Internetning rivojlanish tarixi

INTERNETNING RIVOJLANISH TARIXI 
Kompyuterlarni tarmoqqa ulash g’oyalari birinchi bo’lib, 1960-yillarning 
boshlarida paydo bo’la boshladi. 1965 – yili Lourens Roberts va Tomas Merrvill 
Kaliforniya va Massachusets shtatlarida joylashgan ikki kompyuterni bir-biriga 
bog’lashdi. 
Lourens Roberts. 
Bog’lanish telefon yo’llari orqali amalga oshirilib, dunyo tarixida birinchi 
kompyuter tarmog’i bo’ldi. Bu texnologiya bilan AQSH Mudofaa Vazirligining 
„DARPA“ agentligi qiziqib, ularga harbiy qo’shinlarni bir tarmoqqa birlashtirish 
g’oyasi yoqib qoldi. „Darpa“ agentligi mutaxassislari bu g’oya bo’yicha qattiq 
ishlar olib borib, 1969-yili „ARPANET“ tarmog’ini yaratishdi. 
2- rasm. ARPANET komandasi. 
ARPANET chizmasi. 
Dastlab „ARPANET“ tarmog’i 4-ta shtat unversitetelarida joylashgan to’rt 
kompyuterdan iborat edi. 
ARPANET haritasi. 

---

7 
„DARPA“ agentligi o’zining tadqiqotlarini maxfiy tutmasdan, aksincha, majlis 
va namoyishlar o’tkazib, yana tadqiqotlarga boshqa ilmiy guruhlarni ham taklif 
etib bordi. Shu bois ARPANETga ulangan kompyuterlar soni tez oshib 
boraverdi. 
Rasm 5. 1969-1975 yillarda ARPANETning rivojlanishi. 
1972-yili Internetning asosiy xizmatlaridan biri – elektron pochta paydo bo’ldi 
va bu umumjahon tarmog’iga zo’r impuls, turtki bo’ldi. 
Ray Tomlinson. 
1971-yil oktabr oyida insoniyat tarixida ilk marotaba BBN kompaniyasi xodimi 
Ray Tomlinson elektron pochta orqali xabar yubordi. Matn klaviaturaning 
yuqori qatoridagi QWERTYUIOP harflardan iborat bo’lib, Tomlinsonning 
o’ziga yuborilgan. 1972-yilning mart oyida Tomlinson SNGMSG va 
READMAIL elektron xabarlarni yuborish va o’qish dasturlarini yaratdi. O’sha 
paytning o’zida ARPANET ning barcha foydalanuvchilariga yuborilgan xatda 
elektron manzillarning @ yordamida tuzilish asoslarini bildirdi 
(login_name@host_name). 
1974-yili tarmoq rivojlanish tarixida TCP/IP(transmission control 
protokol/internet protokol) tarmoqlararo protokol ishlab chiqarilishi natijasida 
keskin yuksalish sodir bo’ldi. Bu kashfiyotning mualliflari – Robert Kan va 
Stenford universitetining professori Vinton Serf. 

