Интеллектуал фаолият, шу жумладан. Интеллектуал фаолият натижалари тушунчаси, турлари ва хусусиятлари

Интеллектуал фаолият, шу жумладан. Интеллектуал фаолият натижалари тушунчаси, турлари ва хусусиятлари
Мулк ҳуқуқи мутлақ ҳисобланади. Бироқ, бу шундай тавсифланган ягона ҳуқуқий категория эмас. Интеллектуал фаолият натижаларига бо'лган ҳуқуқлар ҳам мутлақ ҳисобланади. Ҳуқуқий имкониятларнинг ушбу икки тоифаси о'ртасида жиддий фарқлар мавжуд. Келинг, уларни батафсил ко'риб чиқайлик.

Интеллектуал мулк ҳуқуқи

Жисмоний меҳнатнинг натижаси одатда нарсалардир. Техника, фан, сан'ат, адабиёт, бадиий дизайн соҳасидаги одамларнинг ақлий (ижодий, ақлий, ма'навий) иши деб ҳисобланади. Муайян меҳнат операцияларини бажарадиган ҳар бир киши мазмунли ва онгли равишда ҳаракат қилади. Масалан, бу дарсликларни босмахонада чоп этиш бо'йича дарслик ҳақида айтиш мумкин. Шу билан бирга, ҳуқуқий нуқтаи назардан, интеллектуал фаолият моддий ишлаб чиқариш ҳисобланмайди. Бу нарсалар каби тазйиқлар ишлаб чиқариш билан тугамайди. Интеллектуал фаолият биринчи навбатда ма'навий ҳисобланади. Унинг натижаси, хусусан, ма'лум бир интизом доирасида идеал контсептуал тизимни яратиш бо'лиши мумкин. Худди шу тип машинаси, унинг ишининг барча аҳамияти учун, фақат интеллектуал фаолиятнинг идеал натижаларини акс эттиради. Ишлаш учун ҳуқуқий имконият Конституцияда мустаҳкамлаб қо'йилган. Бундай ҳолда, иш жуда бошқача бо'лиши мумкин. Уни амалга оширишнинг асосий шарти қонунийликдир. Инсон қайси соҳада ишламасин - саноат ёки интеллектуал - унинг фаолияти натижалари, шунингдек, бошқаларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари ва манфаатларига зарар этказмаслиги керак. Шунинг учун иш одамларга фойда келтириши керак.

Интеллектуал фаолият об'ектлари

Улар табиатига, бадиий асарларга, адабиётга, фан ютуқларига ва ҳоказоларга қараб номланган маҳсулотлардир. Фойдаланиш ва ҳимоя қилишнинг о'зига хос шартлари интеллектуал фаолиятнинг ҳар бир натижасига қо'лланилади. Қонунлар, шу қаторда, о'з муаллифларини ҳимоя қилиш тизимини та'минлайди. Шу билан бирга, интеллектуал фаолиятнинг ривожланиши унинг барча маҳсулотларига хос бо'лган бир қатор умумий хусусиятларни аниқлаш ва умумлаштиришга олиб келди.

Идеал табиат

Бу фақат интеллектуал фаолият маҳсулотларига хосдир. Жисмоний меҳнат натижалари идеал хусусиятга эга эмас. Илмий ва техник ютуқлар муайян тоифалар ёки тушунчаларнинг аниқланган тизимлари сифатида ишлайди. Бадиий ва адабий асарлар эстродиол тасвирларнинг махсус тизими ко'ринишида тақдим этилади. Албатта, барча бу тоифалар рақамли, алифбо ва бошқа белгилар, белгилар, овоз, визуал воситалар билан ифодаланади. Ко'пинча улар бутунлай моддий ташувчиларда мавжуд. Бу қог'оз, тош, плёнка, тувал ва бошқалар бо'лиши мумкин. Шунга қарамай, улар о'злари томонидан идеал бо'лишдан то'хтамайди. Ҳар қандай номоддий об'ект сингари, интеллектуал фаолият маҳсулотлари ҳам табиий шаклга эга эмас, улар эскирмайди, эскирмайди. Улар фақат эскиришга хосдир.

Ҳуқуқий категорияларнинг та'сири

Қонун инсон миясида кечадиган руҳий жараёнларга бевосита та'сир ко'рсатишга қодир эмас. Улар тартибга солиш қамрови доирасидан ташқарида қоладилар. Шу билан бирга, интеллектуал фаолият маҳсулотларини яратишга олиб келадиган фикр жараёнларига бевосита та'сир ко'рсатиш қобилиятига эга бо'лмаслик, ҳуқуқий интизом уларга ижобий та'сир ко'рсатиши мумкин. Бунга илмий, техникавий ва бошқа интеллектуал фаолият турлари ташкил этиладиган ме'ёрий шаклларни ишлаб чиқиш, шунингдек уларни асарларини ҳимоя қилиш шартлари то'г'рисидаги аниқ қоидаларда бирлаштириш орқали эришилади.

Индивидуаллаштириш воситалари

Қонунлар интеллектуал фаолият натижаларига бо'лган ҳуқуқларни та'минлайди. Улар билан биргаликда улар ҳимоя қилинади, шунингдек, инсон ақлий меҳнатининг маҳсули сифатида ҳам ишлайди. Хизматларни, юридик шахсларни, ишларни, маҳсулотларни индивидуаллаштириш воситалари мавжуд. Буларга, хусусан, товар белгилари, маҳсулотларнинг келиб чиқиши жойининг номи ва бошқалар киради. Улар фуқаролик обороти суб'ектлари томонидан о'зларини ва о'зларининг хизматларини, маҳсулотларини, ишларини намойиш қилиш учун фойдаланадилар. Илмий, техникавий, бадиий, адабий ва бошқа асарлардан фарқли о'лароқ индивидуаллаштириш воситаларининг асосий аҳамияти аслида уларда эмас, балки уларни якка тартибдаги тадбиркорлар ва маҳсулотларни табақалаштириш орқали сог'лом рақобат муҳитини яратиш учун улардан фойдаланиш қобилиятидир. улар озод қиладилар, улар бажарадиган ишларни ёки улар ко'рсатадиган хизматларни. Бундан ташқари, индивидуаллаштириш воситасига мутлақ ҳуқуқ қонуний равишда ишлаб чиқарувчига (масалан, дизайнерга) эмас, балки уни о'з номидан ро'йхатдан о'тказган суб'ектга берилган.

Қиймати
Интеллектуал фаолият маҳсулотларининг идеал табиати ақлий меҳнатнинг одамлар учун зарур бо'лган нарсалар ва бошқа қадриятларни ишлаб чиқаришдан аҳамиятсиз ёки ажратилганлигини ко'рсатмайди. Масалан, илмий ва технологик ютуқлар табиий ресурслардан инсоният манфаати учун фойдаланишнинг энг оқилона вариантларини ишлаб чиқишга ёрдам беради. Дизайн, сан'ат, адабиёт одамларнинг ма'навий дунёсини шакллантириш жараёнида катта аҳамиятга эга. Замонавий бозор шароитида ақлий меҳнат маҳсулотларидан кенг ва о'з вақтида фойдаланиш тадбиркорлик фаолияти самарадорлигини, хизматлар ва маҳсулотлар рақобатбардошлигини ва сифатини оширишга ёрдам беради. Фойдали моделларни, ихтироларни, саноат намуналарини, савдо маркаларини ва бошқа белгилар белгиларини тасарруф этиш, эгалик қилиш, улардан фойдаланишнинг қонуний равишда та'минланган имкониятлари ҳар қандай тадбиркорлик суб'екти номоддий активларининг энг муҳим таркибий қисмидир. Бошқа қадриятлар билан биргаликда улар тадбиркорлик ва жамиятнинг бошқа соҳаларига сармоя киритилиши мумкин. Ақлий меҳнат натижаларига мулкий ҳуқуқ, шунингдек, хо'жалик ширкати ёки бошқа бирлашманинг капиталига қо'шилиши мумкин.

Регулятив қо'ллаб-қувватлаш

Ақлий меҳнат маҳсулотларини ҳимоя қилиш ва улардан фойдаланиш шартларини шакллантиришда ҳал қилувчи рол фуқаролик ҳуқуқига тегишлидир. Бундай меҳнат жараёнларига бевосита та'сир ко'рсатиш қобилиятига эга бо'лмаса ҳам, унинг натижаларини ҳимоя қилиш ва амалий ишлатиш билан бог'лиқ муносабатларга ижобий ташкилий та'сир ко'рсатиши мумкин. Мутлақ ҳуқуқлар юридик институт сифатида қуйидаги функтсияларни бажаради:

Ақлий меҳнат маҳсулотларидан фойдаланишнинг махсус режимини о'рнатиш.

Интеллектуал фаолият натижаси учун муаллифликни тан олиш.
Ахлоқий ва моддий раг'батлантириш.
Мутлақ ҳуқуқларга эга бо'лган муаллифлар, иш берувчилар ва бошқа шахсларнинг манфаатларини ҳимоя қилиш.
Муҳим нуқта
Муаллифлик ҳуқуқини тан олиш ушбу маҳсулотни ро'йхатдан о'тказишга бог'лиқ бо'лиши ёки бо'лмаслиги мумкин. Биринчиси, масалан, адабиёт, сан'ат асарлари, илмий ютуқлар ва ҳоказоларга хос хусусиятлар, иккинчиси саноат ихтироларига хосдир. Эксклюзив ҳуқуқ интеллектуал меҳнат натижаларидан фойдаланишнинг махсус режимини белгилайди. Уни амалга ошириш учун кимнинг ҳуқуқий қобилияти борлигини ва ким қилмаганлигини аниқлайди. Улар илмий ютуқлар муаллифларига, адабий ва бошқа асарлар муаллифларига, дизайнерлар, ихтирочиларга, шунингдек уларнинг иш берувчиларига ва шахсий мулкий ва номулкий ҳуқуқларга эга бо'лган бошқа шахсларга имтиёзлар берадилар, уларни ҳимоя қилиш шакллари ва усулларини белгилайдилар.

Хулоса
Нафақат Фуқаролик Кодексида, балки бошқа қонун ҳужжатларида ҳам мавжуд бо'лган умумий норматив ҳужжатлар илмий-тадқиқот, ишлаб чиқиш, театр, адабий ва бошқа интеллектуал фаолият юритиш учун юридик шахсларни шакллантириш хусусиятларини о'зида акс эттиради. Ҳуқуқий ҳужжатлар, шунингдек, уларнинг алоҳида мол-мулкини яратиш тартибини, қайта ташкил этиш ва тугатиш қоидаларини белгилаб беради. Ба'зи ҳолларда, эксклюзив ва мулкий ҳуқуқий имкониятларнинг аниқ ажратилишини та'минлаш учун, қонун асарга муаллифлик ҳуқуқи, масалан, у акс эттирилган об'ектга эгалик билан бог'лиқ эмаслигини то'г'ридан-то'г'ри та'кидлайди.

