Internet tarmog’ining hozirgi kundagi ahamiyati Reja

Internet yaratilish tarixi

1950-chi yillar davomida barcha kompyuterlarni yagona kommunikatsion tarmoqqa ulash ehtiyoji tugʻildi. Bu ehtiyoj markazlashmagan toʻr, navbat nazariyasi va paketlar kommutatsiyasi kabi sohalarda tadqiqotlarni olib borishga olib keldi. Bu voqealarning natijasida AQShda ARPANETning paydo boʻlishi voqealarning keyingi rivojlanishiga turtki boʻldi.
Dastlabki TCPG’IP protokoliga asoslangan tarmoq tizimi 1984-yil AQSh Milliy Fanlar Akademiyasida yaratilib, keyinchalik u NSFNet loyihasiga aylandi. 1995-yil internetning tijorat versiyalari paydo boʻla boshladi.
1991-yil CERN Butunjahon oʻrgimchak toʻri loyihasini eʼlon qildi. Bu voqea Tim Berners-Lee tomonidan HTML, HTTPlarning yaratilishi va CERNda dastlabki veb-sahifalarni paydo boʻlishidan 2 yil keyin sodir boʻldi. 1993-yil birinchi internet brauzer Mosaicning 1.0 versiyasi paydo boʻldi va 1994-yilda internetga ommaviy qiziqish tugʻila boshladi. 1996 yildan internet soʻzidan keng foydalana boshlandi, biroq u asosan, Butunjahon oʻrgimchak toʻrini anglatadi.
Shu bilan birga internet 10 yil ichida juda tez tarqalib ketdi, uning ochiq arxitekturaga asoslanganligi, birovning mulki emasligi, markaziy boshqaruvning yoʻqligi uni organik rivojlanishiga sabab boʻldi. hozirda internet insoniyatning eng katta texnologik yutuqlaridan biri sifatida tan olindi.

Internet to’g’risidagi qiziqarli faktlar

Bugungi kunda Internet nima ekanligini bilmaydigan insonni topish juda qiyin. Butun dunyo bo’ylab minglab, balki millionlab odamlar internetdan xatto televizorga nisbatan ham ko’proq foydalanadi. Hozirgi ishchan odamlarning deyarli har biri ijtimoiy tarmoqlarda ro’yhatdan o’tgan, xatto tinib tinchimas buvijonlar ham internetdan foydalanishni o’rganib olganlar. Ammo bu global kompyuter revolyutsiyasi qanday ro’y berdi?

Zamonaviy dunyo oxirgi 30 yil ichida internetsiz hayotni tasavvur qilib bo’lmaydigan darajada o’zgarib ketdi. Bu nafaqat ahborot muhiti. Ko’pchilik uchun internet tirikchilik qilish manbaiga aylanib qoldi. Atigi qandaydir 20-30 yillardan keyin espert option platformasidan pul olish uchun foydalanishi 1980 yilda hech kimning hayoliga ham kelmagan. Bugun “Internet” deb ataluvchi HTML protokoli, aslida yadroviy mavzular tadqiqotlarining natijalaridir. Dastlab, hujjatlar almashish usuli o’ylab topilgan edi. U giperssilkalardan foydalanishda jamlagan. Mana loyihadan keyin dunyo uzra “o’rgimchak to’ri” tug’ilgan.