---

8 
Vinton Serf. 
Umuman, Internet tushunchasi 1980-yillarning boshida shakllandi. Bu vaqtda 
TCP/IP – ma’lumotni paketga bo’lib uzatish protokoli joriy qilinishi boshlandi. 
Bu protokol hozirda ham asosiy protokol bo’lib qo’llanib kelmoqda. 
1977-yil tarmoq tarixida yana bir muhim voqea sodir boldi. Chikagolik ikki 
student Uord Kristensen va Rendi Syuess modem qurilmasi yordamida, telefon 
orqali bir-biriga ma’lumot jo’natish tizimini joriy qilishdi. Bu jasoratning asosiy 
sababi Chikagoning sovuq qishi edi. Shaharning bir joyidan boshqa joyiga 
dasturlarni olib borish ularning jonlariga tegdi. Natijada, butun dunyoga ajoyib 
ixtironi sovg’a qilishdi. 1979-yil XModem-protokoli yaratilib, fayllarni 
to’g’ridan to’g’ri host tizimisiz kompyuterlarga uzatish imkoniyati paydo bo’ldi. 
Kristensen. 
1983-yili ARPANET ikki tarmoqqa bo’lindi. Harbiy aloqa uchun MILNET 
tarmog’i va tadqiqotlarga mo’ljallangan tarmoqqa ARPANET nomi qoldirildi. 
Ikkala tarmoq haqida gap ketganda, “Internet” so’zi qo’llanilgan edi. 
1990-yillarning boshlarida Amerika va Yevropa qit’alarida yuzlab tarmoqlar 
birlashtirilgan edi. Internetning rivojlanish sur’ati xuddi tog’da sodir bo’ladigan 
qor ko’chishiga oxshab, uni hech kim boshqara olmay qoldi. 
Internetga yanada ommaviy mashhurlikni Yevropa elementar zarrachalar fizika 
laboratoriyasining xodimi Tim Berners-Li -ning tadqiqoti olib keldi. 
Tim Berners-Li. 
Bu kashfiyotdan avval tarmoqdagi ma’lumotlar faqat matn ko’rinishida uzatilar 
edi. Berners-Li va uning hamkasblari WWW nomi bilan mashhur texnologiyani 
yaratishdi. Bu texnologiya rang-barang web sahifalarni yaratishga yo’l ochib, 
giperko’rsatkichlar yordamida Internetda boshqa sahifalar bilan bog’lashga 

---

9 
imkoniyat yaratdi. 
1993-yili Mark Andrisen (Marc Andreesen) Illinois shtati universitetida 
“Mosaic” nomli web-sahifalarini ko’rish dasturini yaratdi. 
Mark Andrisen. 
1995-yili AQSH ning bir necha yillar davomida Internetni qo’llab-quvvatlab 
kelayotgan “Milliy fan jamg’armasi” moliyaviy sarfini to’xtatdi va bundan 
keyin Internet mustaqil bo’lib, hech kimga qaram bo’lmay qoldi. 
O’zgarib va rivojlanib turuvchi olam yoki jamiyat haqidagi turli xil 
ko’rinishdagi katta hajmdagi axborotlar dunyoning deyarli hamma 
mamlakatlarida yig’ilib bormoqda. Bu ma'lu-motlardan foydalanish zamonaviy 
axborot texnologiyasi vositalarisiz katta mablag’ va vaqt talab etadi. Bunday 
muammolar Internet (Xalqaro informatsion tarmoq) ning tashkil etilishi bilan hal 
etildi. 
Internet "sovuqurush" mahsuli hisoblanadi. Uning yaratilishiga yadro 
zarbalaridan qisman zararlanganda ham ishlay olishga mo’ljallangan tajribaviy 
aloqa sistemasi sifatida XX asrning 70-yillari boshlarida AQSH Mudofaa Vazirligi 
tomonidan ishlab chiqilgan ARPANet aloqa tarmog’i asos bo’lgan. ARPANet — 
buzilgan aloqa bo’g’inlarni avtomatik ravishda aylanib o’tishga va tarmoqdagi 
kompyuterlarning ma'lumot almashishiga imkon yaratuvchi kommunikatsiyalar 
paketidir. 
ARPANet tarmog’i birinchi marta ishga tushirilganda 4 ta kompyuter orasida 
maxsus kabel orqali bor-yo’g’i 2 minut davomida axborot almashinilgan. Awaliga bu 
tarmoq maxfiy hisoblangan. Keyinchalik, modem va telefon tarmog’i orqali axborot 
almashish imkoniyati yuzaga kelgandan so’ng bu tarmoqqa turli korxona va 
tashkilotlar ulanib olgan. Shu tariqa bu tarmoq Internet tarmog’iga aylangan.

---

10 
Internettarmog’ibirortashkilotgabo’ysunmaydi, lekin davlatlar, ilmiy va ta'lim 
tashkilotlari, kommersiya strukturasi va millionlab xususiy shaxslar tomonidan 
moliyalashtiriladi. Tarmoq taklif etilgan ko’ngillilar tomonidan tashkil etilgan