidagi rasmda (1.4-rasm) ifodalash 
mumkin. 
NGN tarmog‘ining bu xususiyati telekommunikatsiya dunyosidagi boshqa 
tarmoqlarni, IP-tarmog‘ini, UFTT dan ajratib turadi. 
Barchamizga ma’lumki hozirda respublikamizda NGN tarmog‘ini qurish 
ishlari jadal olib borilmoqda. Avtomatik Telefon Stansiyalarda 
(ATS) HUAWEIkompaniyasining C&CO8 kommutatsiya tizimi o‘rnatilmoqda. 
Bu amalda UFTT dan asta-sekinlik bilan NGN tarmog‘iga o‘tishning asosiy 
omilidir.O‘tishning birinchi qadami yuqorida e’tirof etganimizdek, mavjud 
tarmoqlarni yagona tarmoqqa birlashtirishdir. 
1.4- 
rasm. NGN tarmog‘ining mantiqiy ko‘rinishi 

---

Yangi tarmoq MPLS (Multi Protocol Label Switching) texnologiyalarining 
oxirgi yutuqlari bazasi asosida quriladi. 
Yangi avlodning (NGN) aloqa tarmog‘i, tarmoqni boshqarishning mustahkam 
imkoniyatlariga ega bo‘lgan, cheklanmagan xizmat turlarini, tarmoq 
muommolarini takommillashtirish hisobiga yangi xizmatlarni amalga oshirish,
22 
shuningdek tarqoq kommutatsiyaga ega bo‘lgan universal transport tarmoqlarini 
qo‘llash imkoniyatlariga ega bo‘ladi. 
Arxitekturaning asosiy elementlari. Keyingi avlodning konsepsiyasiga mos 
holda qurilgan elektr aloqa tarmog‘ining arxitekturasi 1.5-rasmda ko‘rsatilgan. 
NGN transport tarmog‘ining tarkibiga quyidagilar: ko‘chirish va kommutatsiyalash 
funksiyasini bajaruvchi tranzit uzellar, multiservisli tarmoqlarga kirishni 
ta’minlovchi yakunlovchi (chegara) uzellar, signalizatsiya ma’lumotlarini qayta 
ishlash, chaqiriqlarni va ulanishlarni boshqarish funksiyalarini bajaruvchi 
signalizatsiya kontrollerlari, odatdagi aloqa tarmoqlariga (TfUF, MUT, SPS) 
ulanishni amalga oshirish imkonini beruvchi shlyuzlar kirishi mumkin. 
1.5- rasm. Keyingi avlodning konsepsiyasiga mos holda qurilgan elektr aloqa 
tarmog‘ining arxitekturasi 
Bazaviy tarmoqlarning resurslariga kirish, mavjud tarmoqlar orqali aloqani 
amalga oshirish yoki kirish tarmoqlari qurilmalarini chegara uzellari orqali ulash 
yordamida amalga oshadi. mavjud tarmoqlar orqali aloqani amalga oshirish 
holatida chegara uzeli, tarmoqlararo shlyuz funksiyasini bajaradi. 
Kirish pog‘onasiga: shlyuzlar, (transport tarmoqlarining yakunlovchi 
uzellariga foydalanuvchining yakunlovchi (oxirgi) terminal qurilmalarini ulashni
23 
ta’minlovchi)kirish tarmog‘i, abonentlarning yakunlovchi (oxirgi) qurilmalari 
kiradi. 
Kirish tarmoqlarini qurish texnologiyalariga: simsiz (Wi-Fi, WiMAX) 
texnologiyalari, kabelli televideniya (DOCSIS, DVB) tizimlari asosidagi 
texnologiyalar, xDSL texnologiyasi, optik tolali (passiv optik tarmoq (PON)) 
texnologiyalari kiradi. 
Kirish pog‘onasi, tarmoqqa (xususiy abonentlarni, korxonalarni, 
mobil)foydalanuvchilarni ulanishini ta’minlaydi. Foydalaniladigan 
texnologiyalarga bog‘liq holda (xDSL, Ethernet, PON, Cable, Wi-Fi, WiMAX), 
DSLAMlar, Ethernet kommutatorlari, Wi-Fi kirish nuqtasi, WiMAX bazaviy 
stansiyasi va boshqa qurilmalar tanlanadi. 
Abonentlarni yuqori sifatli multimediali xizmatlar bilan ta’minlash uchun, 
kirish tarmoqlari yuqori tezlikli, multiservisli, intelektual, ishonchliligi yuqori 
bo‘lishi lozim. 
Agregatsiya pog‘onasida, kirish pog‘onasidan taqsimlovchi qurilmaga 
tushuvchi trafiklarni yig‘ish va etkazish amalga oshadi. Agregatsiya pog‘onasi 
Ethernet, IP, IP-MPLS texnologiyalari qo‘llanilgan oblastlarda yoki shahar 
masshtabida keng tarqalgan tarmoq marshrutizatorlaridan iborat. 
Signalizatsiya kontrollyorlari, bir nechta kommutatsiyalash uzellariga xizmat 

---

ko‘rsatish uchun mo‘ljallangan alohida qurilmalarga ko‘chirilgan bo‘lishi mumkin. 
Umumiy kontrollyorlarni qo‘llash, ularni xuddi tarmoq bo‘ylab taqsimlangan 
yagona kommutatsiyalash tizimi kabi qarash imkonini beradi. Bunday echim, 
nafaqat ulanishni o‘rnatish algoritmini soddalashtirish, balki operatorlar va 
xizmatlarni ta’minlovchilar uchun ancha tejamli hamdir. Chunki, katta sig‘imli 
qimmatbaho kommutatsiyalash tizimlarini, uncha katta bo‘lmagan, moslashuvchan 
va xattoki mayda xizmatlarni ta’minlovchilar uchun ham qulay bo‘lgan 
qurilmalarga almashlash imkonini beradi.