Bugungi kundagi internetning asosida yotuvchi texnologiya uzoq 1960 yillarda Massachusets texnologiya institutida tug’ila boshlangan. Jo’natilgan dastlabki xabar – “LOG” so’zi bo’lgan. Nima uchun? Foydalanuvchi “LOGIN” so’zini yozmoqchi bo’lgan, ammo “G” harfi tarmoq uchun o’ta og’irlik qilgan va tarmoq o’chib qolgan.
Dunyodagi birinchi internetsayt 1990 yilda yaratilgan. Aniqrog’i, brauzer nima va uni qanday o’rnatish kerakligi hammda shunga o’xshash boshqa foydali ma’lumotlarni o’zichiga oluvchi oddiy bir sahifa bo’lgan xolos. Uning manzili quyidagicha bo’lgan: http:G’G’info.cern.chG’hypertextG’WWWG’TheProject.html
Afsuski, Internet tarixidagi ilk sahifa saqlab qolinmagan. Dunyo tarmog’i paydo bo’lganidan oradan atigi 4 yil o’tib foydalanuvchilar soni 50 millionga yetgan. Bunday auditoriya to’plash uchun telefon foydalanuvchilari orasida 70 yildan ortiqroq, radioda deyarli 40 yil, televidenieda 13 yil vaqt kerak bo’lgan. Hozirgi kunda esa, masalan Angry Birds o’yini yaratilganidan 35 kundan keyin bu o’yinning dunyo bo’ylab ellik milliondan ortiqroq odam o’ynagan.

Bugungi kunda ijtimoiy tarmoqlarda va messennjerlarda kundalik muloqotda foydalaniladigan smayllar 30 yillar avval paydo bo’lgan. Dastlabki smaylning tarixi juda oddiy. 1979 yilda elektron tarzda uzatilgan hissiyotni aks ettiruvchi belgi Kevin Makkenziga tegishli. U quyidagi ko’rinishda bo’lgan: “ -) “. U odam qiyofasiga kam o’xshagani uchun uchun, oradan uch yil o’tib Skott Falman yaratgani mana bu ko’rinishda bo’lgan- “ : – ) ”Shu smayl me’yor bo’lib qolgan. Demak, Smaylning muallifi dasturchi Skott Falman hisoblanadi.

Yaponlar ham internetda kompyuter hissiyotlarini izhor etishgan. Ko’pchilikning hisoblashlaricha ularning smayliklari odatdagisidan ancha chiroyliroq ko’rinishga ega. ~~~?(???) - xayrli tong, (^ _ ^)G’~~ - ko’rishguncha hayr.
Video materiallar soni bo’yicha eng jadal rivojlanayotgan servislardan biri – YouTube. Ushbu servisga har kuni tahminan 100 soatga teng video ahborot yuklanadi. Bir kunda joylashtirilgan barcha roliklarni ko’rib chiqish uchun bir kishi tahminan16 yil vaqt sarflashi kerak.

Veb-kamera birinchi marta Kembridj universitetida sinovdan o’tkazilgan. Qanchalar g’alati bo’lsa ham u oddiy qahva qaytnatgichga qaratilgan. Olimlar shu tarzda o’rnidan turmay qahva tayyor bo’lishini monitorda kuzatish uchun foydalangan. Oradan sakkiz yil o’tibshu qahva qaynatgich kim oshdi savdosida tahminan 200 ming Rossiya rubliga sotib olingan.

Internet tarmog’idagi birinchi reklama e’loni 1994 yilda paydo bo’ldi va u bugungi kundagilardan hech qolishadigan joyi yo’q. Reklama kampaniyasi “you will” deb nomlangan va reklama beruvchining bosh sahifasiga yo’naltirgan.
Har kuni jo’natiladigan 247 milliard elektron xatlarning ichidagi 81 foizi sof spam.
Internetga kirishni tarqatish bo’yicha dunyodagi birinchi o’rinda Bermud orollari turadi. Shunisiga e’tibor beringki, Yaponiyadek juda rivojlangan mamlakat bu borada 22 o’rinda turadi.

Google bosh sahifasi hozirgi taqchil ko’rinishga ega bo’lishining asosiy sababi shundaki, Google yaratuvchilari ... HTML belgilar tilidan bexabar bo’lgan va oddiy interfeysni tez yaratish istagida bo’lishgan. Aslida ular xatto “Submit” tugmachasini ham uzoq vaqt shakllantira olmaganlar. Izlashga buyruqni klaviaturadagi Ente rtugmachasini bosib jo’natilgan. Bosh sahifa birgina izlash misrasidan iborat bo’lgan.

