Intellekt va kreativlik

---

NIZOMIY TDPU
FIZIKA VA MATEMATIKA FAKULTETI
MI 103-GURUX TALABASI
ABDURAXMANOVA DIYORANING
Psixologiya fanidan tayyorlagan mustaqil ishi

---

◦
INTELLEKT VA KREATIVLIK.
◦
◦
Reja:
◦
◦
Intellekt va kreativlik haqida tushuncha.
◦
Intellekt va kreativlikning o‘zaro aloqasi
◦
Intellektni o‘lchashda zamonaviy testlar tarixi. 
◦
Intellektning shaklllanishida atrof- muhim va irsiyatning roli.
◦
Intellektning rivojlanishidagi jinsiy farqlar. 
◦

---

◦
Intellektni o'lchashda zamonaviy 
testlar tarixi

---

◦
Ma’lumki, ba’zi insonlar aniq fanlar yuzasidan ba’zi insonlar gumanitar fanlar 
yuzasidan qobiliyatga ega bo‘lishadi. Yana yuqori darajadagi talantga ega 
bo‘lagan rassomning oddiy matematik misollar oldida esankirab qolishini va 
ajoyib matematikni ozroq badiiy qobiliyatga ega bo‘lishini kuzatganmiz. Bunday 
insonlarni aqilli deb aytishimiz mumkinmi. 

---

◦
Spirmenning fikricha malakaning umumiy yig‘indisi, bizning aqliy hulq-atvorimizga bog‘liqdir deb 
tushuntirgan. Shu kungacha Spirmenning umumiy intellekt nazariyasi, ya’ni intellektni bir taraflama 
baholash nazariyasi ko‘plab noroziliklarga sabab bo‘lgan. Spirmendan farqli o‘laroq Terstoun aqliy 
qobiliyatlarning 56 xil testlar, 7 ta klaster orqali baholashni joriy etdi. Terstoun insonlarni yagona 
shkala orqali baholamadi. U agar shaxs 7ta klasterdagi barcha masalani muvaffaqiyatli echsa, u 
qolgan barcha sohalarda ham xuddi shunday mavaffaqiyatga erishadi deb bilgan. Ular aqliy 
qobiliyatni jismoniy qobiliyat bilan taqqoslashgan. Uning fikricha, shtanga ko‘tarish bo‘yicha jahon 
chempioni yaxshigina figuristtik sport turi bilash ham shug‘ullanishi mumkin. Chunki undagi jismoniy 
tayyorgarlik shunga imkon beradi. 

---

◦
Satosi Kanadzava (2004 y.) umumiy intellektni intellektning bir turi sifatida ko‘radi.
Umumiy intellekt bizga kundalik hayotda mavjud muammoalarni hal qilishda yordam 
beradi. 
◦
Spirmenning fikricha, insonlarda umumiy intellekt mavjud. Uning fikricha insonlarni bir-
biridan ajratib turuvchi o‘ziga xos qobiliyatlari bor.Spirmen faktorli analiz, statistik 
protsedurani ishlab chiqdi. U bog‘liq elementlarning muvaqqat bog‘lanishlarini 
tushuntirib bergan.