Фуқаролик ҳуқуқларининг об'екти сифатида интеллектуал фаолият натижалари Сан'атда тасдиқланган. Россия Федератсияси Фуқаролик Кодексининг 1225-моддаси. Жисмоний меҳнатдан фарқли о'лароқ, одатда нарсаларга хизмат қиладиган интеллектуал фаолият инсоннинг фан, технология, адабиёт, сан'ат ва бадиий қурилиш (дизайн) соҳасидаги ақлий (ақлий, ма'навий, ижодий) ишидир. Ижодий - бу ақлий (ақлий, интеллектуал) фаолият бо'либ, фан, технология, адабиёт ёки сан'ат соҳасида янги, ижодий мустақил натижани яратишда якунланади.

Интеллектуал фаолият натижаси "моддий об'ект эмас, балки ижодий фикрнинг о'зи", я'ни идеал, номоддий об'ект сифатида тушунилади. Замонавий қонун шахснинг "ички ҳаёти" га аралашишдан, шунингдек, одамлар о'ртасидаги яқин муносабатлар соҳасига киришдан тубдан воз кечади: "қонун нафақат ташқи дунё билан, балки жон билан ҳам шуг'улланади". Агар фикр ифода этилмаса, у қонун учун мавжуд эмас. Сиз одамни о'йлашга, яратишга мажбур қила олмайсиз. Сиз фақат шундай шароитларни яратишингиз мумкинки, шунда фикрлаш, ижодкорлик имконияти пайдо бо'лади. Муайян шартларсиз бундай имконият пайдо бо'лмайди. Аммо ижодкорлик жараёни о'зи доимо ҳуқуқий нормалар доирасидан ташқарида қолади. Бироқ, ижодкорлик жараёни ишлаб чиқариш акти билан якунланганда, унинг натижаси қандай об'ектив шаклда бо'лишидан қат'и назар, фуқаролик ҳуқуқи нормалари кучга киради, бу унинг жамоатчилик томонидан тан олинишини та'минлайди, ҳуқуқий

тегишли об'ектнинг режими ва уни яратувчининг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш. Интеллектуал фаолият натижалари, улар бошқа одамлар томонидан идрок этилишини та'минлайдиган бирон бир об'ектив шаклда кийинган тақдирдагина, ҳуқуқий муносабатлар об'екти бо'лиши мумкин.

Интеллектуал фаолиятнинг натижаси - бу унинг табиатига қараб фан, адабиёт, сан'ат асарлари, ихтиро ёки саноат намунаси деб номланган об'ектив шаклда ифодаланган маҳсулотдир. Ушбу натижаларнинг ҳар бири уларни ҳимоя қилиш ва фойдаланиш учун, шунингдек, муаллифларнинг ҳуқуқларини амалга ошириш ва ҳимоя қилиш учун о'зига хос шартларга эга. Бироқ, уларнинг барчаси бир қатор умумий хусусиятларга эга.

Биринчидан, интеллектуал фаолият натижалари мулк ҳуқуқи об'ектларидан фарқли о'лароқ идеал хусусиятга эга. Фан ва техниканинг асарлари - бу илмий-техник тушунчалар ёки тоифалар тизимлари. Адабий ва бадиий асарлар адабий ёки бадиий тасвирлар тизимидир. Албатта, ушбу тоифалар ва расмлар алфавит, рақамли ва бошқа белгилар, белгилар, визуал ёки товушли воситалар билан ко'рсатилган (ташқи томондан ко'рсатилган) ва ко'пинча ма'лум бир ахборот воситаларида (қог'оз, филм, тош, тувал ва бошқалар) мавжуд. Бироқ, бундан кейин улар о'злари учун идеал об'ект бо'лишдан то'хтамайди. Табиий шаклга эга бо'лмаган ҳар қандай номоддий об'ектлар сингари, интеллектуал фаолият натижалари ҳам эскирмайди, эскирмайди. Улар фақат ма'навий жиҳатдан эскириши мумкин.

Иккинчидан, қонун инсон миясида ро'й берадиган фикр жараёнларига бевосита та'сир эта олмайди. Ақлий фаолият жараёнлари ҳуқуқий нормалар доирасидан ташқарида. Шунга қарамай, интеллектуал фаолият натижаларини яратишга то'г'ридан-то'г'ри та'сир о'тказа олмаган ҳолда, ҳуқуқ илмий, техник ва бошқа ижодий фаолиятни ташкил этишнинг ҳуқуқий шаклларини ишлаб чиқиш ва унинг натижаларини ҳимоя қилиш учун шарт-шароитларни белгилаш орқали ушбу жараёнга ижобий та'сир ко'рсатиши мумкин.

Интеллектуал фаолият натижаларининг идеал табиати унинг аҳамияти ё'қлигини ёки одамлар учун зарур бо'лган нарсаларни ишлаб чиқаришдан ва инсоният жамиятининг бошқа қадриятларидан ажратиб туришини англатмайди. Ахир, бу аниқ об'ектив ифода этилган интеллектуал фаолият натижасидир, улар иқтисодий оборотда иштирок этадилар, ҳуқуқий тартибга солиниши мумкин ва муайян маҳсулот - интеллектуал мулкни ташкил этадилар. Ҳозирги тендентсия шундан иборатки, интеллектуал фаолият натижалари товарнинг - интеллектуал меҳнат маҳсулининг бозорда ишлашга мо'лжалланган хусусиятларини тобора аниқроқ эгаллашидир. Бу, биринчи навбатда, интеллектуал ютуқларнинг моддий ташувчиларининг ко'пайиши туфайли амалга оширилади, чунки ижоднинг номоддий натижаси фақат унинг жисмоний ташувчиси билан биргаликда сотилиши мумкин.

Бироқ, юридик фанда "интеллектуал мулк" атамаси нимани тушуниши кераклиги ҳақида ҳеч қандай фикр мавжуд эмас.

Интеллектуал мулк каби бундай ҳуқуқий ҳодисани тавсифлаш учун тадқиқотчилар турли хил назарий ёндашувлардан фойдаландилар, масалан, Рим ҳуқуқи фалсафасидан фойдаланиб, интеллектуал фаолият натижаларига классик мулк ҳуқуқининг ҳуқуқий моделини қо'ллаш (нарсаларни "жисмоний" ва "жисмоний бо'лмаган" га бо'лиш), мулк тушунчасини олиш ва. умумий ҳуқуқ тизимидан интеллектуал мулк, "мулк" тушунчаси.

Бироқ, со'нгги йилларда Россия ҳуқуқий доктринасида энг машҳур ва тез-тез муҳокама қилинадиган назарий иншоотлар шубҳасиз эксклюзив ҳуқуқлар назарияси билан бог'лиқ.

Муаллифлик ҳуқуқининг эксклюзив моҳиятини тушуниш шундан иборатки, асар яратувчисининг муаллифлик ҳуқуқи бошқаларнинг асардан фойдаланишига то'сқинлик қилади, бошқача қилиб айтганда, уларнинг эгаларига турли ҳаракатлар қилиш ҳуқуқини беради, шу билан бирга бошқа шахсларга ҳам ушбу ҳаракатларни амалга оширишни тақиқлайди. Та'кидланишича, эксклюзив ҳуқуқ эгаси ко'п ҳолларда ундан учинчи шахслар томонидан фойдаланишга рухсат бериши мумкин, я'ни. уларнинг мутлақ ҳуқуқларини то'лиқ ёки қисман о'тказиш.

Шундай қилиб, эксклюзив ҳуқуқларнинг бирлаштирилиши, бундай ҳуқуқлар билан ҳимояланган об'ектдан фойдаланиш ҳуқуқи эгасининг рухсатисиз ҳеч кимга берилиши мумкин эмаслигини англатади.

Фақатгина ушбу маҳсулотларни яратувчилар, уларнинг иш берувчилари ёки қонунда ко'рсатилган бошқа шахслар, уларнинг номоддий хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда, улардан фойдаланиш ва уларни тасарруф этишга ҳақлидирлар. Бозор иқтисодиёти шароитида ижод натижаларига мутлақ ҳуқуқлар товар-пул шаклида ажратилиши мумкин ва бо'лиши керак. Шуни ҳисобга олиш керакки, ушбу натижаларнинг идеал табиати ва о'зига хослиги (ёки ноаниқлиги) туфайли улардан фойдаланиш ҳуқуқини олиш учун то'лов уларни ишлаб чиқаришнинг ижтимоий зарур харажатлари билан эмас, балки талаб ва таклифнинг нисбати билан белгиланади.

Ҳуқуқларнинг эксклюзивлиги уларнинг эгасининг монополияси билан бог'лиқ, айтиш мумкинки, эксклюзив ҳуқуқ "монополиянинг ҳуқуқий турлари" га тегишли. Аммо, биласизки, мулкчилик модели учлик эгасининг ваколатларини амалга оширишни о'з ичига олади: нарсага эгалик, фойдаланиш ва уни тасарруф этиш. Барча интеллектуал меҳнат маҳсули бо'лган номоддий натижаларга эгалик қилиш ҳуқуқи амал қилмайди: сиз жисмонан г'оялар ва тасвирларга эга бо'лолмайсиз. То'г'ридан-то'г'ри номоддий об'ектларга ва фойдаланиш учун мулкий ҳуқуқларга нисбатан қо'лланилиши мумкин эмас. Илмий-техник г'оялар ва адабий ва бадиий тасвирлар бир вақтнинг о'зида сон-саноқсиз мавзулар томонидан ишлатилиши мумкин. Бундан ташқари, ушбу об'ектлар фойдаланиш жараёнида ишлатилмайди, со'знинг жисмоний ма'носида амортизатсия қилинади.