Juda g’alati eshitilsa ham shuni aytish kerakki, dunyo tarmog’i maxsus “kalit”ga ega bo’lgan yetti kishining himoyasi ostida. Bu maxsus shifr qismlarini saqlaydigan elektron kartalardir. Xakerlar tomonidan global tajovuz uyushtirlgan taqdirda ismlari sir saqlanib kelayotgan shu yetti kishi tarmoqni o’chirib qayta yoqish uchun darhol Amerika harbiy bazasiga yetkaziladi. 

Internetni eng yaxshi xizmatlaridan bo’lib, matn, grafik axborot, tovushli bo’laklardan tashkil topgan xujjatlar bilan ishlash imkoniyatini yaratib beradi, gipermatnli xujjatlarni uzatishni boshqaradi.
Keng o’zaro bog’langan elektron xujjatlar tuplamini, ular orasida gipermatnli boglanish mavjudligi uchun shu atama berilgan.
World Wide Web ni ayrim xujjatini Web-sahifa deyiladi. Odatda bu turli xil kurinishdagi axborotlar kombinasiyasidir (ovoz, video, matn, grafik tasvirlar).
Web-sahifani yaratish uchun gipermatnni Hyper Text Marcup Language (HTML) tili qo’llaniladi Xujjatga maxsus tuzulmalar kiritish – teglar yordamida xujjatni mantiqiy tuzilmasi beriladi. Teglar matnni formatlash va ob’ektlarni joylashtirishni boshqaradi. HTML tili yordamida yaratilgan xujjatlar HTML-xujjatlari deyiladi.
World Wide Web ni ajratib turadigan xususiyati – mazmunan boglangan. Adresi yaqqol kursatilmagan bir xujjatdan boshqasiga utish vositasini borligidir. Xujjatlar orasidagi boglanish gipermatnli murojaatlar yordamida amalga oshiriladi
Giperishorat (gipersso’lka) – xujjatni belgilangan bulagi bulib (matn yoki rasm), u bilan boshqa Web-xujjatni adresi tushuniladi.
Giperishorat tanlanganda giperishorat bo’yicha utish, giperishorat ko’rsatgan Web-sahifani ochilishi sodir buladi. Giperishorat mexanizmi saxifalarni aniq adresini bilmasdan WWW bo’yicha mavzuli sayoxatni tashkil etish imkonini beradi. Giperishorat elektron pochta adresini kursatishi mumkin. Bu xolda Web-xujjatni tasvirlash dasturi xabarni yaratish va uni kursatilgan manzilga jo’natish uchun pochta dasturi ishini avtomatik bajaradi.
Mazmunan boglangan Web-xujjatlar guruhini Web-tugun (Web-saytlar) deyiladi. Birgina Web-serverda etarlicha ko’p Web-tugun bo’lishi mumkin. Xar bir Web-tugunga serverning qattiq diskida ayrim katalog ajratiladi.
Web-fazoda xujjatlar orasida ixtiyoriy xarakatlanishiga Web-serfing deyiladi.
Web-xujjatlarini ko’rish dasturlari.
Web-xujjatni foydalanuvchining kompyuterida akslantirish uchun maxsus dastur – brouzer (browser – inglizcha so’zidan) amalga oshiradi. Microsoft kompaniyasini Internet Explorer va Netscape Navigator brouzerlari eng kup tarkalgandir. Brouzerni asosiy vazifasiga kiradi:
· Xujjat saklanadigan Web-server bilan aloka urnatish va xujjatni barcha komponentlarini yuklash;
· HTML tegi teglarini talqin qilish (interppretasiya) ekranda Web-sahifani shakllantirish va tasvirlash , Web-sahifa tarkibiga kiruvchi, multimedia va boshqa ob’ektlarni tasvirlash uchun vositalar taqdim etish ;
· Web-saxifalarni izlashni avtomatlashtirishni ta’minlash va avval ko’rilgan Web-saxifalarni ko’rishni soddalashtirish;
· Internetni boshqa xizmatlari Bilan ishlash uchun vositalarni taq-dim etish;
· Internet Explorer brouzerini bajarilishi uchu nish stolida Internet Explorer yorligidan foydalanish mumkin, ya’ni bosh menyuda Pusk-Programmi’ , bundan tashqari HTML formatidagi xujjatni ochishga urunganda brouzer avtomatik ishga tushuriladi.
URL – adresi 4 maydondan tuzulishi mumkin.
· Protokol nomi
· Kompter (server) nomi
· Xujjatni izlash yuli
· Xujjatni ichida anik joyga ishorat

