Investitsiyalar auditi va baholash
Salbiy solishtirma dalolatnomasi –
Download 1.32 Mb. Pdf ko'rish
|
Инвестициялар аудити ва баҳолаш Файзиев Ш Н Ў Қ 2011
Salbiy solishtirma dalolatnomasi – mijoz korxona va mijoz xaridorlari / mol
etkazib beruvchilari o’rtasida amalga oshirilgan va ikki taraf buxgalteriya tizimida aks ettirilgan hisob – kitob operatsiyalari natijalarining auditor tomonidan inventarizatsiyasi turli ma’lumotlarni aks ettirishi (muxim farqning yuzaga kelishi). Hisob - kitob operatsiyalari bo’yicha aoslovchi testlar – hisob kitob operatsiyalarining moliyaviy hisobotlarda keltirilgan summalari to’g’ri (asosli) ekanligini tekshirishga yo’naltirilgan testlar majmui. Aktiv - buxgalteriya balansining bir kismi bulib, ma’lum bir muddatga sub’ekt mablaglarining tarkibi va joylanishini pul kurinishida aks ettiradi. Bundan tashkari balansning passiv kismi xam mavjud bulib, aktiv va passiv tomonlar bulim va moddalardan iborat. Aktiv tomonining jami summasi passiv tomoni summasi bilan teng bulishi lozim. Buni shunday tushuntirish mumkin, ya’ni aktiv tomonidagi mablaglarning manbalari, balansning passiv tomonida joylashgan. Akkreditiv (lat. accredo - ishonaman) - nakd pulsiz hisob-kitob turlaridan biri. Ma’lum bir tovar va xizmatlar uchun belgilangan muddatda mol etkazib beruvchilar bilan hisob-kitoblar uchun ajratilgan pul mablagidir. Akkreditiv kuyidagi xollarda kullaniladi: xaridor va mol etkazib beruvchi urtasidagi shartnomaga asosan, xaridor va mol etkazib beruvchi urtasidagi xujalik munosabati doimiylikka ega bulmasa, xaridor tovarni mol etkazib beruvchi manzilida kabul kilib olsa, xokimiyat kursatmasi va yuriknomasiga kura, tovar etkazib berishning aloxida ma’lum bir sharoitlarida bank muassasasi talabi bilan kreditlash va hisob- 128 kitobning ma’lum usuliga utgan korxonalar munosabatida, tovar moddiy boyliklarining me’yoridan yukori zahiralariga ega bulgan korxonalar munosabatida. Aktsept (lat. accueptuK - kabul kilingap) - belgilangan sharoit bo’yicha shartnoma tuzishga rozilik berish. Nakd pulsiz hisob-kitobda aktsept xaridorning mol etkazib beruvchi takdim kilgan hisobini tulashta rozilik bildiradi. Aktseptant (lat. acceptaiiK - kabul kiluvchi) - hisob bo’yicha t?lovni amalga oshirishga rozilik bergan korxonalar, tashkilotlar va muassasalar yoki shaxslar. Aktseptlash (lat. acceptare - kabul kilish) - tulov hisobini kabul kilish, mol etkazib beruvchi schetiga tulovni utkazishga rozilik berish. Balans (fr. balance- muvozanat, tarozining ikki pallasi) - doimiy uzgarishda va uzaro boglik kattaliklarning xolatini kursatuvchi, kursatkichlar tizimi, tenglik. Balanedagi schetlar - buxgalteriya kursatkichlari balansida aks ettiriladigan buxgalteriya schetlaridir. Bank korrespondent - boshka banklar bilan uzaro munosabatlarda buladigan va ularning topshiriklari bilan ma’lum bir moliyaviy jarayonlarni bajaruvchi bank. Birlamchi hujjatlar - buxgalteriya hujjatlari bulib, xujalik jarayoni sodir bulgan vaktda tuziladi va ular sodir etilganligi xakida birlamchi guvoxnoma hisoblanadi. Bosh shartnoma - umumiy ish