Инвестицион лойиҳаларни молиялаштириш усуллари

Инвестицион лойиҳаларни молиялаштириш усуллари

Инвестиция лойиҳалари ва дастурларини амалга ошириш учун зарур бўлган маблағларни жалб қилиш масаласи корхонанинг инвестицион фаолиятини режалаштиришда муҳим ўрин тутади. Режалаштиришнинг ушбу йўналиши қуйидаги мақсадларни ўз ичига олади:

1) инвестиция фаолиятини узлуксиз молиялаштиришни таъминлаш;
2) компаниянинг ўз маблағларидан самарали фойдаланиш;
3) лойиҳаларнинг иқтисодий самарадорлигини ошириш;
4) алоҳида лойиҳаларнинг ҳам, мавжуд корхонанинг молиявий барқарорлигини таъминлаш.
Капитални жалб қилиш муаммоси ўзаро боғлиқ бўлган иккита соҳада - молиялаштириш манбалари ва усулларида кўриб чиқилиши керак.
Корхонанинг активларига инвестицияларни узоқ муддатли молиялаштириш манбалари қуйидагилардан иборат:
1) ички фондлар - амортизация, фойда, ортиқча активларни сотишдан тушган маблағлар;
2) корхонадан ташқаридаги маблағлар, улардан:
- қарзга олинган - узоқ муддатли банк кредитлари;
жалб қилинган маблағлар - акциялар чиқариш, муассисларнинг қўшимча бадаллари, чет эллик ёки чет эл инвесторларининг устав капиталига қўшган ҳиссалари.
Бундай ажратишнинг принциплари қуйидагилардир:
- тадбиркорлик фаолияти натижаларидан қатъи назар, қарз маблағларини қайтариш мажбурияти;
- қарз маблағлари бўйича дивидендларни тўлаш.
Лойиҳани ишлаб чиқишнинг бошида ташаббускори, одатда, ўз маблағларига эга. Замонавий амалиёт шундан иборатки, лойиҳани қўллаб-қувватлаш тўғрисида қарор қабул қилишда тижорат банклари ўз маблағларининг минимал миқдорини (улушини) ажралмас шарт сифатида белгилайдилар. Кейинчалик, лойиҳа инвестиция босқичидан експлуатация босқичига ўтгандан сўнг, инвестиция объекти ўзи уни янада ривожлантириш учун қайта молиялаштирилиши мумкин бўлган молиявий манбалар манбаларини яратади. Ўз манбалари фирма учун энг муҳимдир.
Ташқи молиялаштиришга бўлган эҳтиёж, асосан, лойиҳаларни ишлаб чиқариш ва ривожлантириш босқичларида сезилади. Услубий режада жалб қилинган ташқи молиявий ресурсларнинг зарур ҳажмини аниқлаш инвестиция ва молиявий бюджетнинг турли хил вариантларини ишлаб чиқишда энг муваффақиятли ҳал қилинди.
Инвестицион лойиҳани молиялаштириш усули - лойиҳанинг молиявий мақсадга мувофиқлигини таъминлаш учун корхонага инвестиция ресурсларини жалб қилиш усули.
Инвестицияларни молиялаштиришнинг қуйидаги асосий усуллари ажратиб кўрсатилади:
1) ўз-ўзини молиялаштириш - фақат ўз маблағлари ҳисобидан инвестиция киритиш;
2) акциядорлик иштироки - акциядорлаштириш, устав фондига ва бошқа бадаллар;
3) кредит молиялаштириш - банкларнинг инвестиция кредитлари;
4) лизинг;
5) лойиҳавий молиялаштириш - инвестиция лойиҳаси эҳтиёжлари учун маблағлардан мақсадли фойдаланиладиган, капиталнинг ҳар хил турларини: банк, тижорат, давлат, халқаро бирлашув имконияти мавжуд бўлган молиялаштириш.
6) аралаш молиялаштириш - кўриб чиқилаётган усулларнинг турли хил комбинациялари.
Ҳозирги вақтда ўз-ўзини молиялаштириш, кредит ва аралаш молиялаштириш усуллари энг кенг тарқалган усуллардандир.
Ўз-ўзини молиялаштириш ўз ҳисобидан инвестиция қилишни ўз ичига олади. Aмалга ошириш учун тасдиқланган амортизацияни ҳисоблаш ва улардан фойдаланиш усуллари ишлаб чиқаришни ривожлантириш учун фойдани қўллаш тўғрисидаги қонун ҳужжатларидаги ўзгаришлар билан биргаликда ўз-ўзини молиялаштиришни мавжуд ишлаб чиқаришни модернизация қилиш ва техник қайта жиҳозлаш учун инвестиция лойиҳаларини молиялаштиришнинг муҳим манбасига айлантиради. Ўз-ўзини молиялаштириш, қоида тариқасида, кичик инвестиция лойиҳаларини амалга оширишда қўлланилади.