Word Wide Web ni kurish vositalari

Internet Explorer ning kurish vositalari
Protokol adresnong domenli serverdagi kataloglar
Kismi nomi (izlash yuli)
http.:G’G’www.socer.ruG’dynamoG’rusG’index.html
kompyuter Domen Web-sahifa
(server) nomi nomi faylinig nomi
Rasm. URL – adres formati
Web-sahifani kurishni standart vositasi sifatida Windows OS tarkibiga Internet Explorer 6.0 kiritilgan. Uni Web- brouzer keyinchalik Web-sharxchisi deyildi. Internet Explorer asosiy muljallanishi- Web-saxifani Internet dan olish va uni ekranda tasvirlashdir.
Kerakli Web-saxifani turgan joyini URL-adres aniklaydi. URL-(Uniaorm Resourse Locator)G’ Internet tarmogida xujjatlar adresini yozishning unifikasiyalashgan shakli xujjatlarni manzilini yozishning bu maxsus shakli Internet da kullaniladi.
Berilgan Web-saxifani utish uchun uni URL-adresini adres maydonida kiritib Enter bosiladi. Giperishorat – Web-saxifani ob’ekti bulib , boshka Web-sahifa haqida axborotni saqlaydi.
Yangi Web-sahifa yangi gipertimsollarini o’z ichiga olishi mumkin. Bu ushbu mavzuga tegishli xujjatlarni kurishni davom ettirish imkonini beradi.
Izlanayotgan axborotni mavzuli sohasi ma’lum bo’lsa, unda bir-ikki standart adreslardan boshlab ushbu mavzu bo’yicha istalgan axborotni topish mumkin.
Internetda maxsus sahifani ko’rsatgichlar borki unda faqat gipertimsollarini ko’p to’plamlari mavjud buladi.
4.3 Web adresini yozilishi .
Har bir Web xujjat tarmoqda o’zini alohida adresiga ega : Internet atamalarida bu URL(Uniform Resourse Locator - unifikasiyalashgan resursni kursatkichi ) URL adres deyiladi. Bu kuyidagicha yoziladi:
protokol :G’G’ udalennoe imya servera G’put.
protokol - berilgan resursga murojatni amalga oshiruvchi xizmatga mos keluvchi protokolning nomi.
WWW xizmati uchun
HTTP (Hyper Text Transfier Protocol - giperishoratni uzatish protokoli ) protokoli ishlatiladi
Domennoya imya servera – Ushbu resurs joylashgan serverni domenli nomi ;
Put – web xujjat bor faylga odtdagi yul kursatish. Katalog va fayl nomlarini ajratuvchi sifatida G’ -tugri slesh ishlatiladi.Web saxifani kurish brouzerining ishchi muxiti kurinadi. Menyu katori uskunalar paneli va boshka gipperishorat yordamida kurish bajariladi. URL va WEB saxifa adres katoriga yoziladi. Adreslarni kayta kiritishni avtotuldirish osonlashtiradi.
Web –sahifani ko’rish jarayonida kerakli ishlarni bajarish uchun «oddiy tugmalardan» foydalanish qulay . Shu seans davomida ko’rilgan oldingi sahifaga qaytish uchun Nazad tugmasi bosiladi. amalini bekor kilish uchun Vperyod tugmasi bosiladi. Bajarilayotgan amalingiz chuzilsa Ostanovit tugmasi bosiladi. Web-saxifani kayta ochish agar uni yuklash tuxtatilgan bulsa, yoki undagi ma’lumotlar uzgargan bulsa, uni kayta tiklash Obnovit tugmasi bosiladi. Brouzer ish boshlaganda saxifani ochish uchun Domoy tugmasi bosiladi.
Poisk tugmasi Internetga xujjatlarni kiritish uchun muljallangan. Jurnal tugmasi oxirgi bir necha kun ichida ochilgan saxifalar ruyxatini kurish imkoniyatini beradi. Adreslar saklangan maxsus Izbrannoe jildiga kirish uchun Izbrannoe tugmasi bosiladi. Ishlatilayotgan xujjatni printerga junatish uchun Pechat tugmasi bosiladi.
DNS (Domain Name Servece) maxsus domenli nom xizmati serverlarida adreslar bajariladi.Domenli nom kamida domenni ikki satrini o’z ichiga oladi .Har bir domen boshqasidan nuqta bilan ajratiladi.Uning chekkasidagi domen yuqori darajadagi domendir. Yuqori darajadagi domenlar ikki xarfdan tuzilib,geografik mintaqalarni tasvirlaydi.Masalan, ru-Rossiyab uk-Ukraina,bu-ukraina, bu-germaniya,nl-niderlandiya ,uk-buyuk Britaniya.