---

◦
Kreativlikning ajratilishiga aqlning an’anaviy testlari va muammoni yechishning muvvafaqiyati o’rtasida 
bog’lanish yo’qligi haqidagi ma’lumot turtki bo’lgan. Bu sifat mohiyatan aql orqali berilgan ma’lumotlarni, 
qo’yilgan vazifalarni hal qilishda tezkor usul va har xil yo’sindan foydalanish qobiliyatiga bog’liqligini 
ifodalaydi.
◦
1962 yilda J.W.Getzels va P.W.Jackson [10] aqliy ijodiylikning ko’rsatkichlari orasida bog’liqlik yo’q, degan 
ma’lumotni matbuotda e’lon qilishgan. Ular ijodiylikni o’lchash uchun o’zlarining (Sr) koeffitsentini kiritishgan, 
xolos. Aqliy iste’dod esa bolaning guvohnomasidagi yoshiga nisbati qo’lga kiritgan muvaffaqiyatlarining 
miqdori bilan o’lchanib, IQ koeffitsenti bilan belgilanadi. IQ va Cr koeffitsentlarini ajratish qobiliyat bilan 
mantiqni aqliy ijodiylikka qarama-qarshi qo’yishga omil bo’lgan. Xuddi shu bois ham XX asrning 60-yillariga 
kelib, ijodiylikning 60 dan ortiq ta’rifi ishlab chiqildi. Ijodiylik ta’riflarini tahlil qilish orqali ularni 6 turga ajratish 
mumkin: geshtaltik ta’rif (ijodiy jarayonni mavjud geshtaltlarni buzib, yaxshirog’ini tuzish sifatida ta’riflanadi), 
innovatsion (yangi) ta’rif (so’nggi natijaning yangiligi bo’yicha ijodiylikni baholashga yo’naltirilgan), estetik yoki 
ekspressiv (ijod qiluvchining o’zini-o’zi ifodalashga ahamiyat beruvchi), psixoanalitik (ijodiylikni “U”, “Men” va 
“Ideal – Men” o’rtasidagi o’zaro munosabat deb ta’riflovchi); muammoli (ijodiylikni masalalar yechish jarayoni 
deb aniqlaydigan. Bunga J.P. Guilfordning “Ijodiylik – divergent qobiliyat jarayonidir”, degan ta’rifini ham 
mujassamlashtirish mumkin), oltinchi tipga yuqorida ta’riflangan tiplarning birortasiga ham kirmaydigan har xil 
ta’riflarni kiritish mumkin (masalan, “umuminsoniy” bilimlar zaxirasini to’ldirish)

---

◦
Hozirgi davrda to’plangan ijodiylik atamasiga taalluqli ta’riflar mazmuni, mohiyati va tuzilmasini 
baholash qiyin. Tadqiqotchilarning ta’kidlashicha, “ijodiylikning nimaligini tushunishning o’zi 
ijodiy harakatni talab qiladi. So’nggi yillardagi tadqiqotlar mualliflaridan biri ijodiylikni 
qandaydir ahamiyatli va yangi narsaga erishish deb, ya’ni “boshqacha aytganda, bu 
insonlarning dunyoni o’zgartirish uchun qilgan harakatlari” sifatida ta’riflaydilar
◦
Gardner o‘z tadqiqotini bosh miyasi ba’zi qismlari fiziologik jihatdan shikasitlangan
sinaluvchilarda o‘tkazgan. Ular ko‘pincha intellekt testlaridan quyi ballarni egallashgan. Bu 
sindrom vakillarining ba’zilarida nutq rivojlanmagan. Lekin qo‘shib ayirishni xuddi elektron 
hisoblagichday tezda hisoblay olish qobiliyatiga ega bo‘lishgan. Ba’zilari, biror tarixiy kun bilan 
bog‘liq sanalarni yoddan bilishgan. Bunday sindrom egalari hattoki baddiy ijodda ham 
muvaffaqiyatlarga erisha olishgan. Yuqoridagi faktlardan foydalanib, Gardner shaxsda 
intellekt emas, balki bir necha xil ong mavjud degan fikrga kelgan. Umuman olganda shaxsda 
8 xil ko‘rinishdagi qobiliyat borligini aytib o‘tadi. Agar shaxs biror sohada muvaffaqiyatga 
erishsa, demak u qolgan sohalarda ham yaxshi natijalarga erishadi deb aytib bo‘tgan. 

---

◦
1980 yillarga kelib Spiremennig yagona intellekt nazariyasini va Terstounning 
akedemik qobiliyatlar nazariyalarini taqqoslash jarayoni kuzatilgan. Ularning 
fikricha, shaxs biror kognitiv sohada muvaffaqiyatga erishayotgan bo‘lsa, 
demak u boshqa sohalarda ham xuddi shunday zafarlarga erishadi. Hayotga 
moslashishning asosiy omili shaxsdagi umumiy intellekt emas, balki vaqt o‘tib, 
qobiliyatlar bir-biriga ta’sir eta boshlao‘idir. X.Gardner intellekntni bir necha 
qobiliyatlar yig‘indisi deb qaragan. U o‘z tadqiqotlarini past qobiliyatli 
odamlarda o‘tkazgan. Miyaning shikastlanishi bir qobiliyatni so‘ndirishi mumkin 
lekin qolgan qobiliyatlarni qoldirishi mumkin deb hisoblagan.

---

◦