Internet tarmog’i va undan foydalanish

Intranet- internet texnologiyasi, programma ta’minoti va protokollari asosida tashkil etilgan, hamda ma’lumotlar bazasi va elektron xujjatlar bilan kollektiv ravishta ishlash imkonini beruvchi korxona yoki konsern mikyosidagi yagona informatsion muxitni tashkil kiluvchi kompyuter tarmog‘idir.
Intranet boshka kompyuter tarmoqlaridan quyidagi bilan fark-lanadi. Bir yoki bir necha serverlardan tashkil etilgan tarmoq mijozi undagi elektron xujjat, ma’lumotlar bazasi va fayllardan foydalanish uchun, ularning qaysi serverda qaysi derektoriyada kanday nom bilan saklanganligini, ularga kirish usul va shartlarini bilishi zarur bо‘ladi.
Server –bu boshka kompyuter va programmalarga xizmat kо‘rsatadigan kompyuter yoki programmadir. YA’ni boshka kompyuterlarga о‘zining fayllardan foydalanishga ruxsat beruvchi kompyuter Server xisoblanadi. Bitta kompyuterda bir necha Server ishlashi mumkin.
Internetda esa bunday noqо‘layliklarni oldi olingan bulib, uning foydalanuvchisi bunday ma’lumotlarni bilishi shart emas. Bundan tashqari internet tarmog‘ida mavjud bо‘lgan barcha elektron xujjat va ma’lumotlar bazasini giperbog‘lanishlar yordamida о‘zaro boglab yagona informatsion muxit qurish, unda qulay informatsion kidiruv tizimlarini tashkil etish mumkin bо‘ladi.
1957 yil ARRA (Advanced Research Rrojects Agency) tashkiloti tuzildi. 60-yillar oxirida DARRA (Defense Advanced Research Rroject Agency) ARRANet tajriba tarmogini tashkil etish xakida karor kabul kildi. Ilk bor tarmok 1972 yilda namoyish etildi. U 40 ta kompyuterdan iborat bulib, asosiy tuzilish prinsipi tarmokdagi barcha kompyuterlarning teng xukukli bulishi edi. 1975 yil ARRANet tajriba tarmogi makomini xarakatdagi (amaliy) tarmok makomiga uzgartirdi.
80-yillar boshida tarmokda mashinalarning uzaro ta’sir protokollari standartlashtirildi. Boshlangich variant TCR/IR (Transfer Control Rrotocol/Internet Rrotocol). BBN kompaniyasi bilan shartnoma tuzildi, bu esa TCR/Irni UNIX OT safiga kiritdi. 1983 yilda - Internet tashkil etildi. ARRANet 2 ta kismga bulindi: MILNet va ARRANet, ularga NSFNet va boshka tarmoklar ulandi. 1989 yil - ARRANet mustakil almashish imkonini yaratdi. Birok bir necha yil ilgari uning resurslariga fakat faylga murojaat kilishga muljallangan dasturiy ta’minot yordamidagina kirish mumkin edi.
Gipermatnli inkilob: 1965 yil Nelson gipermatn suzini kulladi. Van Dam va boshkalar 1967 yilda gipermatn taxrirlovchisini tuzib chikdi. Nelson 1987 yil ma’lumotlarning gipermatn taxrirlovchisini tuzib chikdi. Jeneva SERN (CERN) da ishlovchi fizik Tim Bernes Li 1990 yil gipermatnli loyixani taklif etdi. Bu loyixa fizik olimlarga Internet orkali tadkikot natijalarini uzaro almashish imkonini berar edi. Shunday kilib, Xalkaro axborot tarmogi - World Wide Web (WWW) ga poydevor kuyildi. 1993 yil Mark Anderson raxbarligida birinchi gipermatnli Mosaic grafik brauzeri ishlab chikildi va u Netscape korporatsiyasiga utib Netscape brauzerini ishlab chikdi. 90-yillar urtalarida Internet biznes-ishlovlar bilan ishlash uchun kullanila boshlandi. Birok, bu borada turli muammolar: tarmok kanallarini ortikcha yuklash va axborotni ximoyalash mavjud edi. Internetning statistik ma’lumotlari kuyidagicha:

• 
  1981 y. - Internet ga 213 ta kompyuter ulangan;
  
• 
  1983 y. - Internet ga 562 ta kompyuter ulangan;
  
• 
  1986 y. - 5089 ta kompyuter ulandi;
  
• 
  1992 y. - 727000 kompyuter ulandi;
  
• 
  1995 y. - 20-40 million kompyuter birlashdi.
  