Интеллектуал мулк ҳуқуқининг моҳиятини ташкил этувчи шахсий номулкий ва мулкий ҳуқуқлар мажмуини тавсифлаш учун нарсага эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф этиш ҳуқуқи эгаси учлигига тегишли эканлигига шубҳаларни то'г'ри ифода этган ҳолда, эксклюзив ҳуқуқлар назарияси тарафдорлари уларни мутлақо мустақил, махсус ҳуқуқ турлари сифатида ко'риб чиқишни таклиф қилишади. Эксклюзив ҳуқуқлар муаммосига бундай қараш профессор В.А.нинг асарларида кенг ёритилган. Дозортсева: "Мутлақ ҳуқуқлар моддий бо'лмаган об'ектларга нисбатан худди шу функтсияни бажаради, улар мулкка бо'лган мулк ҳуқуқи билан бир қаторда. Мутлақ ҳуқуқ номоддий об'ектларга нисбатан мутлақ ҳуқуқдир, бу об'ектнинг табиий хусусиятларига мувофиқ мулк ҳуқуқидан бошқа ҳуқуқ воситаларидан фойдаланади. "

Ко'пинча "интеллектуал мулк" атамаси кескин танқид қилинади, унинг пайдо бо'лиши нисбатан янги институтни ан'аналарга асосланган схемаларга сиқиб чиқариш истаги билан изоҳланади. Интеллектуал мулкни эксклюзив ҳуқуқлар то'пламини белгилашда ишлатиладиган шартли жамоавий тушунча сифатида тушуниш таклиф этилади ва "мулк" атамаси фақат интеллектуал маҳсулотлар яратувчиларининг ҳуқуқларининг то'лиқлиги ва мутлақлигини та'кидлайдиган махсус, мажозий ма'нода ко'риб чиқилиши керак. Бундан ташқари, эксклюзив ҳуқуқлар назариясининг ба'зи тарафдорлари "интеллектуал мулк" атамасидан мутлақо воз кечишни таклиф қилмоқдалар, чунки уларнинг фикрига ко'ра, бу ноаниқ ва эксклюзив ҳуқуқлар билан ҳимояланган об'ектларнинг ҳуқуқий моҳиятини чалг'итиши мумкин.

Шуни тан олиш керакки, интеллектуал мулк ҳуқуқи мулк ҳуқуқи турларидан бири сифатида ко'риб чиқилиши мумкин эмас, гарчи интеллектуал мулк об'ектлари (интеллектуал фаолиятнинг об'ектив ифодаланган натижалари) аксарият ҳолларда нарсалар, мулк ҳуқуқларининг об'ектлари ҳисобланади. Аммо, назарий жиҳатдан, ушбу ҳуқуқий ҳодисага мутлақо то'г'ри келмаса ҳам, одатий ҳолга келган ва кенг қо'лланиладиган атамалар қонунчилигидан фойдаланишни чеклашнинг ҳожати ё'қ.

Ко'пгина мутахассисларнинг та'кидлашича, интеллектуал мулк ва эксклюзив ҳуқуқларнинг назарий қарама-қаршилиги фақат салбий оқибатларга олиб келади. "Интеллектуал мулк" атамасининг жуда омон қолиши ... барчасидан ҳам яхшироқ, бу ном уларнинг яратувчилари ва муаллифлик ҳуқуқи эгаларидан келиб чиқадиган интеллектуал фаолият натижаларига бо'лган ҳуқуқларнинг жами эканлигидан далолат беради "А.П. Россия Федератсиясида интеллектуал мулк ҳуқуқи. М., 2005. 14-бет .. Интеллектуал мулк тушунчасининг семантик ма'носи интеллектуал фаолият натижасининг мулки ва моҳиятини муваффақиятли тавсифлайди, тушуниш ва қо'ллаш учун аниқ қулайликка эга.

Шундай қилиб, замонавий Россия қонунчилиги интеллектуал мулкка интеллектуал ва биринчи навбатда ижодий фаолият натижаларига нисбатан шахсий ва мулкий хусусиятларнинг эксклюзив ҳуқуқларининг то'плами сифатида қаралади. Интеллектуал мулк мулк ҳуқуқининг бир тури эмас, у мустақил юридик институтдир. Моддий об'ектларга нисбатан ишлатиладиган мулкий ҳуқуқий режим, шу жумладан ушбу об'ектларга эгалик қилиш, фойдаланиш ва уларни тасарруф этишнинг ан'анавий ваколатлари ақлий меҳнатнинг номоддий ютуқларига татбиқ этилмайди. Бу фақат ушбу иш натижаларини этказиб берувчилар учун мақбулдир.

Индустриядан кейинги жамиятда ижтимоий меҳнат тақсимоти тизимида этакчи ролни инсоният тсивилизатсиясининг шаклланиши ва ривожланишининг ҳал қилувчи кучига айланадиган интеллектуал, ижодий фаолият о'йнаши тан олинган.

Интеллектуал фаолият инсон ҳаётининг шаклларидан бири, интеллектуал маҳсулотни яратиш ва интеллектуал капитални ко'пайтириш жараёнининг зарурий асоси, инсоният тсивилизатсиясининг ривожланишида кучли ҳаракатлантирувчи кучдир. Бу фан, маданият, урф-одатлар ва минг йиллар давомида инсоният томонидан то'планган ма'навий қадриятлар ютуқларининг умумийлигига асосланган.

Интеллектуал фаолият о'заро бог'лиқ бо'лган икки томонни бирлаштиради: репродуктив - стандарт муаммоларни эчишга, белгиланган натижаларга эришишга, таниқли алгоритмлар ва стандарт воситалардан фойдаланишга ё'налтирилган; ижодий (самарали) - о'тмишда о'хшаш бо'лмаган принтсипиал янги вазиятларда янги воситаларни (ноёб, оригинал, ноёб) ёки ностандарт қо'лланилишини талаб қиладиган ностандарт вазифаларни ҳал қилишга қаратилган.

Ижодий (самарали) иш инновацияларни яратишга ва амалга оширишга қаратилган. Шу билан бирга, унинг натижаси нафақат янги интеллектуал маҳсулот, балки шахснинг интеллектуал ривожланиши ҳамдир.

Ижодий ва репродуктив таркибий қисмларни бирлаштирган ҳолда, интеллектуал фаолият ма'лум натижаларда намоён бо'лади - интеллектуал маҳсулотлар. Шуни та'кидлаш керакки, мутлақо ижодий натижа ё'қ, минимал ижодий ҳаракатларсиз эришилган интеллектуал маҳсулот ё'қ. Ҳар қандай интеллектуал фаолият ижодий иш эмас, шу билан бирга ҳар қандай ижодий натижа интеллектуал фаолият самарасидир. Т.Стуартнинг фикрига ко'ра, интеллектуал фаолият интеллектуал маҳсулотни яратишда муҳим асос бо'либ, яна иккита муҳим жиҳатни қамраб олади: унинг жараёнида шахснинг интеллектуал капитали ва интеллектуал ривожланиши такрорланади ва улар меҳнат фаолиятида энг муҳим раг'батлантирувчи омиллардир 35.

Ҳуқуқий ҳимоя (интеллектуал мулкка эга бо'лган) амалга оширилаётган интеллектуал фаолият натижалари интеллектуал мулк об'ектлари ҳисобланади. Интеллектуал фаолиятни қуйидагича тузатиш мумкин: Адабий ва бадиий фаолият - бу о'зига хос хусусиятлар билан тавсифланадиган ижодий интеллектуал фаолиятнинг махсус тури: ҳуқуқий ҳимоя об'екти - бу унинг такрор такрорланишини истисно этадиган ма'лум бир об'ектив шаклда ифодаланган асар; ҳуқуқий ҳимоя об'екти - бу ишнинг мазмуни эмас, балки шакл; асарга унинг илмий, назарий ёки бадиий ва эстетик даражаси, жанри, мақсади, ижтимоий ва бошқа фазилатларидан қат'и назар, ҳуқуқий ҳимоя берилади; адабий ва бадиий фаолият ва унинг натижалари қонун талабларига мувофиқлиги текширилиши керак эмас; адабий ва бадиий фаолият ва уларнинг натижалари ҳеч қандай чекловлар ва лицензиялаш, текшириш, текшириш ва ҳк (со'з эркинлиги, - адабий фаолиятнинг конституциявий принтсипи); бадиий ва бадиий асарга бо'лган муаллифлик ҳуқуқи унинг ро'йхатдан о'тказилганидан эмас, балки яратилганидан келиб чиқади; бадиий ва бадиий фаолият натижаларининг қо'лланилиши инсоннинг ички дунёсини бойитишга, шахсиятни ривожлантиришга ёрдам беради.

Муайян илмий ва технологик натижаларга (илмий-тадқиқот, лойиҳалаш, муҳандислик, ихтиро, ратсионализатсия ва бошқалар) эришиш билан бог'лиқ ижодий интеллектуал фаолият турларини қамраб оладиган илмий-техник фаолият қуйидаги хусусиятлар билан тавсифланади: "Ҳуқуқий ҳимоя қилиш об'екти - бу илмий-техник ижодкорлик натижалари, ҳимоя қилиш учун қонун билан белгиланган шартларга мос келадиган натижалар; илмий ва технологик. илмий фаолият ва унинг натижалари мажбурий равишда текширилиши, уларнинг мувофиқлик талабларига мувофиқлиги экспертизадан о'тказилиши, мудофаа шартларига жавоб берадиган илмий-техник фаолият натижалари мажбурий равишда давлат ро'йхатидан о'тказилиши шарт, бунинг асосида тегишли ҳимоя номи берилган (патент, лицензия ва бошқалар); илмий ва техник фаолият натижаларини қо'ллаш жамиятни ҳаёт учун зарур бо'лган интеллектуал маҳсулотлар билан, шу жумладан замонавий билан та'минлашга ёрдам беради айирбошлаш воситалари, меҳнат об'ектлари ва шунга о'хшаш нарсалар.

Ижодий интеллектуал фаолиятни интеллектуал мулк об'ектларини яратиш манбаи сифатида таҳлил қилиш нуқтаи назаридан, адабий, бадиий ва илмий-техник ижодкорлик о'ртасида оралиқ о'ринни эгаллаб турган товарлар ва хизматларнинг фуқаролик муомаласи иштирокчиларини индивидуаллаштириш воситаларини яратишга қаратилган ижоднинг о'зига хос турини ажратиб ко'рсатиш керак. товарлар ва хизматлар учун).

Интеллектуал фаолиятнинг умумлаштирувчи шакли - бу интеллектуал маҳсулот - бу интеллектуал ижодий иш натижаси бо'лган янги билимларни о'з ичига олган ма'лумотлар моддий оммавий ахборот воситаларида тақдим этилади. Шундай қилиб, интеллектуал маҳсулотнинг энг умумий та'рифи ма'лумот шаклида этказиладиган янги билимлардир. Илмий ва технологик интеллектуал ижодга ко'ра, бу табиатни об'ектив билиш, инсоннинг турли хил ко'ринишдаги моддий фаолияти; сан'атга ко'ра, бу инсоннинг, атроф-муҳитнинг ва бошқа одамларнинг ички дунёсини суб'ектив идрок этиш ва акс эттиришдир.

