Invеstisiya lоyihаlаrini mоliyaviy-iqtisоdiy bаhоlаshning uslubiy аsоslаri

2020

Davlat byudjeti	29,2	21,5	25,0	17,7	14,9	12,2	10,4	9,0	6,2
Korxonalar mablag'lari	27,1	31,0	40,0	41,8	43,2	46,0	48,4	47,6	42,4
Aholi mablag'lari	12,0	10,3	12,0	11,8	12,4	11,4	11,8	11,4	9,0
Xorijiy investitsiyalar	23,2	28,0	20,4	26,3	24,5	21,7	18,5	22,8	26,6
Banklar kreditlari	6,9	8,1	6,1	1,9	2,3	3,5	3,7	5,0	7,9
Boshqa qarz mablag'lari	0,4	0,6	0,7	0,8	0,3	0,3	0,4	-	-
Byudjetdan tashqari mablag'lar	1,2	0,5	0,3	0,4	2,4	4,8	6,8	6,1	7,9
Jami	100	100	100	100	100	100	100	100	100

Davlat byudjetining loyihalarni moliyalashtirish bo'yicha investitsiya sarflari 2012 yilda 29,2 foizni tashkil qilgan bo'lsa, 2020 yilda 6,2 foizga kamaygan, bu davrda korxonalar investitsiyasi 27,1% dan 42,4% ga, xorijiy investitsiyalar 23,2% dan 26,6 gacha ko'paygan. Monetar siyosatning kuchaytirilishi, korxonalar moliyaviy ahvolining barqaror rivojlanishi, korxona va jismoniy shaxslar mablag'laridan moliyalashtiriladigan investitsion loyihalarning hajmiga o'z ta'sirini ko'rsatadi. Investitsion loyihalarni moliyalashtirishga va korxonalar uchun samarali bo'lishiga iqtisodiy infratuzilmaning markaziy bo'g'ini, moliyaviy mexanizmning tarkibiy qismi bo'lgan soliqlar mexanizmi hisoblanadi. Chunki soliqlar ham har bir korxona miqyosida tuzilgan investitsion loyihalarning iqtisodiy samarasi taqdirini hal qilishda asosiy o'rinni egallaydi. O'zbekistonda ham investitsion loyihalarni tuzishda va moliyalashtirish uchun qulay investitsiya muhitni yaratish bo'yicha izchil chora-tadbirlar ishlab chiqilmoqda. Ularning negizida ikkita asosiy omil yotadi:

-iqtisodiy barqarorlik;
-inflyatsiya jarayonlarini tartibga solish va milliy valyuta - so'mning to'lov qobiliyatini oshirishga yo'naltirilgan makroiqtisodiy siyosat.
Hozirgi paytda O'zbekiston Respublikasida qulay investitsiya loyihalarini tuzish va ularni moliyalashtirish bo'yicha quyidagi omillarmavjud:
-investitsion loyihalar bilan shug'ullanuvchi jismoniy shaxslar yoki
xo'jalik sub'ektlarini rag'batlantirish;
-sanoatning ustuvor sohalari, yoqilg'i, energetika majmualari bo'yicha
investitsion loyihalar tuzishni jadallashtirish

Guruhlar	Guruh ishchi guruhlari	Investitsiya faoliyati ishtirokchilari tashkiliy shakllari
Byudjet va Nobyudjet fondlar	Davlat byujeti	Hukumat Iqtisodiyot vazirligi Moliya vazirligi
	Mahalliy byujetlar	Mahalliy vakolat organlar
	Nobyujet fondlar	Pensiya fond Bandlik fondi Investitsiya fondi va boshqa fondlar
Kredit tizimi	Banklar kredit muassasalar	Markaziy bank Davlat g‘aznachiligi Investitsion banklar Kredit uyushmalari
Sug‘urta tizimi	Sug‘urta fondlari va tashkilotlari	Davlat sug‘urta kompaniyalari Boshqa sug‘urta kompaniyalari
Moliyalash- tirishning Jamoaviy shakllari	Investitsion tashkilotlar, banklar, Sug‘urta tashkilotlari	Investitsiya kompaniyalari va fondlari Nodavlat pensiya fondlari Sug‘urta kompaniyalari Payli investitsion fondlar
Xorijiy investorlar	Chet el davlatlari, hukumatlari, tijorat banklari, investitsion banklar	XTTB YeTTB Xalqaro moliyaviy qo‘mita AQSh eksimbanki va boshqalar
Korxonalar		Mulkchilikning turli shakllaridagi har qanday korxonalar