bajarish yoki tovar etkazish davri tugagunga kadar muddatga tuzilgan shartnoma. Buxgalteriya balansi - ma’lum bir davrda xujalik mablaglari va ular manbalarining pul kiymatini guruxlab va umumlashtirib aks ettirish usuli. Buxgalteriya daftarlari - sintetik va analitik hisobni hujjatlarga asosan kayd kilish. Buxgalteriya o’tkazuvi - schetlar korrespondenttsiyasini yozish. Bunda xujalik jarayoniga tegishli summa bir schetning debeti va ikkinchi schetning kreditida aks ettiriladi. Buxgalteriya utkazmasi hujjatlar (jurnal-order, tabulyagramma yoki eski hujjatlar shakli memorial order) ga asosan tuziladi 129 Qaydnoma - birlamchi hujjat yoki hisob registri. Qaydnoma yigma hujjat bulishi xam mumkin. Qaydnomadan buxgalteriya hisobining xamma shakllarida xam foydalaniladi. Da’vo - da’vo kuzgatuvchining talabi. Korxonalar ularga karzdorlarga (debitorlarga) uz vaktida tulanmagan qarzlik summalar uchun da’vo kuzgatishlari lozim. Da’vo moddiy zarar keltirganlarga nisbatan asosli ravishda kuzgatilishi zarur (debetorlik qarzlari, da’volar yuzasidai hisob-kitoblarga karang). Debet (lat. debet - u majbur) - buxgalteriya hisobining bir kismi. Aktiv schetlarning debetiga summalarning kupayishi yozilsa, passiv schetlarda esa, summaning kamayishi yoziladi. Hisoblashish schetlarining debetida esa, boshka korxona va shaxslarning shu korxonaga qarzlari aks ettiriladi va debetorlik karzlari deyiladi. Debet kriditlari esa, aktiv va aktiv-passiv schetlarda buladi. Debitorlar (lat. debitor - qarzdor) - ushbu sub’ektga karzdor bulgan boshka korxona, tashkilot, muassasa yoki shaxslar bulib, ular debetorlik karzlarini tulashlari lozim. Deponent (lat. depono - yigaman) -korxona, tashkilot, muassasa yoki jismoniy shaxsning korxona, tashkilot, muassasada vaktincha saklayotgan mablagi. Dividend - aktsiyadorlik jamiyati foydasining bir kismi bulib, aktsiyadorlar urtasida soliklarni, ishlab chikarishni kengaytirishga ajratmalarni, zahiralarni tashkil etish, obligatsiyalar bo’yicha foizlarni va boshka tulovlarni amalga oshirilganidan sunggina taksimlanadi. Diskont - 1) vasika hisobi; 2) hisob foizi - vasika hisobida banklarga tulanadigan foiz; 3) birja va valyuta ishlarida - tovar kotiral bahosidan ustama (masalan, agar tovar sifati standartdan past bulsa) valyuta. Dotatsiya - korxona, tashkilot, muassasalarga karzlarni koplash uchun davlat tomonidan beriladigan nafaka. Ijara (polyak. - arenda va lat. arrendare - karzga fopdalaiishga berish) - Shartnoma asosida buyumlarning vaktinchalik foydalanishga belgilangan ijara xaki tulovi asosida berilishi. 130 Ijarachi - biror narsani ijaraga olgan korxona, tashkilot va muassasa yoki jismoniy shaxs. Inventarizatsiya - korxonaga tegishli bulgan barcha asosiy vositalar, inventarlar, mablaglar va boshka moddiy boyliklarning xakikatda mavjudligi bilan buxgalteriya hisobi ma’lumotlarini solishtirish va tekshirish usu li. Inventar kartochkalar - asosiy vositalar (fondlar)ning hisobi uchun muljallangan hisob registrining shakli. Inventar kartochkalar xar bir ob’ekt xujalikka keltirilganda tuziladi. Inventar