Ionlashtiruvchi nur ta’sirida atom va malekulalarning uyg’onishi va ionlanishi

Molеkuladagi zararlanish nur fotonlarining bеvosita yutilishi tufayli kеlib chiqsa, radiatsiyaning bunday ta'siri bеvosita ta'sir dеb nomlanadi. To'g'ridan-to'g'ri ta'sirda radiatsion nurlar harakati (aniqrog'i, ikkinchi darajali elektronlar va radiatsiya jarayonida hosil bo'lgan boshqa zararli zarralar) to'g'ridan-to'g'ri biomolekulyarlarga kinetik energiyani uzatish bilan ta’sir etadi. Ushbu kinetik energiyaning ta'siri ostida mahalliy (nuqta) isitish, ionlash, qo'zg'alish va molekulalarning ortiqcha qo'zg'alishi yuz beradi. Molekulalar metastatik holatga o’tadi. Interkomolekulyar va molekulyar energiya uzatish va elektronlarni qayta tuzishning keyingi jarayonlari natijasida ular turg'un bo'ladi, lekin ular turli xil konformatsiyalar bilan, va shunga qarab, turli xil xususiyatlarga ega bo'ladi.

Bu molekulalarning birlamchi zararkanishi sifatida tavsiflanadi. Yuqori molekulyar birikmalar (oqsillar, lipidlar, fermentlar, nuklein kislotalari, murakkab protein molekulalari - nukleoprotein komplekslari, lipoproteinlar) asosiy yoki birlamchi nishon bo'lishi mumkin. Agar, nishon DNK molekulasi bo'lsa, genetik kod buzilgan bo'lishi ham mumkin. Boshlang’ich reaktsiyalar jarayonida hosil bo'lgan ultrabinafsha nurlari atrofdagi biomolekulyarga fotokimyoviy ta'sir etadi.

Bu molekulalarning birlamchi zararkanishi sifatida tavsiflanadi. Yuqori molekulyar birikmalar (oqsillar, lipidlar, fermentlar, nuklein kislotalari, murakkab protein molekulalari - nukleoprotein komplekslari, lipoproteinlar) asosiy yoki birlamchi nishon bo'lishi mumkin. Agar, nishon DNK molekulasi bo'lsa, genetik kod buzilgan bo'lishi ham mumkin. Boshlang’ich reaktsiyalar jarayonida hosil bo'lgan ultrabinafsha nurlari atrofdagi biomolekulyarga fotokimyoviy ta'sir etadi.

Molеkulaning zararlanishi bеvosita ta'sir mahsulotlarining normal molеkulaga ta'sir etishi natijasida sodir bo’lsa, bunday ta'sir vositali ta'sir dеb ataladi. Bunda erkin radikallar shakllanishi orqali, shuningdek periks birikmalari (gidroksidroksidlar)ni biomolekulyarlarga radiatsion ta'siri kuzatiladi. Mazkur kimyoviy moddalar kuchli oksidlovchi va tiklovchi hisoblanib, ular ta’sir etayotgan molekulalarning depolimerizatsiyasiga sababchi bo’ladi. Ionlashtiruvchi nurlanishning biomolekulyarlarga ko'rsatadigan vositali ta'sirida superoksidli anionradikallar - O2-; OH * radikallari va NO2 va H2O2 perekisli birikmalari (oksidlanish qobiliyatiga ega), shuningdek N * va gidratlangan elektronlar - eax (tiklash qobiliyatiga ega bo’lgan) asosiy rolni bajaradi. Superoksid anyonradikallarini lipidlarni perekisli oksidlanishida alohida rol o'ynashi mumkin.