Инвестицияларни молиялаштириш манбаи сифатида саноатни ривожлантиришга йўналтирилган соф фойда миқдори кўпгина омилларга боғлиқ: сотиш ҳажми, бирлик сотиш баҳоси, бирлик харажатлари, фойда солиғи ставкалари, тақсимот ва тақсимот сиёсати.
Aмортизация тўловлари ўзини ўзи молиялаштириш қобилиятига сезиларли таъсир қилади. Корхонада уларнинг қиймати асосий воситаларнинг бошланғич ёки тиклаш қийматига, асосий воситаларнинг фаол қисмининг улушига, асосий воситаларнинг ёш тузилишига боғлиқ.
Aмортизация ажратмалари миқдори ва шунинг учун ўз-ўзини молиялаштириш қобилияти амортизация ажратмаларини ҳисоблаш усулига боғлиқ.
Aкциядорлар томонидан капитални жалб қилиш, хусусан, акцияларни чиқариш, молиялаштириш усули сифатида одатда йирик лойиҳаларни амалга ошириш учун ишлатилади.
Кредит молиялаштириш, қоида тариқасида, тезкор ва юқори самарали лойиҳаларга сармоя киритишда ишлатилади. Қарз деганда нақд пул ёки товар шаклида қайтариш шарти билан ва одатда фоизларни тўлаш билан қарз тушунилади.
Узоқ муддатли кредитларни бериш, қайта ишлаш ва тўлаш тартиби банклар қоидалари ва қарз олувчилар билан тузилган кредит шартномалари билан тартибга солинади. Кредит шартномасида қуйидагилар кўзда тутилган: кредит суммаси; ундан фойдаланиш муддати ва тартиби; фоизлар ва бошқа қарз тўловлари; мажбуриятларни таъминлаш шакллари (мулк гарови, кафиллик ва бошқалар).
Узоқ муддатли кредитни тўлаш муддати ва даврийлигини белгилашда банк қарз олувчининг соф фойдаси, корхонанинг тўлов қобилияти, кредит хавфи даражаси ва кредит ресурслари айланишини тезлаштириш имконияти туфайли харажатларни қоплашни ҳисобга олади. Узоқ муддатли кредит олиш учун, қарз олувчи одатда банкка унинг тўлов қобилиятини тавсифловчи ҳужжатларни тақдим этади: охирги ҳисобот санасидаги бухгалтерия баланси, фойда ва зарар тўғрисида ҳисобот, техник-иқтисодий асос ва улар бўйича ҳисоб-китоблар, бу кредит чора-тадбирлари ва лойиҳаларининг самарадорлиги ва харажатларини қоплашни тасдиқлайди.
Олинган ссудалар суммаси жорий ҳисобвараққа ёки банклардаги махсус ҳисобварақларга, шунингдек, агар хорижий валютада олинган бўлса, хорижий валютадаги ҳисоб рақамига ўтказилади. Узоқ муддатли кредит туфайли, лойиҳалаш ва қурилиш-монтаж ишлари, асбоб-ускуналар ва қурилиш учун зарур бўлган бошқа манбалар тўланади. Қарзга олинган маблағларни янги бошланган қурилиш лойиҳалари ва иншоотларига қайтариш уларни шартномада кўрсатилган муддатда фойдаланишга топширилгандан кейин амалга оширилади. Мавжуд корхоналарда қурилаётган объектлар учун кредитларни тўлаш ушбу объектлар фойдаланишга топширилгунга қадар бошланади.
Кредит ресурсларидан фойдаланганлик учун фоизлар улар тақдим етилган кундан бошлаб компания ва банк ўртасидаги шартномага мувофиқ ҳисобланади.
Кредит тури, аммо моддий шаклда бўлган молиявий (инвестицион) лизинг кредитни молиялаштириш билан бир хил сабабга кўра қўлланилади.
Лизингни инвестор учун техника ва ускуналар сотиб олиб, ижарачига қарз берадиган махсус компаниялар томонидан амалга ошириладиган асосий воситаларни молиялаштириш усули сифатида кўриб чиқиш мумкин.