. 2. Internetga joylangan asosiy goyalar
ISÎ (International Standard Organization - Standartlash buyicha Xalkaro tashkilot) ochik tizimlar (ISO/OSI) uzaro ta’sir standartini ishlab chikdi, uning asosiy maksadi, turli darajadagi tarmok komponentlarining uzaro munosabatini tashkil etuvchi tartiblar va turli xildagi darajalardir. Internet tarmogi yetti darajali model asosida tashkil kilingan.
ISO modeliga muvofik xar bir darajaning vazifasi kuyidagi servisni bajarishdan iborat:

7-daraja - amaliy. U tarmokda amaliy va tizimli dasturlarning uzaro alokasini ta’minlaydi (foydalanuvchi va tarmok urtasida interfeysni ta’minlagan xolda). Bu darajada amaliy xizmatlar bajariladi, ya’ni: fayllarni uzatish, olislashgan xolda terminalga kirish, elektron pochta va xokazo.

6-daraja - ma’lumotlarni takdim etish. Bunda ma’lumotlarni uzatishda kodirovkani bir xillashtirish ta’minlanadi. Tarmokka birlashtirilgan kompyuterlar urtasida ma’lumotlar almashuvi uchun foydalaniladigan shaklni belgilaydi. Ma’lumotlarni uzatuvchi kompyuterda bu daraja amaliy darajadan olingan formatdan ma’lumotlarni oralik formatlarga kayta aylantirishni amalga oshiradi. Ma’lumotlarni kabul kiluvchi kompyuterda bu darajadagi ma’lumotlarni oralik daromaddan kabul kiluvchi kompyuterning amaliy darajasini aniklaydigan formatga aylantiradi.

5-daraja - seansli. U ikkita gapni turli kompyuterlarga joylash, foydalanish va birikishini (seansni) tugallash imkonini beradi. Bu darajada kuyidagilar amalga oshiriladi:

• 
  xavfsizlik vositalarini boshkarish;
  
• 
  ma’lumotlar almashuvini sinxronlash;
  
• 
  uzilish (tuxtab kolish) natijasida seansni koldirish.
  

4-daraja - transportga oid. Ushbu daraja ma’lumotlarni tugri tashishni ta’minlaydi, xatolarni imkon darajasida tugrilayda. Tashish buyicha servis xizmati kursatadi.

3-daraja - tarmokli ikki mashina urtasidagi alokani tashkil etadi. Ma’lumotlarni manzillarga junatishga va mantikiy manzilgoxlar va nomlarning jismoniy manzillarga uzgarishiga javob beradi; junatuvchi kompyuterdan kabul kiluvchi kompyutergacha bulgan yunalishni belgilaydi; tarmok shartlariga boglik xolda ma’lumotlarning utish yulini belgilaydi.

2-daraja - kanalga oid. Tarmokka uzatish va tarmokdan olish uchun ma’lumotlarni tuplaydi. Ma’lumotlarni uzatishning jismoniy muxitga kirishini boshkaradi.

1-daraja - xisoblash tarmogi urtasidagi anik jismoniy alokani ta’minlaydi.

Kupchilik zamonaviy tarmoklar ISO/OSI etalon modeliga fakat yakindan mos keladi. Bir xil nomdagi darajalar tugridan-tugri uzaro ta’sir kila olmaydi. Xar kanday daraja fakat kushni (yukori yoki pastki) daraja bilangina uzaro ta’sir kursatadi. Kushni daraja bilan uzaro ta’sir kursatish interfeys deb yuritiladi.

3. Protokollar
Protokol koidani belgilaydi. Bu koida asosida ikkita dastur yoki ikkita kompyuter birgalikda xarakatlanadi. Ayrim protokollar ma’lumotlar xarakatini boshkaradi, ayrimlari xabarlar butunligini tekshiradi, yana birlari esa, ma’lumotlarni bir formatdan boshkasiga utkazadi.
Internet buylab yuborilgan xar bir axborot protokol orkali kamida uch daraja buylab utadi:

•