Ишлаб чиқариш инновацияларининг олдинги қисми сифатида, ақлли маҳсулотлар ишлаб чиқарувчилар учун фойдалидир. Шунингдек, улар маданий, ма'навий эҳтиёжларини қондиришга интилаётган исте'молчиларни қизиқтиради. Шунинг учун интеллектуал меҳнат натижалари исте'мол қийматини олади, фойдали ва инсон эҳтиёжларини қондириш учун мос келади, бозор иқтисодиётининг асосий категорияси сифатида маҳсулотнинг муҳим хусусияти ҳисобланади. Юқорида та'кидлаб о'тилганидек, ижодий меҳнат натижалари (моддий бойлик) ма'лум об'ектив шаклга эга бо'лганда интеллектуал маҳсулотга айланади, бу уларни бошқа одамлар томонидан идрок этишни та'минлайди. Ижодий ишнинг моддий ташувчиси нарса сифатида ишлайди ва бошқа шахслар томонидан мулкка о'тказилиши мумкин, шу билан бирга, ижодий меҳнатнинг натижаси (номоддий товар) унинг яратувчисига тегишли бо'либ, ундан фақат муаллифнинг розилиги билан бошқа одамлар фойдаланиши мумкин. Шундай қилиб, ма'лум бир о'зига хос хусусиятлар бозор товарларининг ан'анавий хусусиятларини талқин қилиш билан бог'лиқ интеллектуал меҳнат маҳсулотларига хосдир: кодлаштирилган билим асосида яратилган товарлар ва хизматлар бир вақтнинг о'зида ноёбдир, чунки уларни чексиз ко'пайтириш имконияти талаб ва таклиф динамикасига муносиб жавоб берадиган бир ҳил маҳсулотлар учун бозорни яратади; интеллектуал маҳсулотлар идеал, субектив, о'зига хос шахслар билан бог'лиқ ва биргаликда улар ма'лум бир тимсолга эга, об'ектив шаклга эга бо'либ, уларни амалга оширишга ҳисса қо'шади; илмий ва технологик фаолият натижасида олинган интеллектуал маҳсулотлар тез эскирадиган қисқа умрга эга; интеллектуал маҳсулотлар учун такрор ишлаб чиқариш контсептсияси ижодий меҳнатнинг ноёб натижаларини ко'пайтириш контсептсиясига айлантирилади, шу билан бирга интеллектуал маҳсулотларни ишлаб чиқариш харажатлари ва уларни ко'пайтириш харажатлари мос келмайди; қайси тилда, қайси оммавий ахборот воситаларида, қайси шаклда ва ко'пайтирилган интеллектуал маҳсулотлар тақдим этилишидан қат'и назар, улар ҳар доим о'зига хос ижодкорлар - г'оялар муаллифларига эга; ақлли маҳсулотлар учун бозор нархининг ан'анавий о'лчагичлари, ишлаб чиқариш харажатлари, фойда ва бошқа шу каби нарсалар яроқсиз.

Ахборотлашган жамиятда интеллектуал фаолият натижалари устувор аҳамият касб этиб, жамоат маҳсулотида муҳим рол о'йнайди. Нафақат ишлаб чиқариш сектори, балки бозор муносабатлари ҳам сифатли о'згаришларни бошдан кечирмоқда, чунки ан'анавий алмашинув об'ектлари билан бир қаторда о'зига хос хусусиятларга эга ва о'зига хос хусусиятларга эга янги маҳсулотлар пайдо бо'лади. Замонавий тадқиқотчиларнинг фикрига ко'ра, ижодий интеллектуал фаолият натижаларини қуйидаги гуруҳларга бо'лиш мумкин: шаклланган интеллектуал маҳсулотлар - инсоннинг ижодий фаолияти натижалари, улар учун мужассамлаш шакли (масалан, ноёб сан'ат асарлари) муҳимдир. Ушбу маҳсулотларнинг изоляцияси уларнинг яратилиш ҳақиқатига асосланади ва қо'шимча ҳаракатларни талаб қилмайди; муҳим интеллектуал маҳсулотлар бу инсоннинг ижодий фаолияти натижасидир, унинг мазмуни унчалик аҳамиятга эга эмас. Қоидага ко'ра, бундай маҳсулотлар утилитариан хусусиятга эга бо'либ, уларни изоляция қилиш текширув ва махсус ро'йхатдан о'тиш билан бог'лиқ бо'лган ба'зи ҳаракатларни талаб қилади.

Ижодий фаолият натижалари учта катта гуруҳга бо'линади: адабий ва бадиий мулк об'ектлари; саноат мулки об'ектлари; товарлар ва хизматларнинг фуқаролик муомаласи иштирокчиларини индивидуаллаштириш воситалари.

Интеллектуал фаолият

"... Интеллектуал фаолият - ақлий, ақлий, когнитив ва инсон ..."

Расмий терминлар. Академик.ру. 2012 йил.

Бошқа луг'атларда "интеллектуал фаолият" нима эканлигини ко'риб чиқинг:

синергистик-синергистик ахборот ва интеллектуал фаолият - 3.14 синержистик синергистик ахборот ва интеллектуал фаолият: операторнинг ахборот ва интеллектуал фаолияти, ...

Ахборот ва интеллектуал фаолият: разведка (табиий, гибрид, сун'ий) имкониятларидан фойдаланган ҳолда керакли мақсадларда ма'лумот олишга қаратилган фаолият ... Манба: ГОСТ Р 43.0.4 2009. ... ... Расмий терминлар

ахборот ва интеллектуал фаолият - 3.5 ахборот ва интеллектуал фаолият: разведка (табиий, дурагай, сун'ий) имкониятларидан фойдаланган ҳолда керакли мақсадларда ахборотни олишга қаратилган тадбирлар. 3.6 Манба ... Норматив-техник ҳужжатлар атамаларининг луг'ати

интеллектуал ижодий фаолият - эчимлари нома'лум, аниқ алгоритмик усуллар билан эчиб бо'лмайдиган вазифаларни бажариш билан бог'лиқ инсоннинг интеллектуал фаолияти ... Изоҳли таржима луг'ати

Интеллектуал мулк кенг ма'нода, атама қонун билан белгиланган вақтинча эксклюзив ҳуқуқни, шунингдек муаллифларнинг интеллектуал фаолият ёки шахсийлаштириш воситаларидаги шахсий номулкий ҳуқуқларини англатади. ... Википедияни белгилайдиган қонун

ИНТЕЛЛИГЕНТ РЕВОЛУТИОН - чуқур фикрлаш тузилмаларини тубдан о'згартириш ва унинг одамларнинг интеллектуал ва ижтимоий-амалий фаолиятига та'сирини тавсифловчи тушунча. Бундай фундаментал фикрлаш тузилмалари билим ва ... ... Фалсафий энтциклопедия

интеллектуал инқилоб - ИНТЕЛЛЕКТУАЛ РЕВОЛУТИОН (лат. Интеллеcтус минд, ақл) - бу чуқур фикрлаш тизимидаги туб о'згаришларни ва уларнинг одамларнинг интеллектуал ва ижтимоий-амалий фаолиятига та'сирини тавсифловчи тушунча. Шунга о'хшаш ... ... Эпистемология ва фан фалсафаси энтциклопедияси

Интеллектуал мулк - Интеллектуал мулк ҳуқуқининг асосий ҳуқуқлари Муаллифлик ҳуқуқи · ... Википедия

интеллектуал фикр фаолияти - 3.4 интеллектуал когнитив фаолият: ма'лум мақсадларга эришиш учун тафаккурнинг семантик ҳолатини о'згартиришга қаратилган ма'лум бир шаклда уюшган ма'лумотлардан фойдаланишга асосланган когнитив фаолият. ... ... Норматив-техник ҳужжатлар атамаларининг луг'ати

Интеллектуал сезги - сезги (лат. Лат. Интуитио мулоҳаза) (аралаш. Лат. Ин, ичида; лат. Туи, англамоқ (хиралашиш), сенга, сенга; лат. Ти (тум) кейин, кейин) кейин, лату интуитордан яхшилаб. қараш), вазиятни ақлий баҳолаш қобилияти ва четлаб о'тиш ... ... Википедия

Китоблар
Болалар билан мулоқот услубининг ривожланиши, фаолияти ва интегратсиясига та'сири. Дарслик, Э. Ю. Бенилова. Катта одамларда чалкашлик, ҳайрат, умидсизлик, ундан кейин асабийлашиш, тушунмовчилик юзага келади (ота-оналар, о'қитувчилар ва о'қув юртларининг о'қитувчилари, ишлайдиган мутахассислар ... 205 рубл учун сотиб олиш

Ё'налишни такомиллаштиришнинг мусиқий ва ижодий фаолияти. Здравгороддаги саргузаштлар. ФСЕС, Арсеневская Олга Николаевна. Қо'лланмада мактабгача ёшдаги болаларни эстетик тарбиялашга замонавий ёндашувлар ва сог'лиқни сақлашга ё'налтирилган мусиқий ва ижодий фаолият тажрибаси олдидан Федерал Давлат Та'лим стандарти талаблари ...
Яхши ишингизни билимлар базасига топшириш осон. Қуйидаги шаклдан фойдаланинг
Талабалар, аспирантлар, ёш олимлар о'зларининг о'қишларида ва ишларида билим базасидан фойдаланаётганлар сиздан жуда миннатдормиз.

Киритилган: ҳттп://www.аллбест.ру/

Кириш

1.1 Ақл. Инсоннинг интеллектуал фаолияти тушунчаси

1.2 Ақлнинг турлари

Хулоса

Фойдаланилган адабиётлар ро'йхати

Кириш

Разведка - лотинча таржимада - ақл. Психологик мазмунида "ақл" тушунчаси ноаниқ та'рифларга мурожаат қилиши бежиз эмас. "Ақл" тушунчаси ма'лум бир умумий биологик функтсияга ва умумий омилга ёки расмий ҳаракатларнинг ҳаракатчанлигига, со'нгра нутқ тафаккурига, ма'ноларга ва шахсий сезгиларга, ниҳоят, тушунча ва умумий фикрлаш қобилияти атамаси сифатида жуда кенг тарқалган "билиш" га қисқартирилади. Иккинчи ҳолда, ақл онг тоифаси билан белгиланади. Ақл атамаси ко'пинча инсоннинг психологик фаолиятининг о'зига хослигини та'кидлаш учун ишлатилади.

Бундай ҳолда, ақл аслида о'рганиш қобилияти билан аниқланади. Бироқ, интеллектда самарали ибтидо мавжудлиги ҳақида ҳеч нарса эсдан чиқармаслик керак. Инсон ақл-идроки учун энг муҳим нарса шундаки, у дунёнинг об'ектлари ва ҳодисаларининг мунтазам муносабатлари ва муносабатларини акс эттиришга имкон беради ва шу билан ҳақиқатни ижодий равишда о'згартиришга имкон беради.