xalq xo'jaligining ilm-fanga talab kuchli tarmoqlarida ishlab turgan quvvatlarni yangilash va yangilarini barpo etish bo'yicha intellectual investitsion loyihalarni amalga kiritilishi. Investitsion loyihalarni moliyalashtirishda aylanma kapitalga

ustuvorlik berilishini faqat kapitalning tarkibiy tuzilishi bilan tushuntirish ozlik qiladi. Gap shundaki, dastlabki kapital jamg'arish davrida pulni tez to'plash uchun uni kapital aylanmasi tez amalga oshiriladigan sohalarga joylashtirilishi maqsadga muvofiqdir, chunki bu bilan yuqori foyda normasi yuzaga keladi. Foyda me'yori yuqori joyda esa, uni kapitallashtirish imkoni katta bo'ladi. Bu omil ham xususiy sektorda pulni aylanma kapitalga aylantirish uchun rag'bat yaratadi.


Xulоsа

Lоyihа mаqbul dеb tоpilishi uchun u bo’yichа оlingаn dаrоmаdlаr хаrаjаtlаrdаn ko’p bo’lishi, lоyihа bo’yichа rеntаbеllik o’rtаchа fоydа mе’yoridаn kаm bo’lmаsligi hаmdа хаrаjаtlаr ko’zdа tutilgаn muddаtdа qоplаnishi kеrаk.

Inflyasiya jаrаyonlаrining mаvjudligi, mаblаg’lаrning bоshqа оb’еktlаrgа sаrflаnishi hisоbigа fоydа оlish imkоniyatlаridаn mаhrum bo’linishi hаmdа хаrаjаtlаrning qоplаnmаslik хаvfining bоrligi tufаyli bugungi bir so’m ertаgi bir so’mdаn qimmаtrоq hisоblаnаdi. Lоyihаlаrning sаmаrаdоrligi аniqlаnаyotgаndа bаrchа dаvrlаr bo’yichа pul хаrаjаtlаri vа tushumlаri qiymаti diskоntlаnаdi, ya’ni bir dаvrgа kеltirib оlinаdi vа so’ng tаqqоslаnаdi.
Kеlаjаkdа mа’lum summаni to’plаsh uchun hаr yili pul mаblаg’lаri to’lаb bоrilishi аnnuitеt tushunchаsini bеrаdi. Rеntа tipidаgi qo’yilmаlаr (mаsаlаn, bаnklаrdаgi muddаtsiz dеpоzitlаr) аnnuitеtgа qаrаmа-qаrshi o’lаrоq pаrpеtuеt dеb аtаlаdi. Pеrpеtuitеt ko’rinishidаgi invеstisiyalаrning muddаti chеklаmаgаni hоldа, hisоblаngаn fоiz dаrоmаdini birdаnigа оlish imkоniyati mаvjud bo’lаdi hаmdа аsоsiy summа dаrоmаd kеltirishdа dаvоm etаvеrаdi.
Invеstisiyalаrning mоliyaviy-iqtisоdiy sаmаrаdоrligini bаhоlаshdа аnnuitеt vа pеrpеtuitеtning hаm jоriy, hаm kеlgusi qiymаtlаri ko’rsаtkichlаridаn fоydаlаnilаdi.