I(q-q). indd

 kg g’a ten’, yag’ni’y elektron 
massasi’nan 1836,3 yese u’lken.
Ximiyali’q elementlerdin’ da’wirlik sistemasi’ndag’i’ elementtin’ 
ta’rtip sani’ qansha bolsa, yag’ni’y yadrosi’ni’n’ a’tirapi’nda neshe elek-
tron aylani’p ju’rgen bolsa, woni’n’ atom yadrosi’ndag’i’ protonlar sani’ 
da sonsha boladi’. Mi’sali’ 2-ta’rtip sanli’ geliy (He) atomi’ yadrosi’nda 
2, 8-ta’rtip sanli’ kislorod (O) atomi’ yadrosi’nda 8, 92-ta’rtip sanli’ uran 
(U) atomi’ yadrosi’nda 92 proton bar. 
Yadrosi’ni’n’ zaryadi’ 2e bolg’an neytral atomda 2 elektron boladi’. 
I’qti’yarli’ ali’ng’an ximiyali’q da’wirlik sistemadag’i’ Z elementi 
yadrosi’ni’n’ zaryadi’ Ze boli’p, bul neytral atomda Z electron bola-
di’. 
VIII bap. Atom ha’m yadroni’n’ du’zilisi

---

116
Yadro du’zilisini’n’ proton-neytron modeli
E. Rezerford, A. Bekkerel, Mariya ha’m Pyer Kyurilar, Iren ha’m 
Frederik Kyurilar atom yadrosi’ boyi’nsha ken’ qamrawda jumi’s ali’p 
bardi’, wolar bir qatar ximiyali’q elementlerdi ashti’. 1932-ji’li’ inglis 
fi zigi D. Chedvik wo’zinen aldi’ng’i’ ali’mlar ha’m wo’zinin’ wo’tkergen 
ta’jiriybeleri tiykari’nda atom yadrosi’nda protonnan si’rtta yag’ni’y bir 
awi’r bo’lekshe – neytron bo’lekshesi payda boli’wi’n ashti’.
Neytron zaryadsi’z bo’lekshe boli’p, n ha’ribi menen belgile-
nedi. Woni’n’ massasi’ elektron massasi’nan 1838,6 yese u’lken, 
yag’ni’y 1,673·10
-27
 kg g’a ten’.
«Neytron» so’zi «neytral», yag’ni’y «zaryadsi’z» degen ma’nisti bil-
diredi. Neytron ashi’lg’annan son’ rus fi zigi D. Ivanenko ha’m nemis 
ali’mi’ V. Geyzenberg yadro du’zilisinin’ proton-neytron modelin usi’ndi’.