Умуман олганда, ақл - бу инсоннинг барча билим қобилиятлари тизими: сезги, идрок, хотира, вакиллик, тасаввур ва фикрлаш. Умумий ақлий қобилият сифатида ақл тушунчаси янги ҳаёт вазифаларига муваффақиятли мослашиши билан бог'лиқ бо'лган хулқ-атвор хусусиятларини умумлаштириш сифатида ишлатилади.

Интеллектуал фаолиятни о'рганиш психологияда алоҳида о'рин тутади. Спеарман, Wехлер, Каттел, Эйсенcк, Равен, Тҳурстоне, Гуилдфорд, Гарднер, Ҳебб ва бошқа олимлар бу саволни о'рганишди.

Ушбу ҳужжатда биз интеллект ва интеллектуал фаолият тушунчаларини, айниқса ёши ва профессионал ақлни шакллантиришни ко'риб чиқишга ҳаракат қиламиз.

1-боб. Инсоннинг интеллектуал ва интеллектуал фаолияти

1.1 Ақл. Интеллектуал фаолият тушунчаси

фикрлаш заковати хотираси

Ушбу муаммо билан шуг'улланадиган тадқиқотчилар каби "разведка" тушунчасининг ко'плаб та'рифлари ва изоҳлари мавжуд.

Ақл-идрок одатда мавҳум тушунчаларни идрок қилиш, о'заро муносабатларни о'рнатиш, уларни ҳукм қилиш қобилияти сифатида белгиланади. Ушбу о'та мураккаб ақлий функтсия ко'плаб таркибий қисмларни о'з ичига олади - тажриба, хотира, о'рганиш қобилияти, э'тибор, тушуниш, фикрлаш, мавҳум ва ассотсиатив фикрлаш, нутқ, математик қобилият, ё'налиш ва идрок.

Ақл-идрок (лат. Интеллеcтус - тушуниш, билиш) - бу янада нозик фарқларни яратиш қобилияти. Ақл тушунчаси инсоннинг барча когнитив қобилиятларини: сезги, идрок, хотира, вакиллик, фикрлаш, тасаввурни бирлаштиради.

Ақлнинг замонавий та'рифи билиш жараёнини амалга ошириш ва муаммоларни самарали ҳал қилиш қобилиятини, хусусан ҳаётий вазифаларнинг янги доирасини о'злаштиришда. Шу сабабли, интеллект даражаси ривожланиши мумкин, шунингдек, инсон ақлининг самарадорлигини ошириши ёки камайтириши мумкин.

Ақл-идрок инсон ҳаётининг воқелик ҳақидаги билимининг асосий шаклидир. Ақл-идрокнинг бу та'рифи замонавий рус психологиясида қабул қилинган.

Ақл-идрокни тубдан фарқ қиладиган бир қатор талқинлар мавжуд. Ж. Пиагетнинг таркибий генетик ёндашувида ақл, об'ективни атроф-муҳит билан мувозанатлашнинг энг юқори усули сифатида талқин қилинади, универсаллик билан ажралиб туради.

Когнитив ёндашувда ақл когнитив операциялар то'плами сифатида қаралади.

Фактор-аналитик ёндашувда ко'плаб синов ко'рсаткичлари асосида барқарор омиллар топилади (C. Спеарман, Л. Тҳурстоне, Х. Эисенcк, С. Барт, Д. Wехлер, Ф. Вернон). Эисенcк умумий интеллект универсал ма'лумот сифатида ма'лум бир тезлик ва аниқлик билан ма'лумотни қайта ишлаш учун тенг бо'лмаган тизимнинг генетик жиҳатдан аниқланган хусусиятига асосланиши мумкинлигига ишонди. Психогенетик тадқиқотларда, интеллектуал тестларни о'тказиш натижаларининг тафовути билан ҳисоблаб чиқилган генетик омилларнинг нисбати жуда катта эканлиги, бу ко'рсаткич 0,5 дан 0,8 гача бо'лган қийматга эга эканлиги ко'рсатилди. Бундай ҳолда, энг генетик бог'лиқ ог'заки ақл.

Академик Н.Н. Моисеевнинг фикрига ко'ра, ақл - бу аввало мақсадларни белгилаш, ресурсларни режалаштириш ва мақсадга эришиш стратегиясини ишлаб чиқишдир. Ақлнинг одатий хайвонларига ҳайвонлар эгалик қилади, деб ишониш учун асос бор ва шу даражада уларнинг ақли, мақсадларни белгилаш ва мақсадларга эришиш механизмлари орқали ҳайвонлар эволютсиясига та'сир ко'рсатди ва та'сир қилмоқда.

Мигашкин Н.В. ақлни ҳақиқат ва яхшиликнинг мослигини ҳисобга олиб, мақсадга эришиш учун о'з ҳаракатларини режалаштириш, тартибга солиш ва бошқариш қобилияти сифатида белгилайди.

Ақл-идрок қобилият сифатида одатда бошқа қобилиятлар ёрдамида амалга оширилади: билиш, о'рганиш, мантиқий фикрлаш, ма'лумотни таҳлил қилиш орқали тизимлаштириш, унинг амал қилиш қобилиятини аниқлаш (таснифлаш), уланиш, нақш ва фарқларни топиш, уни о'хшаш қобилият билан бог'лаш ва ҳк.

Интеллектуал фаолият даражалари Д. Б томонидан тасвирланган. Эпифания. Интеллектуал фаолиятнинг шахсий белгилари сифатида интеллектуал фаолиятнинг учта даражаси аниқланди:

Когнитив фаолият фақат ташқи огоҳлантиришлар билан аниқланганда, раг'батлантирувчи-самарали.

Эвристик, о'з-о'зидан пайдо бо'ладиган интеллектуал фаолият кузатилса, бунинг асосида бир қатор нақшлар кашф этилади.

Ижодий, максимал даражада интеллектуал фаоллик билан ажралиб туради, бунинг натижасида ҳодисанинг моҳиятига кириш ва янги муаммоларни шакллантириш мавжуд.

Энди “интеллектуал фаолият” тушунчасини очишга ҳаракат қилайлик. Ко'пгина муаллифлар одатда ишлаб чиқариш, хизмат ко'рсатиш ва интеллектуал деб аталадиган учта фаолият турини ажратиб ко'рсатишади. Уларнинг орасидаги фарқларни таҳлил қилиб, улар интеллектуал фаолият о'зига хос хусусиятларга эга (ма'лумот билан ишлашга э'тибор бериш, инсоннинг интеллектуал қобилиятларидан фойдаланиш, малакалар) ва қуйидаги та'рифларга жавоб беришини та'кидлайдилар: интеллектуал фаолият? бу иқтисодий фаолиятнинг ҳар қандай соҳасида, шахснинг интеллектуал қобилиятлари ёрдамида амалга ошириладиган ва ахборот билан ишлашга қаратилган меҳнат фаолияти тури.

Ақлли ишчилар қуйидаги о'зига хос хусусиятларга эга: ма'лумотлар билан ишлашга ё'налтирилганлик; меҳнат жараёнида ижодий таркибий қисмнинг юқори аҳамияти; мустақиллик; ундан ажралмас бо'лган билим, ко'никма ва тажрибага эга бо'лиш; битмас-туганмас манбага эга бо'лиш; мавжуд билим, ко'никма ва тажрибанинг о'зига хослиги; ҳаракатчанлик компания билан ҳамкорликка э'тибор қаратиш; ёшга қараб имтиёзларнинг ко'пайиши.

Умуман олганда, интеллектуал фаолиятнинг шаклланиши ва ривожланиши икки асосий омил гуруҳлари билан бог'лиқ:

Ишлаб чиқарувчи кучларнинг ривожланишидаги жаҳон тендентсиялари туфайли жаҳон иқтисодий тизимининг билим, ма'лумот ролини ошириш, интегратсияни чуқурлаштириш, иқтисодиётнинг инновацион даражасини ошириш ё'налиши.

Иқтисодий инқироз шароитида глобал инновацион бозорда рақобатдошликни та'минлаш зарурати. Интеллектуал фаолиятнинг турли шаклларда ривожланиши янги интеллектуал мулк об'ектларининг пайдо бо'лишига ва ҳуқуқ об'ектлари доирасининг кенгайишига олиб келади.

Интеллектуал фаолият натижалари инсониятнинг энг қимматли маҳсулотларидир, улар мамлакатлар ва уларда яшайдиган халқларнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланишининг асоси ҳисобланади.

Шундай қилиб, интеллектуал фаолиятнинг о'зига хос хусусиятлари ҳар бир инсоннинг ички, шахсий фазилатларига ва ташқи омилларга бог'лиқ.

1.2 Ақлнинг турлари

Ақл-идрокнинг тузилишига келсак, ҳозирги пайтда ҳодисанинг о'зи ва уни шакллантиришнинг номукаммаллиги туфайли унинг то'лиқ моделини таклиф қилиш қийин. Ушбу ноёб ақлий тарбия то'г'рисида ма'лумотлар то'планган. Шу билан бирга, мавжуд натижалар ко'п жиҳатдан олимларнинг илмий позитсияларининг о'зига хос хусусиятларига бог'лиқ. Разведка тушунчаси бир неча о'нлаб омилларни о'з ичига олади. Табиийки, бу ақлни ажралмас ҳодиса сифатида баҳолашни қийинлаштиради. Ақл тузилишида турли тадқиқотчилар бир нечта таркибий қисмларни ажратиб ко'рсатишади.

Разведка тузилишининг моделлари:

C. Спеарман ақл-идрокнинг омил-аналитик назариясини ишлаб чиқди. У "умумий омил" ни ажратиб туради, унга ко'ра интеллект "ақлий энергия" нинг бир тури сифатида қабул қилинади, унинг даражаси ҳар қандай характердаги тест топшириқларини муваффақиятли бажарилишини белгилайди.

Америкалик психолог Ж.П. ақлининг тузилишининг кубик моделида. Гилдфорд (1897-1987) разведкаси уч о'лчов билан ифодаланади: операциялар (билиш, хотира, баҳолаш, фарқлаш ва конвергент самарадорлик), таркиб (визуал материал, рамзий, семантик ва хулқ-атвор), натижалар (элементлар, синфлар, муносабатлар, тизимлар, о'згариш турлари ва бошқалар). хулосалар тузилди). Ходимлар билан биргаликда ушбу куб ҳужайраларида ҳосил бо'лган 120 мумкин бо'лган омилларнинг 98-ни аниқлаш ва диагностика воситалари билан та'минлашга муваффақ бо'лди.

Ақл-идрок назариясида Ҳ. Эисенcк интеллектуал операциялар тезлиги, қат'иятлилик ва хатоларни текшириш мойиллиги каби элементларни ажратиб туради, уларнинг ог'ирлигига қараб ИҚ даражасини белгилайди.

Р. Кеттелнинг фактор-аналитик назариясида разведканинг икки тури ажратилади: ирсий хусусиятга бог'лиқ ва янги вазиятларга мослашишни талаб қиладиган вазифаларда рол о'йнайдиган ва “кристалланган” (кристалланган) ақлнинг икки тури: о'тган тажрибани акс эттирган. Тадқиқотлар шуни ко'рсатадики, ёши билан, айниқса 40-50 ёшдан кейин, "оқаётган" ақлнинг пасайиши кузатилади, аммо "кристалланмаган".

Р. Стернберг назариясида фикрлаш жараёнларининг уч тури ажралиб туради: ог'заки заковат, бу со'злар захираси, эрудитсия, о'қилганларни тушуниш қобилияти, муаммоларни ҳал қилиш қобилияти билан тавсифланади; мақсадга эришиш қобилияти сифатида амалий ақл.

Э.П. Торранс ақлнинг моделини таклиф қилди, унда ог'заки тушуниш, фазовий тасвирлар, индуктив фикрлаш, ҳисоблаш қобилияти, хотира, сезиш тезлиги, нутқ равонлиги каби элементлар та'кидланган. Шунингдек, Торренс ақл-идрок тузилишида та'кидлайди: конвергент фикрлаш (лат. Cонвергере - конвергатсия) - муайян муаммони ҳал қилиш учун олдиндан о'рганилган алгоритмлардан то'г'ри фойдаланиш стратегиясига асосланган фикрлаш шакли ва дивергент фикрлаш (лат. Дивергере - диверге) - фикрлаш шакли, битта вазифага бир нечта эчимларни ишлаб чиқариш стратегиясига асосланган.

Келинг, америкалик психолог Ховард Гарднер томонидан тузилган разведка моделини батафсил ко'риб чиқайлик. У ақлнинг этти турини аниқлайди:

Ог'заки разведка - бу ог'заки, ог'заки қобилият, журналистлар, адвокатлар, ёзувчилар, шунингдек психотерапевтлар, ма'рузачилар ва мураббийларнинг ақл-идрокидир. Бундай ақл-идрокка эга бо'лган киши со'злардан моҳирона фойдаланиб, баҳслашиши, гапириши, со'злаб бериши ва раг'батлантириши мумкин. Қоидага ко'ра, бундай одамлар жуда ко'п о'қишади. Улар аниқ ёзадилар, омма олдида гапиришни яхши ко'радилар.

Мантиқий ва математик разведка - рақамлар ва мантиқий ҳаракатлар, олим, дастурчи, иқтисодчи ва ҳисобчининг заковати. Бу бизнинг сабаб ва та'сир нуқтаи назаридан фикрлаш, тезисларни шакллантириш, тушунчаларни ишлаб чиқиш, қонуниятларни тан олиш ва жараёнлар ва ҳодисаларни оқилона таҳлил қилиш қобилиятимиздир.

Фазовий ва ингл? разведка - расмларнинг ва фазовий тасвирларнинг "ақл-идрок" тури. Унга профессионализм керакми? ме'морлар, фотосуратчилар, рассомлар, ҳайкалтарошлар, учувчилар, механиклар ва муҳандисларнинг фаолияти. Юқори даражада ривожланган фазовий ақлга эга одамлар ажойиб кузатувчилар. Улар о'зларининг фикрларини график тарзда ифодалашни ва нотанишларни осонгина бошқаришни яхши ко'радими? атроф-муҳит.

Мусиқий ритмикми? ақл - бу ритм ва оҳангларни идрок этиш, уларни баҳолаш ва яратиш билан бог'лиқми? Бу шундайми? шакллари? ақлни нафақат бастакорлар ёки рок хонандалари, балки куйлай оладиган ва рақсга тушадиган ҳар бир киши эгаллайди.

Тана-кинестетикми? ақл - бу бизнинг танамизнинг ақлидир. Бу ҳаракатларни бошқариш, қо'ллар билан моҳирона ишлаш қобилиятини о'з ичига олади. Бундай разведка спортчилар ва ҳунармандлар, жарроҳлар ва механиклар, шунингдек актёрлар, раққосалар ва физиотерапевтлар учун жуда зарурдир. Ко'пгина та'лим вазиятларида? одамлар ко'пинча бо'ш вақтларида фойдаланадилар, аммо бу ақлга ё'л қо'йиб бо'лмайди.

Шахслараро разведка - бу бошқа одамларни тушуниш ва улар билан ҳамкорлик қилиш қобилиятини англатади. Шахслараро ақл - бу бошқаларнинг кайфиятини, темпераментини ва эҳтиёжларини, биз уларга қандай муносабат билдираётганимизни ифодалашда намоён бо'лади. Бу ижтимоий ишчилар ва психотерапевтлар, менежерлар ва ходимлар, шунингдек сиёсатчиларга керак. Ушбу касб эгалари? сизга бошқалар билан танишиш ва дунё уларнинг нуқтаи назаридан қандай ко'ринишини тасаввур қилиш қобилияти керак. Ушбу совг'ага эга бо'лиш яхши суҳбатдош, о'қитувчи ва воситачи бо'лиши мумкин.

О'заро тушуниш бизнинг о'злигимизни англай оладими? о'з ички дунёси. Кучли "ички" разведка бизга о'з ҳис-туйг'уларимизни, нуқтаи назаримиз ва нуқтаи назарларимизни ва хатти-ҳаракатларимизни о'з хоҳишимизга ё'налтиришга имкон беради. Ушбу разведка шаклини ривожлантиришни талаб қиладиган одатий касблар бу маслаҳатчилар, илоҳиётчилар ва бепул касблардир. Ко'пинча бу одамлар мустақил бо'лишлари ва мақсадларини то'лиқ белгилашлари муҳимдир. Ко'п ҳолларда, улар ёлг'из ишлашни афзал ко'ришади.

Гарднер ҳар қандай разведканинг турини бир неча нуқтаи назардан таҳлил қилади: унда иштирок этадиган когнитив операциялар; геекс ва бошқа алоҳида шахсларнинг пайдо бо'лиши; мия шикастланиши ҳолатлари то'г'рисидаги ма'лумотлар; унинг турли маданиятларда намоён бо'лиши ва эволютсион ривожланишнинг мумкин бо'лган ё'налиши. Масалан, миянинг ма'лум бир шикастланиши билан, ақлнинг бир тури бузилиши мумкин, бошқалари эса та'сирланмайди. Гарднернинг та'кидлашича, турли маданиятдаги катталарнинг қобилиятлари ҳар хил ақлнинг турли хил комбинатсиясидир.

Гарчи барча нормал шахслар, ма'лум даражада ёки бошқача бо'лса ҳам, ҳар хил ақл-идрок турларини намоён қила оладилар, аммо ҳар бир одам ко'проқ ва кам ривожланган интеллектуал қобилиятларнинг ноёб комбинатсияси билан ажралиб туради, бу одамлар орасидаги индивидуал фарқларни тушунтиради.

Ан'анавий ИҚ тестлари коллежларнинг баҳоларини яхши башорат қилади, аммо улар кейинги муваффақиятлар ёки мартаба ко'тарилишларини тахмин қилиш нуқтаи назаридан камроқ аҳамиятга эга. Шахсий қобилият каби бошқа қобилиятлар, коллежда а'ло даражада о'қиган ба'зи одамлар нима учун кейинчалик ҳаётда аянчли ё'қотишларига, кам муваффақиятга эришган талабалар ибодат этакчиларига айланишларига ёрдам беради. Шунинг учун Гарднер ва унинг ҳамкасблари талабаларнинг қобилиятларини "интеллектуал-об'ектив" баҳолашга чақирмоқда. Бу болаларга о'зларининг қобилиятларини қог'озда о'тказилган тестлардан фойдаланишдан ташқари, масалан, фазовий тасаввур қилиш қобилиятини намойиш қилиш учун турли хил элементларни солиштириш орқали намойиш этишларига имкон беради.

2-боб. Инсоннинг интеллектуал фаолиятининг хусусиятлари

2.1 Ҳаётининг турли даврларида инсон онгини шакллантириш

Мактабгача ёш

3 ёшдан 7 ёшгача бо'лган даврда, ишлаб чиқариш, дизайн ва бадиий фаолият та'сири остида бола пертсептуал аналитик ва синтетик фаолиятнинг мураккаб турларини ривожлантиради. Мактабгача ёшдаги онгни ривожлантириш билан бир қаторда, э'тиборни яхшилаш жараёни ҳам мавжуд. Бу ёшда э'тибор одатда о'збошимчалик билан эмас. Мактабгача ёшдаги хотира ривожланиши изчил ва то'г'ридан-то'г'ри ихтиёрий ва билвосита ёдлашга босқичма-босқич о'тиш билан тавсифланади. Мактабгача ёшдаги биринчи ярмида бола репродуктив тасаввурга эга. Каттароқ мактабгача ёшда, репродуктив, механик равишда вужудга келадиган воқеликни тасаввур қилиш унинг ижодий о'згаришига айланади. У фикрлаш билан бог'лайди, ҳаракатни режалаштириш жараёнида қатнашади. Идрок, хотира ва э'тибор билан бир қаторда, мажбурий равишда хаёл о'збошимчалик билан пайдо бо'лади, аста-секин то'г'ридан-то'г'ри воситачидан о'згаради. Визуал-самарали фикрлашни янада такомиллаштириш мавжуд; ог'заки ва мантиқий фикрлашни фаол шакллантиришни бошлайди.

Бошланг'ич мактаб ёши

Бошланг'ич мактаб ёшида фақат когнитив жараёнларнинг асосий инсоний хусусиятлари (идрок, э'тибор, хотира, тасаввур ва тафаккур) белгиланади ва мактабга кириш билан бог'лиқ бо'лган эҳтиёж янада ривожланади.

Мактаб йилларида хотирани ривожлантириш давом этмоқда. А. А. Смирнов бошланг'ич ва о'рта мактаб ёшидаги болаларда хотирани қиёсий о'рганиш о'тказди ва қуйидаги хулосаларга келди.

6 ёшдан 14 ёшгача болалар мантиқий бог'лиқ бо'лмаган ма'лумотлар блоклари учун механик хотирани фаол ривожлантирадилар;

Ёши билан мазмунли материални эслаб қолиш афзаллиги ошиб бориши ҳақидаги кенг тарқалган фикрга қарама-қарши, аслида қарама-қарши муносабат аниқланади: талаба қанчалик катта бо'лса, шунчалик мазмунли материални эслаб қолишнинг фойдаси шунчалик кам бо'лади.

