«Internet da ishlash asoslari» mavzusini o`qitish da o`yinli-didaktik

I.Bob. Internetda ishlash asoslari
1.1 Internet tarmogi va uning tashkil etilish jihatlari, rivojlanish bosqichlari
Internet tarmogida juda katta xajmdagi ma’lumotlar joylashgan bulib, ulardan planetamizdagi barcha insonlar uchun birdek foydalanish imkoniyati yaratilgan. Internet foydalanuvchilari amal kilishlari kerak bulgan biror-bir belgilangan kat’iy konun-koida yuk, lekin shunday bulsada, ixtiyoriy insonlar jamiyatidagi kabi Internetda xam amal kilinishi lozim bulgan axlokiy normalar mavjud. Bunday axlokiy normalar xamma tomonidan birdek xurmat kilinishi va amal kilinishi kerak. Kuplab universitetlar va kompaniyalar Internetdan foydalanish buyicha uziga mos normalarini yaratishgan. Kupchilik tomonidan kabul kilingan va keng kullaniladigan axlokiy normalar majmui Arlene X. Riyaachdi tomonidan ishlab chikilgan va u "The Net User Guidelines and Netiquette" deb nomlanadi
Rinaldi kullanmasi [30, 31] Computer ethics Institute (Kompyuter Etikasi Instituti) tomonidan asosiy unta koida majmuida jamlangan:
Foydalanuvchi kompyuterdan boshka insonlarga zarar etkazish maksadida foydalanmasligi kerak.
Foydalanuvchi boshka insonlarnina kompyuter ishlariga aralashmasligi kerak.
Kompyuter foydalanuvchisi boshka insonlarning shaxsiy xujjatlarini (fayllari) kurmasligi kerak.
Foydalanuvchi kompyuterni ugrilik maksadida ishlatmasligi kerak.
Foydalanuvchi kompyuterdan foydalanib yolgon guvoxlik bermasligi kerak.
Foydalanuvchi puli tulanmagan dasturiy maxsulotdan kuchirib nusxa olmasligi yoki ishlatmasligi kerak.
Foydalanuvchi boshka insonlar kompyuterlari manbalaridan ruxsatsiz foydalanmasligi kerak.
Boshkalar akliy mexnat natijasini ularning ruxsatisiz ishlatmasligi kerak.
Kompyuterda biror dastur tuzayotganda uni keltirib chikarishi mumkin bulgan okibatlarini xam uylab kurishi kerak.
Kompyuterdan foydalanish jarayonida boshkalarga xurmat va e’tibor bilan yondoshish kerak.
YUkoridagi koidalardan tashkari elektron aloka guruxlari va jamiyatlari, turli oliy ukuv yurtlari va maktablar uz faoliyatlarida amal kilinishi lozim bulgan suxbat va nashr (yangiliklar, ilmiy ishlar) uchun uz axlok normalarini joriy etishlari mumkin.
Uzining kompyuteri orbali internetning har bir mijozi boshba shahar yoki mamlakatga axborot uzatishi mum­kin. Masalan, Vashingtondagi Kongress kutubxonasi katalogini kurib chibishi, Nyu-Yorkdagi Metropoliten muzeyining oxirgi kurgazmasiga buyilgan suratlar bilan tanishishi, xalbaro anjumanlarda ishtirok etishi, bank muammolalarini amalga oshirishi va hatto boshba mamlakatlarda istibomat biluvchi tarmob mijozlari bilan kompyuter uyinlarini uynashi mumkin.
Internet XX asrning eng buyuk kashfiyotlaridan biri hisoblanadi. Ushbu kashfiyot tufayli butun jahon buylab yoyilib ketgan yuz millionlab kompyuterlarni yagona axborotlashgan muhitga biriktirish imkoniyati tugildi.
Foydalanuvchi nubtai nazaridan tahlil biladigan bulsak, internet birinchi navbatda tarmob mijozlariga uzaro ma’lumotlar almashish, virtual mulobot bilish imkonini yaratib beruvchi "axborotlashgan magistral" vazifasini utaydi, ikkinchidan esa unda mavjud bulgan ma’lu­motlar bazasi majmuasi dunyo bilimlar omborini tashkil etadi. Bundan tashbari internet bugungi kunda dunyo bozorini urganishda, marketing ishlarini tashkil etishda zamonaviy biznesning eng muhim vositalaridan biriga aylanib bormobda.
16-rasmda internet va unga boglanishning umumiy shakli keltirilgan. Unga asosan internetga boglanish va undan foydalanishning asosiy texnik vositasini shaxsiy kompyu­terlar tashkil etadi. Uning imkoniyatlarini kengaytirish uchun unga mikrofon, videokamera, ovoz chibargich (audiokolonka) va boshba bushimcha burilmalar ulanishi mumkin. In­ternet xizmati "internet provayderlari" yordamida aloba kanallari orbali amalga oshiriladi. Aloba kanallari sifatida telefon tarmogi, kabelli kanallar, radio va kosmos aloba tizimlaridan foydalanish mumkin.
Internet tarmogining asosiy yacheykalari bu shaxsiy kompyuterlar va ularni uzaro boglovchi lokal tarmoblardir.
Internet alohida kompyuterlar urtasida aloba urnatibgina bolmay, balki kompyuterlar guruhini uzaro birlashtirish imkonini ham beradi. Agar biron-bir mahalliy tarmob bevosita internetga ulangan bulsa, u holda mazkur tarmob­ning har bir ishchi stansiyasi internetga ulanishi mumkin. SHuningdek, internetga mustabil ravishda ulangan kompyu­terlar ham mavjud. Ularni xost-kompyuterlar (host-rahbar) deb atashadi. Tarmobba ulangan har bir kompyuter takrorlanmaydigan rabamli uz adresiga ega va uning yordamida jahonning istalgan nubtasidagi istalgan mijoz uni topa olishi mumkin.