Misol:http:G’G’www.sarkor.uz

· Com-tijorat tashkilotlari
· Org-notijorat tashkilotlari
· Net-tarmok tashkilotlari
· Mil-xarbiy tashkilotlar
· Edi-ta’lim tashkilotlari
Misol ,http:G’G’www.microsoft.com
Saxifa adresida yul bulmasligi mumkin.bu xolda brouzer Web-serverni uy saxifasini yuklaydi.
Xulosa

Hozirgi kunda Internet dunyo bozorini o'rganishda va savdo-sotiq ishlarini tashkil etishda zamonaviy biznesning eng muhim vositalaridan biriga aylanib bormoqda. Internet o'zaro aloqa bogiash yoki ma'lumotlar almashish tarmog'i bo'libgina qolmasdan, unda mavjud bo'lgan ma'lumotlar ombori majmuyi dunyo bilimlar omborini tashkil etadi. Internetning kompyuterlar bilan bog'hq bo'lgan narsalardan muhim farqi shundaki, u o'zi haqidagi ma'lumotlarni ham o'zida saqlay olishidir.1992—93-yillarda axborot texnologiyasining rivojlanishi sababli tasviriy va tovushli axborotlarni olis masofalardan qisqa vaqtda uzatishning shunday imkoniyati yaratilganki, u World Wide Web deb nomlangan.World Wide Web ning yaratilishiga 1989-yil Shvetsariyadagi Yevropa Yadroviy Tadqiqotlar Kengashining loyihasi asos bo'ldi.

1996 yil. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzurida BMTning O‘zbekistonda Internetni rivojlantirish loyihasi tashkil etildi. Keyinchalik bu UzNet nomi bilan tanilgan. Telekommunikatsiya bozorida UzPAK kompaniyasi faoliyatini boshladi.
Internet deganda ko’pchilik WWWni tushunadi. Aslida WWW Internetni bir qismi bo’lib, xalqaro o’rgimchak to’ri ma’nosini anglatadi. WWW multimedia (rasm va matnli axborotni tovushli va harakatdagi shakllardan iborat axborot bilan birlashtirish texnologiyasi) imkoniyatlariga ega bo’lgani uchun foydalanuvchilar e’tiborini juda tez qozondi.
Internet xalqaro tarmog’i bilan ozirgi paytlarda keng tarqalgan kiberfazo, virtual borliq kabi tushunchalar ham bevosita bog’langan. Mazkur tushunchalarning muhim xususiyati shundan iboratki, ularga biror fan tushunchalari yordamida aniq bir ta’rif berish mumkin emas. Ular badiiy obraz bo’lib, ilmiy tushuncha hisoblanmaydi.