Умуман олганда, бошланг'ич мактаб о'қувчиларининг хотираси жуда яхши. Медитатив, мантиқий хотира о'з ривожланишида бироз орқада қолмоқда, чунки аксарият ҳолларда бола о'қиш, меҳнат, о'йин ва алоқа билан банд бо'либ, механик хотирадан бутунлай халос бо'лади.

Бошланг'ич мактаб ёшидаги болаларнинг интеллектуал ривожланиши ҳар хил ё'налишларда: ассимилятсия ва нутқни фикрлаш воситаси сифатида фаол ишлатиш.

О'смирлик

О'смирлик даврида хотира, нутқ ва фикрлаш каби билим жараёнларида яхшиланиш кузатилади.

О'смирлар ахлоқий, сиёсий ва бошқа мавзуларда нисбатан ёшроқ о'қувчининг онгига этиб бора олмайдиган даражада эркин суҳбатлашади. О'рта мактаб о'қувчилари индуксия қилиш ва тушириш қобилиятига эга. О'смирнинг интеллектуал ютуг'и гипотезалар билан ишлаш қобилиятидир.

Катта мактаб ёшига келиб, болалар назарий ёки ог'заки-мантиқий фикрлашни шакллантирадилар. Шу билан бирга, бошқа барча когнитив жараёнларнинг интеллектуализатсияси кузатилади. О'смирлик интеллектуал фаоллиги ортиши билан тавсифланади, бу нафақат о'спиринларнинг табиий ёшга қизиқиши билан, балки ривожланиш, о'з қобилиятларини бошқаларга намойиш этиш ва улардан юқори баҳо олиш истаги билан раг'батлантирилади. О'смирлар бир хил муаммоларни ҳал қилишда фаразларни шакллантиришлари, тахмин қилишлари, турли хил алтернативаларни о'рганиш ва таққослашлари мумкин. Бу ёшда, о'смирлар изланишга ва билим олишга, фойдали ко'никмаларни шакллантиришга мойилдирлар.

Ёшлик даври

Эрта о'спиринлик - бу ҳақиқий балог'атга этишиш, ма'навий о'зликни англашни шакллантириш даври.

Ушбу ёшдаги интеллектуал ривожланишни о'рганиш о'рганиш учун аниқ сабабларни аниқлашга, одам мавҳум тушунчалар ва улар орасидаги бог'лиқлик билан ишлаши, тасаввурида турли хил жараёнларни модулятсия қилишга қаратилган бо'лиши керак.

Йигитлар ва аёллар о'ртасида о'тказилган тестлар ҳар бир тадқиқотчининг касбий ё'налишини аниқлашга, фикрлаш даражаси ва турини аниқлашга ё'налтирилган бо'лиши керак. Бунинг учун Беннетт техник синовидан, кётин табиатини синаб ко'ришда, мавҳум тушунчалар о'ртасидаги алоқани о'рнатишда, ушбу тушунчаларнинг моделлаштириш моделларида фойдаланиш мумкин. Ақлни о'рганиш нафақат интеллектуал ривожланиш тестлари (Эйсенcк тести) билан чекланиб қолмайди, муҳим вазифа шу пайтгача аниқ намоён бо'лиши керак бо'лган мақсад ва қобилиятларни аниқлашдир. Муайян вазифа ҳар бир предметнинг инсон фаолиятининг ма'лум бир соҳасидаги имкониятларини аниқлашдир. Охир оқибат, о'смирликдаги барча ақл синовлари катта ёшдаги о'қувчиларнинг ма'лум бир касбга мойиллигини аниқлашга, ҳаёт ё'лини танлашга қаратилган бо'лиши керак.

Вояга этмаганлар

Ёш психологиясида балог'атга этишиш ан'анавий равишда барқарор давр сифатида ко'рилган. "Акмеология" атамаси 1928 йилда Н. Н. Рибников томонидан этуклик даврини инсон ҳаётининг энг самарали, ижодий даври сифатида белгилаш учун таклиф қилинган (акме энг юқори нуқтадир, гуллаш, этуклик, энг яхши вақт). Бу давр 18 ёшдан 55-60 ёшгача бо'лган даврни қамраб олади ва ёшликдан фарқ қилади, биринчи навбатда у соматик ривожланишни ва балог'атга этишишни якунлайди, энг мақбул жисмоний ривожланишига эришади, энг юқори интеллектуал, ижодий, касбий ютуқлар билан ажралиб туради.

Диққат функтсиясини о'рганиш шуни ко'рсатдики, диққатнинг ҳажми, о'згариши ва селективлиги аста-секин 18 дан 33 ёшгача о'сиб боради, 34 йилдан кейин улар аста-секин пасая бошлайди, шу билан бирга этуклик даврида диққатнинг барқарорлиги ва контсентратсияси бироз о'згаради. Қисқа муддатли ог'заки хотиранинг энг юқори ко'рсаткичлари 18-30 ёшда, пасайиш даври эса 33-40 ёшда кузатилди. Узоқ муддатли ог'заки хотира 18 ёшдан 35 ёшгача энг катта барқарорлик ва ривожланиш даражасининг пасайиши билан тавсифланади - 36 дан 40 ёшгача. Шаклланган хотира энг кам ёшга бог'лиқ о'згаришларга дуч келади.

Вояга этганида психофизиологик функтсияларнинг ривожланиши мураккаб ва зиддиятли бо'либ, онтогенетик қонуниятларни ва меҳнат фаолияти ва одамнинг амалий тажрибасини та'сирини акс эттиради.

Камолот даври ривожланиш тузилишидаги энг муҳим нарса ақлдир. Аксарият тадқиқотчилар интеллектуал ривожланиш оптимумларининг нисбатан эрта пайдо бо'лиши ва уларнинг ёши билан аста-секин пасайишини та'кидлайдилар.

ЭИ Степанова катталарнинг интеллектуал ривожланишидаги 3 макропериодни аниқлайди: И давр - 18 ёшдан 25 ёшгача, ИИ - 26-35 ёш, ИИИ - 36-40 ёш. Ушбу ёшга бог'лиқ макропериодлар умуман хотира, фикрлаш, э'тибор ва ақлнинг ривожланиш сур'атлари билан ажралиб туради. Ақлнинг энг катта о'згарувчанлиги биринчи макропериодда қайд этилди, иккинчи ва учинчи даражаларда нисбий барқарорлик ог'заки интеллектнинг сезиларли даражада ко'пайиши билан қайд этилди, буни одам томонидан то'планган билимларнинг та'сири билан изоҳлаш мумкин. Умуман олганда, 17 ёшдан 50 ёшгача бо'лган барча балог'ат ёшидаги ақлнинг ог'заки ва ог'заки бо'лмаган таркибий қисмларининг нотекис ривожланиши кузатилади. Илмий далиллар ишончли тарзда та'лим жараёнининг о'зи интеллектуал ривожланишни оптималлаштириш омили эканлигини ко'рсатмоқда. Олий ма'лумотли ва доимий ақлий тайёргарликка эга бо'лган одамларда юқори заковат даражаси вояга этишнинг барча даврларида сақланиб қолади, катта ёшдагиларнинг ривожланиши жараёнида о'рганишда о'сиш кузатилади.

2.2 Касбий разведка

Ақл тушунчаси, сиз билганингиздек, психологиянинг асосий тушунчаларини англатади. Бироқ, ҳали ҳам аниқ ма'нода, универсал қабул қилинган та'риф мавжуд эмас. Шунингдек, адабиётда "профессионал разведка" тушунчасининг та'рифи ё'қ.

Касбий разведка - бу ма'лум бир соҳадаги муаммоларни ҳал қилиш учун кенг қурол-ярог 'ва ривожланган заковат билан жиҳозланган ақл. Профессионал ақл қандай шаклланади? Касбий интеллектни шакллантириш шахснинг касбий шаклланишининг натижаси бо'либ, у касбий та'лим билан бевосита бог'лиқдир.

Касб-ҳунар та'лимида энг муҳим нарса келажакдаги касб эгасининг шахсини шакллантиришдир. Университетда та'лимни ривожлантириш талабаларнинг билимлари ва ко'никмаларини ошириш, келажакдаги касбий фаолиятга онгли равишда тайёргарлик ко'риш учун эҳтиёжлар, қизиқиш ва ко'никмаларни шакллантиришни о'з ичига олади.

Талабаларни о'қитиш - бу билим, ко'никмалар билан та'минлаш мақсадида психика ва фаолиятга та'сир қилади. Бироқ, иккинчиси о'рганиш натижаларини камайтирмайди. Тренинг давомида унинг мазмуни асосида талабалар психикасининг турли жиҳатлари ривожланиб боради ва умуман бо'лажак мутахассиснинг шахсияти шаклланади. Та'лим илмий дунёқарашни, ривожланишни, интеллектуал ва касбий фазилатларни яхшилаш учун бевосита аҳамиятга эга.

Университет та'лимининг о'зига хос хусусияти талабанинг бутун ақлий фаолиятини сезиларли даражада қайта қуришдир. Хусусан, талабаларнинг о'қув фаолиятини о'рганувчи мутахассислар та'кидлашича, талабалик даври ақл-идрокнинг энг мураккаб тузилиши вақти бо'либ, у жуда индивидуал ва хилма-хилдир. Экспериментал тадқиқотлар о'тказилиб, унда турли хил мутахассисликларнинг 504 талабаси иштирок этди. Амтҳауернинг интеллектуал тузилишини текшириш интеллектуал ривожланишни баҳолаш учун ишлатилган. Тадқиқот ушбу тест учун интеграл ко'рсаткичнинг 1 дан 4 гача бо'лган курсга ко'тарилганлигини аниқлади, 3 ва 5, 4 ва 5 курслар о'ртасида катта фарқлар ё'қ. Бундан келиб чиқадики, талабаларнинг касбий ривожланиш жараёни жуда нотекис, шунинг учун профессионални шакллантиришнинг яхлит психологик назариясига эҳтиёж туг'илади.

Бу ёшдаги одам ақлининг мнемологик "ядроси" бу ядрога киритилган функтсияларнинг бирининг ёки бошқа "чо'ққилар" ёки "оптима" ларнинг доимий о'згариши билан тавсифланади. Бу шуни англатадики, о'қув вазифалари доимо бир вақтнинг о'зида тушунишга, англашга, о'қувчининг хотирасида ассимилятсия қилинган материални ёдлашга ва тузишга, уни сақлаш ва мақсадли янгилашга қаратилган. Та'лим фаолиятининг со'знинг то'г'ри ма'носидаги асосий натижаси талабанинг назарий онги ва тафаккурини шакллантиришдир. Ампирик фикрлашнинг о'рнини босадиган назарий тафаккурнинг шаклланишига қо'шимча та'лим олиш давомида олинган барча билимларнинг характери бог'лиқдир.