ob’ekta -tugallangan kurilish, buyum yoki kompleks Inventar ob’ekti asosiy vositalar tarkibida hisobga olinadi. Xar bir korxonada inventar ob’ektlari kup bulib, ularning xar biri bo’yicha hisobni tugri tashkil etish uchun inventar rakam belgilanadi. Inventar rakami - inventar ob’ektga biriktirilgan rakam. Inventar rakami asosiy vositalar (fondlar) hisobini tugri tashkil etish uchun va ob’ektlarning saklanishini ta’minlash uchun zaruriy hisoblanadi. Bir turdagi buyumlarning guruxi uchun shu ob’ektlarning xakikiy xolati, eng kup kiymatini hisobga olgan xolda, rakamlar seriyasi ajratiladi. Buxgalteriya hujjatlarida asosiy vositalar hisobida ushbu inventar rakamlar kursatiladi. Inkassalash (lat. tsakkkage - yashikka solish) tulov hujjatlarini kursatib, u asosida pulni olish (inkassaga karat). Ishlab chnkarish xarajatlari - korxonaning maxsulot ishlab chikarish bilan boglik xarajatlari (mexnat xaki, xom ashyo, material, yokilgi, asosiy vositalarning eskirishi va xokazolar). Kalkulyatsiya (lat. calculatio - hisoblash) - bajarilgan ish, tayyorlangan maxsulot, kabul kilingan moddiy boyliklar kiymatini aniklash, xarajatlarini guruxlash usuli. Kassa kitobi - korxona kassiri kassa jarayonlari hisobini yurgizishiga muljallangan hisob registrlari. Kassa limita - korxona kassasida doim bulishi mumkin bulgan pul mablaglarining summasi. Bu summa kunlik mayda xarajatlar uchun ishlatiladi. 131 Kassaning orderlari - korxona kassasiga pul kirimi va chikimining konuniyligini va belgilangan maksad bo’yicha amalga oshirilganligini asoslovchi hujjatlar. Kelgusi davr daromadlari - hisobot davrida olingan, ammo kelgusi davrga tegishli bulgan mablaglar. Konsalting - maslaxat xizmatini kursatish va ekspertiza utkazish. Konsalting bilan shugullanadigan firmalar konsultativ deb ataladi. Konsignatsiya - tovarlarni xorijga sotishning komission shakli bulib, unga kura tovarlarning egasi (konsignant) u erdagi uz komissioneriga (konsignatoriga) tovarlar partiyasini sotish uchun junatadi. Korxonaning bankdagi hisobidan kuchirma - korxonaning hisob-kitob, joriy va maxsus schetlaridagi pul mablaglarining xarakati xakida bank muassasasining yuborgan hujjati. Kredit (lat. credit - u ishonadi) - buxgalteriya schetining bir kismi. Aktiv schetlarning kreditida hisob ob’ektining kamayishi yoziladi, passiv schetlarda esa ushbu hisob ob’ektlari summasining ko’payishi yoziladi. Kredit tomondagi kredit passiv va aktiv-passiv schetlarda buladi. Majburiy to’lov - egasining roziligisiz hisob-kitob schetidan pul mablagining utkazilishi. Masalan, majburiy tulovlariga; davlat byudjetiga, davlat ijtimoiy sugurtasiga tulov, sugurta tulovlari va boshka belgilangan koidalarga asosan tulovlar kiradi. Mexnat balansi - mexnat resurslarining (ish kuchi, ish vakti) xakikatda yoki kutilgan va ulardan foydalanish miqdorini aks ettiradi. Mexnat balansida ishchi kuchini kayta ishlab chikarish, joylashtirish va mexnat resurslarini iste’molga mos ravishda taqsimlashning asosiy jarayonlari haqida ma’lumotlar ko’rsatiladi. |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling