Ipak yo‘li innovatsiyalar univetsiteti 2022-2023-o‘quv yili uchun

Logarifmik hosila. Faraz qilaylik y=f(x) funksiya (a;b) intervalda differensiallanuvchi va f(x)>0 bo`lsin. U holda shu intervalda lny=lnf(x) funksiya aniqlangan bo`ladi. Bu funksiyani x argumentning murakkab funksiyasi sifatida qarab, x nuqtadagi hosilasini hisoblash mumkin. bo`lgan x<sub>0</sub> nuqtada f(x)funksiyaning hosilasini topish kerak bo`lsin. Murakkab funksiyaning hosilasini topish qoidasidan foydalanib =(lnf(x))`, bundan
y`=y(lnf(x))` (7.1)
formulaga ega bo`lamiz.
Funksiya logarifmidan olingan hosilaga logarifmik hosiladeyiladi.
Birnechta funksiyalar ko`paytmasining hosilasini hisoblashda (7.1) formuladan foydalanish hisoblashlarni birmuncha soddalashtirishga imkon beradi. Haqiqatan ham y=u<sub>1</sub>× u<sub>2</sub>×...×u<sub>n</sub> funksiya (bu yerda har bir u<sub>i</sub>, i= funksiya hosilaga ega va "xÎD(f) da u<sub>i</sub>>0) berilgan bo`lsin. Bu funksiyani logarifmlab, lny=lnu₁+lnu₂+...+lnu_n, bundan esa
tenglikni hosil qilamiz. So`ngi tenglikning ikkala tomonini y ga ko`paytirib quyidagiga ega bo`lamiz:
y`= u₁× u₂×...×u_n ×.
Misol. y= funksiyaning hosilasini toping.
Yechish. Berilgan funksiyani logariflaymiz:
lny=2ln(x+1)-3ln(x+2)-4ln(x+3).Bu tenglikdan hosila olib, ushbu tenglikka ega bo`lamiz:
= .
Bundan
y`= ( )=- .


Daraja-ko`rsatkichli funksiyaning hosilasi. Aytaylik y=(u(x))<sup>v(x)</sup> (u(x)>0) ko`rinishdagi daraja-ko`rsatkichli funksiya berilgan va u(x), v(x) funksiyalar x ning qaralayotgan qiymatlarida differensiallanuvchi bo`lsin. Bu funksiyaning hosilasini hisoblash uchun (7.1) formulani qo`llaymiz. U holda (7.1) formulaga ko`ra
y`=u(x)<sup>v(x)</sup>×(ln(u(x)<sup>v(x)</sup>)`=u(x)^v(x)(v(x)×lnu(x))`=u(x)<sup>v(x)</sup>(v`(x)lnu(x)+v(x)× ) bo`ladi. Bundan (u(x)<sup>v(x)</sup>)`=u(x)^v(x)lnu(x)×v`(x)+v(x)×u(x)<sup>v(x)-1</sup>×u`(x) formula kelib chiqadi.
Shunday qilib, daraja-ko`rsatkichli funksiyaning hosilasi ikkita qo`shiluvchidan iborat: agar u(x)^v(x) ko`rsatkichli funksiya deb qaralsa birinchi qo`shiluvchi, agar u(x)^v(x) darajali funksiya deb qaralsa ikkinchi qo`shiluvchi hosil bo`ladi.
Misol. y=x^x-1 funksiyaning hosilasini toping.
Yechish. (7.1) formulani qo`llaymiz.
y`=y×(lnx^x-1)`=x<sup>x-1</sup>×((x-1)lnx)`= x^x-1×(lnx+1- ).
Foydalanilgan asosiy darsliklar va o‘quv qo‘llanmalarro‘yxati

1. 
   Jo‘rayev T., Sadullatev A., Xudoyberganov G., Mansurov X., Vorisov A. “Oliy matemetatika asoslari” Toshkent, “O‘qituvchi”.
   
2. 
   Soatov Y.U., “Oliy matematika” T., “O‘qituvchi”, 1995, 1-5 qismlar.
   
3. 
   N.M.Jabborov, E.«Oliy matematika». 1-2 qism. Qarshi, 2010.
   
4. 
   Latipov X.R., Tadjiyev Sh. “Analitik geometriya va chiziqli algebra” Toshkent, “O‘zbekiston”, 1995.
   
5. 
   Narmanov A. Y. Analitik geometriya. Toshkent, 2008.
   
6. 
   FayzievYU.E., SaydamatovE.M., BuvayevQ.T., Qo‘chqorov “Analitikgeometriyavachiziqlialgebra”.Toshkent, “Turon-Iqbol” 2017.
   
7. 
   Azlarov T., Mansurov X. “Matematik analiz” Toshkent, “O‘qituvchi”, 1-qism, 1989.
   
8. 
   Latipov X.R., Tadjiyev Sh. “Analitik geometriya va chiziqli algebradan masalalar yechish bo‘yicha qo‘llanma” Toshkent, “Fan” 1999.
   

Internet saytlari

1. 
   www.Ziyonet.uz
   
2. 
   www.tuit.uz
   
3. 
   www.Math.uz
   
4. 
   www.bilim.uz
   
5. 
   www.gov.uz