Шу билан бирга талабаларнинг умумий онгини, турли муаммоларни ҳал қилиш қобилиятини ҳар томонлама ривожлантириш жуда муҳимдир. Олий та'лимда махсус принтсиплар қо'лланилади, масалан:

О'рта мактабдан кейин амалий ишда зарур бо'лган нарсаларни о'ргатиш.

Талабаларнинг ёшини, ижтимоий ва индивидуал хусусиятларини ҳисобга олинг.

Та'лим ва та'лимнинг касбий ё'налиши.

Та'лимнинг илмий, ижтимоий ва ишлаб чиқариш фаолияти билан органик равишда уйг'унлиги.

Университетда та'лимни ривожлантириш талабаларнинг билимлари ва ко'никмаларини ошириш учун эҳтиёжлар, қизиқиш ва ко'никмаларни шакллантиришни о'з ичига олади. Келгуси касбий фаолиятга онгли равишда тайёргарлик зарурий қобилиятларни ривожлантириш, ақл-идрокни ривожлантиришни англатади. Шахснинг касбий ривожланишининг этакчи натижаси - бу касбий заковатни шакллантириш.

Касбий разведка ижтимоий интеллектнинг шаклларидан бири сифатида қаралиши мумкин, чунки касбий заковат асосида ҳал қилинган вазифалар (касбни танлаш ва танлаш, мартаба режалаштириш ва амалга ошириш) моҳиятан ижтимоийдир, чунки улар шахсни ижтимоийлаштириш (касбийлаштириш) шаклларидан бири билан бог'лиқдир.

Касбий интеллект касб-ҳунар та'лими жараёнида шахсга юклатилган о'қув ва касбий вазифаларни ҳал қилиш жараёнида умумий ақл асосида шаклланади. Уларнинг эчими ва умуман шахснинг касбий ривожланишининг самарадорлиги ко'п жиҳатдан унинг ривожланиш даражасига бог'лиқ бо'лади.

Ҳақиқий профессионалда доимий равишда янгилаб турадиган билимлар то'плами мавжуд. Касбий разведка то'рт даражада ишлайди, улар аҳамиятини ошириш мақсадида намойиш этилиши мумкин:

Когнитив билим ("нима") - бу интизомнинг асосий даражаси. Профессионаллар бунга жиддий тайёргарлик жараёнида эришадилар. Бу билим зарур, аммо тижоратда муваффақият қозониш учун этарли эмас.

Мураккаб ко'никмалар ("қандай") "китоб билимлари" ни самарали бажаришга айлантириши мумкин. Муайян интизом қоидаларини мураккаб реал ҳаёт муаммоларига қо'ллаш қобилияти мутахассислар орасида энг кенг тарқалган маҳорат даражасидир.

Тизимли тушуниш ("нима учун") - бу интизомни асослайдиган сабаб ва натижа муносабатларининг мураккаб "то'ри" ҳақида чуқур билим. Бу мутахассисларга қисқа муддатли вазифаларни бажариш билан чекланиб қолмасдан, янада каттароқ ва мураккаб муаммоларни ҳал қилишга о'тишга имкон беради. Тизимли тушуниш бо'йича мутахассислар чуқур муносабатлар ва билвосита, яширин оқибатларни олдиндан билишлари мумкин. Мутахассисларнинг ушбу мулкининг энг юқори ифодаси - бу яхши ривожланган сезги, масалан, тадқиқот бо'лимининг тажрибали директорининг донолиги, у қайси лойиҳаларни ва қачон молиялаштириш кераклигини сезади.

О'з-о'зини раг'батлантирувчи ижод ("нима учун") - бу ирода, мотиватсия ва муваффақиятга мослашиш қобилиятининг комбинатсияси. Интеллектуал этакчилар о'з-о'зини яратадиган ижодсиз билимларнинг устунлигини ё'қотиши мумкин. Агар улар тинчланса ва ривожланишни то'хтатсалар, улар о'згарувчан ташқи шароитларга ва айниқса инновацияларга фаол мослаша олмайдилар, уларнинг пайдо бо'лиши олдинги ко'никмаларнинг эскиришига олиб келади.

Профессионал разведка ҳақида гап кетганда, тадқиқотчилар та'кидлашларича, юқори даражадаги таниқли мутахассислар муваффақиятли компанияни нолдан ташкил қилиши ёки бошқа соҳани олг'а суриши мумкин. Аслида, МcКинсей & Cомпанй Марвин Бауерни яратди, Интел Роберт Нойcе ва Гордон Мурни ишга туширди, Миcрософт корпоратсияси Билл Гейтс ва Пол Алленни яратди. Аммо ҳатто бундай таниқли ташкилотлар ҳам у ёки бу соҳадаги энг иқтидорли мутахассисларни излашлари ва о'зларининг ишларига жалб қилишлари керак.

Этакчи менежмент бо'йича маслаҳатчилар катта маблаг'ларни ишчиларни топиш ва энг таниқли бизнес мактабларининг энг яхши битирувчиларини фаол равишда танлашга ё'налтиришлари тасодиф эмас. Масалан, Миcрософт битта дастурий та'минот ишлаб чиқарувчисини ёллашдан олдин юзлаб бо'лажак номзодларни суҳбатга чақиради. Бундан ташқари, қаттиқ танлов жараёнида нафақат абитуриентларнинг билим даражаси текширилади, балки қийин шароитда, босим остида муаммоларни ҳал қилиш қобилияти синовдан о'тказилади.

Ҳақиқий мутахассислар о'з соҳаларида энг зо'рлари билан ишлашни хоҳлашлари сабабли, этакчи ташкилотлар кичик рақобатчиларига қараганда ко'проқ исте'додларни жалб қилиш имкониятига эга. Масалан, энг яхши дастурчилар Миcрософт-га ишга жойлашиб, у эрда қолишни истайдилар, чунки улар Миcрософт келажакда о'з саноатининг ривожланишини аниқлайди. Шу билан бирга, улар илг'ор компаниянинг ходимлари сифатида унинг муваффақиятларидан бир қисмини олишни кутмоқдалар.

Аммо бу ҳолат "иккинчи даражали" ташкилотлар ортда қолиши керак дегани эмас. Агар менежерлар профессионалнинг афзалликларини о'з вақтида баҳолаб, уни олишга муваффақ бо'лишса, бундай компаниялар кутилмаганда соҳани олдинга суриб қо'йишлари мумкин. Давлат Стреет Банкини тез ривожланаётган касса бизнесига олиб борувчи, унинг раҳбари Маршалл Картер о'зининг янги ташкилотининг асосини ташкил этувчи юқори даражадаги ма'лумотларга ишлов бериш бо'йича менежерларни таклиф қилди. Бугунги кунда Стате Стреет о'зининг васийлик ҳисобларида 1,7 трлн. долларни ташкил қилади ва унинг деярли барча этакчиларида ан'анавий банк тажрибаси ё'қ, аммо замонавий компютер технологиялари ёрдамида бизнесни юритиш ко'никмалари мавжуд.

Шундай қилиб, яна бир бор та'кидлаш жоизки, профессионал заковат деганда, биз шахснинг ижтимоий, ҳиссий ва амалий о'заро муносабатларнинг профессионал фаолиятида муваффақият қозонишини та'минлайдиган ва доимий равишда янгиланиб турадиган қобилиятларини тушунамиз. Бошқача қилиб айтганда, профессионал разведканинг ривожланиши бевосита профессионал интеллектнинг о'зини о'зи мотиватсияси ва ижодий салоҳиятига бог'лиқдир.

Хулоса

Инсон ақли - бу жуда ко'п қиррали миқдор. Бу инсоннинг ижтимоий фойдали томонини ҳам, унинг индивидуал хусусиятларини ҳам белгилайди, онгнинг асосий намоён бо'лиши бо'либ хизмат қилади. Аслида, ақл - бу бизни ҳайвонот дунёсидан ажратиб турадиган нарса, бу инсон учун алоҳида аҳамиятга эга бо'либ, унга атрофдаги дунёни динамик равишда о'згартириш, о'зи учун атроф-муҳитни қайта қуриш ва тез о'згарувчан воқелик шароитларига мослашмаслик имконини беради. Ақлий қобилиятни синаш ёки синовдан о'тказиш ҳар қандай босқичда шахсиятни янада ривожлантиришни режалаштириш, шахснинг интеллектуал, ахлоқий ва психологик эволютсияси ё'налишини аниқлашга имкон берадиган энг муҳим вазифадир. Психологик тадқиқотнинг бир қатор усулларида интеллектуал ривожланиш синовлари алоҳида о'рин эгаллайди. Бу инсоннинг келажагини, унинг тақдирини белгилайдиган ақлнинг ривожланиш даражаси ва тури. Ақлни о'рганиш қадим замонлардан бери инсониятни қизиқтирмоқда.

Ҳаёт давомида руҳий ҳолат ва интеллектуал қобилият бевосита иккита омилга бог'лиқ: та'лим ва касбий малака даражаси. Ёшликда инсон олган билим даражаси қанчалик юқори бо'лса, қариликда шунчалик яхши ақл сақланиб қолади. Ёш йилларда олинган юқори касбий тайёргарликка эга бо'лган одамлар о'зларининг билимларини доимий равишда балог'ат ёшига этмоқдалар, я'ни. бутун умри давомида интеллектуал машг'улотлар билан шуг'улланади. Бундан келиб чиқадики, агар инсон интеллектуал иш билан шуг'улланадиган бо'лса, у бутун умри давомида о'қийди, о'зини такомиллаштиришга интилади.

Инсоннинг касбий фаолиятида муҳим рол профессионал разведка о'йнайди. Юқори даражада ривожланган профессионал интеллектга эга бо'лган мутахассислар меҳнат бозорида энг талабга эга.

Касбий разведка бо'йича тадқиқотлар шуни ко'рсатадики, у фаолиятдаги ихтисосликка қаратилган ва шахснинг о'зини о'зи ривожлантириш, о'зини о'зи раг'батлантириш ва о'зини о'зи англаши билан узвий бог'лиқдир.

Ақлнинг ҳар хил турлари бир-бири билан чамбарчас бог'лиқ, бу уланишлар механизмини ва уларнинг о'заро алоқаларини о'рганиш қо'шимча тадқиқотларни талаб қилади.